فرش های موزه ای آذربایجانی ایران در جهان
علی رزم آرای
گروه فرهنگی:اشاره،نویسنده این نوشتار (گردآورنده آن) از سال¬های پیش هم به دلایل و علاقه ی شخصی به تاریخ هنر و صنایع هنری و منطقه آذربایجان ونیز مهین عزیزمان ایران، درپی تدوین تاریخچه¬ی از برای فرش آذربایجانی و ایرانی بود. این مهم به دلیل نبودن و یا یافت نشدن منابع و مأخذ معتبر و تخصصی محقق نشده است. اما نوشتار زیر در پی معرفی نمونه¬های از فرش¬های مهم و تاریخی ایرانی و آذربایجانی که در موزه¬های مهم و بزرگ جهان جا خشک کرده¬اند است. شاید این معرفی فقط گوشه ای از آن تاریخچه باشد:
فرش اردبیل یا ماندالای اردبیل:فرش اردبیل (شیخ صفی)، یکی از نفیس‌ترین فرش¬های موجود در جهان است. طول آن ۱۱/۵۲ و‌عرض آن ۵۳۴ متروتار و پود آن ابریشمی و پرز آن پشمی است در سال ۹۴۶ه.ق بافته شده است و دارای تاریخ و امضاء است. نام بافنده آن همراه با یکی از ابیات شعر حافظ در قسمت بالای فرش مشاهده می‌شود.
جز آستان توام در جهان پناهی نیست/ سر مرا به جز این در، حواله‌گاهی نیست
این قالی در زمان صفوی برای مقبره شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی جد خاندان صفویه بافته شده است و توسط شرکت انگلیسی زیگلر از ایران خارج شده و به موزه ویکتوریاآلبرت لندن فروخته شد. در هر متر مربع آن ۵۱۷۰۰۰ گره از نوع فارسی بکار رفته است. بافت آن ۳/۵ سال طول کشیده است، طرح آن بسیار زیباست.
در وسط آن ترنج زیبایی به رنگ زر‌دطلایی قرار گرفته است که شانزده کلاله دور آن را احاطه کرده است. زمینه فرش آبی‌سیر است و تمامی آن با گلهای بسیار ظریف تزئین شده است و حاشیه توسط کتیبه‌ها و دایره های کوچک به صورت یک در میان تزئین شده است.
فرش پازریک:یکی از قدیمی¬ترین فرش¬های جهان است که به وسیله پروفسور رودنکو در سال ۱۹۴۹ میلادی در منطقه پازیریک سیبری در نزدیکی مرز مغولستان در میان یخ¬ها کشف شد. ابعاد آن ۱/۸۳ ×۲ متر بوده و ۲ میلی متر قطر دارد و در هر دسیمتر مربع ۳۶۰۰ گره دارد. در این فرش از رنگ های قهوه ایمسی ، سبز روشن و زرد استفاده شده است. طرح آن ترکیبی از طرح‌های آشوری، هخامنشی و سکائی است.طرح زمینه آن شامل گل¬های ۴ پر آشوری است وپس از یک حاشیه که از گل¬های تقریبا ۴ گوش تشکیل شده است. یک ردیف از سواران ایرانی به چشم می¬خورد و طرح سواران و کلاه مخصوص آنها اصالت ایرانی آن را نشان می-دهد و نقوش آن با اشکال متداول در دوران هخامنشی و نقوش تخت جمشید مشابهت دارد. در انتهای حواشی فرش، جانوران بالدار افسانه ای دیده می¬شود.طرح و گره این فرش نشان دهنده آن است که این فرش اولین تجربه بافندگان آن نبوده و نمودار سال¬ها تجربه و کمال تدریجی این هنر است. نوع گره آن ترکی است و حدود ۵ قرن قبل ار میلاد بافته شده است. این فرش هم اکنون در موزه ارمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می¬شود.
فرش ترنج و حیواندار:این فرش که در موزه میلان نگهداری می‌شود و در هر مترمربع آن ۵۶۸۸۰۰ گره دارد. تار و پود آن ابریشمی و پرز آن پشمی است. زمینه آن از ترنج و حیوانات تشکیل شده است و از این نظر با فرش چلسی مشابهت دارد. محل بافت: شمال غربی ایران یا کاشان – سال ۸۹۹ شمسی از مجموعه موزه ویکتوریا و آلبرت لندن اندازه: ۵۴۰×۳۱۶ سانتیمتر – گره فارسی: ۷۰۰ و ۷۳۸ گره در متر کربع ۸۹ گره در ۱۰ سانتیمتر عرض -۸۳ گره در ۱۰ سانتیمرت طول تار: ابریشم طبیعی سبز رنگ – پود: ابریشم طبیعی سفید رنگ دولا – پرز: پشم این قالی که از نظر بعضی¬ها زیباترین فرش جهان است از یکی از تجار خیابان کینگز در چلسی خریده شده و به این نام شهرت یافت و سپس به موزه ویکتوریا و آلبرت لندن راه یافت.وجود ترنج بسیار زیبا شباهت این قالی را به فروش اردبیل بسیار زیاد می کند. بعضی صاحبنظران معتقدند که این قالی قبل از قالی اردبیل بافته شده است.
این امر امکان دارد، ولی هیچ دلیل خاصی برای اثبات این فرضیه موجود نیست. این قالی بدون شک با قالی اردبیل قرابت دارد و احتمالاً متعلق به همان گروه است.
از لحاظ قدمت می¬توان هر دو را بیک دوره نسبت داد و حتی احتمال اینکه فرش چلسی کمی قدیمی¬تر از اردبیل باشد وجود دارد.
فرش شکارگاه:ابعاد آن ۶/۹۵×۳/۲۳ متر بوده و به خاطر استفاده از مفتول زربفت شده طلا و نقره جزء فرش¬های زربفت محسوب می‌شود. تار و پود و پرز آن از ابریشم است و با گره فارسی بافته شده است. زمان بافت این فرش قرن دهم هجری است.این فرش در موزه وین نگهداری می¬شود. فرش شکارگاه۲ :این فرش که از تار ابریشمی پود نخی و پرز پشمی تشکیل شده است با گره فارسی بافته شده است. ابعاد آن۵/۷×۳/۶متر است و در قرن دهم هجری توسط غیاث‌الدین جامی بافته شده است. این فرش درموزه پولدی‌پتزولی میلان نگهداری می¬شود. فرش موج دریا:این فرش از تار و پود نخی و پرز پشمی تشکیل شده است و نوع گره آن ترکی است و دارای ابعاد ۶/۷۷×۳/۷۲ متر است. علت نامگذاری آن به این اسم نقشه¬ی خاص این فرش است که شبیه به موج دریا است. نام دیگر آن فرش پرتغالی است. چون که این فرش به سفارش پرتغال بافته شده است. محل بافت آن کرمان بوده و در عصر صفویه بافته شده است. این فرش در موزه وین نگهداری می‌شود
فرش محرابی-سروی:فرش محرابی-سروی بافت تبریز-اوایل قرن ۱۳ هجری-۶۰ رج-این فرش تمام ابریشم، در گنجینه موزه فرش تهران قرار دارد.
این فرش در مجموعه فرش¬های درختی محرابی قرار می گیرد و یکی از نمونه¬های بی¬همتا در فرش¬های ایران محسوب می¬شود.
در نقشه این فرش، برای نخستین بار طراح تمام اصول و شیوه¬های پیشین و قراردادی رسم فرش ایران را کنار گذاشته و دست به ابتکار در برداشتن حاشیه¬های هفت گانه گذشته و نقش حاشیه¬های نو با تکیه بر رنگ لاکی تند و طلائی و فرم درخت سرو پرداخته است.
تصویر این فرش و فرش¬های بی بدل زیاد دیگر به دلیل کمبود آگاهی مسولین موزه فرش از نگهداری و نمایش آنها شاید هرگز به بیرون درز نکند. فرش گلدانی:این فرش که با گره فارسی بافته شده¬است تار و پود نخی و پرز پشمی دارد. ابعاد آن ۲/۶۹×۱/۷۴متر بوده و هم‌اکنون در موزه لوگانو کشور سوئیس نگهداری می‌شود. فرش سجاده¬ای:این فرش که ابعاد آن ۱/۶۱×۱/۰۵متر است. نوع گره آن فارسی است و در هر دسیمتر آن ۱۰۰۰۰ گره وجود دارد.
تار آن از جنس پنبه قهوه‌ای رنگ و پود آن پشم طبیعی است و پرز آن پشم و زر و سیم است. در بالای این فرش جمله بسیار زیبای »ا…اکبر« نقش بسته است. این فرش در موزه متروپولیتین نیویورک نگهداری می‌شود.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۸ آبان ۱۳۹۴ ساعت ۵:۳۲ ق.ظ
