غفلت از ابزارهای هنری برای انتقال فرهنگ و تاریخ به نسل‌های آینده

گروه فرهنگی: تاریخ سرزمین ما مملو از داستان‌های حماسی، عاشقانه‌، تراژیک(غم‌انگیز) و آموزنده است. داستان‌هایی که هر کدام به تنهایی می‌توانند سوژه‌ای جذاب برای ساخت انیمیشن‌ها(پویانمایی) شود. اما چرا برای انتقال فرهنگ و تاریخ سرزمین‌مان از این هنر کمتر استفاده می‌شود؟ تاریخ و فرهنگ سرزمین ما به اندازه‌ای غنی، پربار و جذاب است که منابع ارزشمند زیادی برای ساخت فیلم، سریال و انیمیشن به شمار می‌روند. این ویژگی تا جایی پررنگ است که کشورهای دیگر از آن برای تولید آثار نمایشی بهره ‌برده‌اند.
تلاش‌هایی هم در داخل برای به تصویر کشیدن برش‌هایی از داستان‌های تاریخی کشورمان در برخی سریال‌ها، فیلم‌ها و انیمیشن‌ها شده، اتفاقی که بارها نشان داده ثمربخش و موفقیت‌آمیزبوده است.در همین ارتباط اگر بخواهیم این موضوع را در انیمیشن‌سازی بررسی کنیم متوجه می‌شویم بسیاری از این آثار با توجه و استقبال مردم مواجه شده‌ و نه تنها در داخل کشور بلکه در بخش بین‌الملل نیز با موفقیت همراه بوده‌اند. برای نمونه انیمیشن »آخرین داستان« برداشتی آزاد از روایت »ضحاک« در شاهنامه فردوسی است که توانست به عنوان نخستین نماینده سینمای انیمیشن ایران در اسکار ۲۰۲۰ در بخش بهترین انیمیشن و بهترین فیلم رقابت کند.
این اثر تا کنون توانسته جوایز بین‌المللی بسیاری را به ارمغان بیاورد. انیمیشن دیگری که تا حدودی برگرفته از تاریخ کشور بوده و مورد استقبال و توجه قرار گرفته، مجموعه »شکرستان« است. هر چند این دو اثر به موفقیت‌های بسیار رسیده‌اند اما نباید فراموش کنیم پتانسیل داستان‌های تاریخی ما به اندازه‌ای وسیع است که گویی تنها قطره‌ای از آن به کار گرفته شده است.
تاریخ به چه کار مردم می‌آید؟
علی نوری‌اسکویی تهیه‌کننده و کارگردان حوزه سینما و انیمیشن و همچنین عضو اصلی شورای مرکزی گسترش سینمای کودک، درباره لزوم ساخت انیمیشن‌های تاریخی و پتانسیلی که این حوزه برای ارائه آثار موفق دارد، گفت: بخشی از هویت فرهنگی هر کشوری تاریخ آن است. داشتن پیشینه و بناهای تاریخی بسیار، یکی از مزایای کشور ما نسبت به برخی دیگر از کشورهاست. مزیت‌هایی که می‌توان از آنها در ساخت فیلم‌های داستانی و انیمیشن استفاده کرد و تا کنون بسیاری از کشورهای دیگر درباره تاریخ ایران فیلم و انیمیشن ساخته‌اند و این یک نقطه برجسته در امکانات کشور ماست؛ مانند ادبیات غنی‌ که آن هم یک فرصت است.
اما این پرسش مطرح می‌شود که تاریخ به چه کار مردم می‌آید؟
به طور معمول وقتی خودمان، تاریخ‌مان را در آثارمان بازسازی نکنیم، تاریخ ما از طریق آثاری که افراد دیگر می‌سازند بازخوانی می‌شود. حال اینکه تا چه اندازه درست و دقیق و بر اساس چیزهایی که خودمان دوست داشته‌ایم روایت شده یا خیر، نکته‌ای‌ست که باید به آن توجه کرد.
تاریخ و ارتباط آن با هویت‌سازی و انگیزه‌سازی
این کارگردان با بیان این نکته که در انیمیشن و فیلم‌های سینمایی‌ ساخته شده، به تاریخ کشورمان بسیار کم توجه کرده‌ایم، درباره بهره‌گیری دیگر کشورها از تاریخشان برای ساخت انیمیشن‌ها گفت: تا کنون درباره جنگ‌های جهانی در دنیا هزاران فیلم ساخته شده است؛ به طور نمونه کره‌جنوبی سینما و سریال‌سازی‌اش را با تاریخش شروع کرده و آثار بسیاری ساخته تا جایی که برخی از آنها چندبار و به شکل‌های مختلف کار شده است.
داستان گوانگ‌یو در چین که همان انیمیشنی است که به عنوان سه‌برادر برای ما در تلویزیون پخش می‌شد، در شکل‌های گوناگونی مانند فیلم انیمیشن، نمایش عروسکی، سریال و … بارها ساخته و نمایش داده شده است.
به گفته این کارگردان، یکی از دلایل ساخت انیمیشن‌های تاریخی توسط کشورهای دیگر این است که انسان‌ها وقتی به تاریخشان اهمیت می‌دهند، هویت و انگیزه بیشتری پیدا می‌کنند. یک بخشی از دستور کار همه دولت‌های دنیا این است که به این هویت‌سازی و انگیزه‌سازی کمک کنند که به طور طبیعی حمایت‌های بسیاری هم صورت می‌گیرد تا درباره تاریخشان اثری ساخته شود.
انیمیشن همچنان در محدوده نگاه حمایت دولتی
عضو اصلی شورای مرکزی گسترش سینمای کودک درباره مشکلات و سختی‌هایی که بر سر راه انیمیشن‌سازها وجود دارد و همچنین عملکرد نهادها و بخش‌های متولی که باید در این امر ورود کنند، افزود: واقعیت اینکه هنوز این مشکل وجود دارد که ساخت آثار سینمایی و انیمیشن، در محدوده نگاه و حمایت دولتی به سر می‌برد. به این معنی که اگر افراد در آن دوره مدیریتیشان درست انتخاب شده‌ باشند، ممکن است یک اثر خوب ببینید. در دوره دیگری ممکن است این انتخاب بد باشد پس آثار بدی می‌بینید.این نوسان همواره وجود دارد و در عمل تا زمانی که مخاطب واقعی یعنی مردم بر تولیدات اثرگذار نباشند، این مشکلات وجود دارد. کمپانی‌های بزرگ در دنیا اگر ببینند مردم یک شخصیت تاریخی را دوست دارند، به سرعت درباره آن آثاری می‌سازند، چون می‌دانند مردم می‌آیند و ‌می‌بینند.
وقتی اساس سینمای انیمیشن ما حمایتی است مانند همه اتفاقاتی که در این شیوه می‌افتد؛ یعنی مدیر یا شورایی که تصمیم‌گیرنده هستند ممکن است کارآمد باشند یا نباشند، این اتفاق نوسان‌هایی ایجاد می‌کند.
به عبارت دیگر در یک دوره افراد توانمندی سرکارند که باعث می‌شوند آثار خوبی ساخته شود و در دوره دیگر ممکن است بر خلاف این باشد. در این صورت هنرمند و فیلمساز بین این دوره‌ها به جای اینکه مسیر پیشرفت را طی کنند و کارهای جدیدتر، بهتر و پرمخاطب‌ بسازند، دچار نوسان می‌شوند.
وی معتقد است: اتفاقی که باید بیفتد اینکه دولت به جای سرمایه‌گذاری در بخش تولید، به سمت ارائه ببرد. یعنی سرمایه را به حوزه پخش بیاورد و پیوندی برقرار کند بین آن چیزی که مخاطب لازم دارد و آثاری که ساخته می‌شوند. هزینه آن را هم مردم می‌دهند.مردم اگر دوست دارند اثر خوب ببینند پولش را می‌دهند حال چه سینما باشد چه وی‌اودی‌یا شبکه‌های آنلاین.
دولت وقتی در تولید تصدی‌گری می‌کند تولیدات را به سلیقه مسئولان این بخش محدود می‌کند. این ریسک بزرگی است. چون احتمال اینکه اثری برای مخاطب ساخته شود، بسیار کمتر است. مخاطبان باید به سینما بروند و به فیلمی که باکیفیت و خوب است امتیاز دهند. این اتفاق باعث می‌شود آن اثر دیده شود و به طور معمول بخشی از این آثار ساخته شده، تاریخی می‌شوند.
یک اثر مشترک تاریخی از کوشنامه
این کارگردان درخصوص اثری که در دست ساخت دارد، افزود: در حال حاضر با کره‌ای‌ها به صورت مشترک، انیمیشنی می‌سازیم که روایتی است از دوران کهن ایران، یعنی زمان ساسانیان و هخامنشیان. داستان یک شاهزاده ایرانی و یک پرنسس کره‌ای است که ماجرا هم مردم‌پسند است و هم برگرفته از ادبیات کهن ما یعنی »کوشنامه« است.
نزدیک به دو سال می‌شود که درگیر تولید این کار هستیم و پروسه بسیار پیچیده‌ای دارد. بخش تاریخی ماجرا یعنی معماری، پوشش، لباس، فرهنگ و …. آن دوران را می‌خواستیم به نوعی به تصویر بکشیم که بعدها اگر کسی خواست به تاریخ آن دوران رجوع کند به عنوان رفرنس‌های آموزشی صحنه‌هایی از این فیلم را ببیند.
انیمیشن و ضرورت آگاهی بخشی کودکان
نوری اسکویی با بیان خاطره‌ای گفت: برای یک کار مستند پژوهشی به نقطه صفر مرزی در شرق کشور سفر کردم. وقتی در آنجا با مردم صحبت می‌کردم یکی از آنها گفت می‌خواهم به ایران بیایم و مادرم را به دکتر ببرم. من در ابتدا متوجه نشدم که منظورش چیست. اما بعد متوجه شدم که می‌خواهد به تهران بیاید فرق ایران و تهران رانمی‌دانست. این فرد حتی اطلاعات کافی برای اینکه جغرافیای خود را بشناسد نداشت.
فرد جوانی هم بود که نمی‌توانم بگویم به واسطه کهولت سن یا نداشتن سواد چنین می‌گوید. دایره اطلاعاتش به همین اندازه بود.
شاید پدر و مادر افرادی که آنجا زندگی می‌کنند نمی‌دانند که چنین اطلاعاتی را منتقل کنند. اما فرزندان آنها تلویزیون و کارتون نگاه می‌کنند. حال اگر این کارتون فقط از نوع کمدی ساخت یک کشوری باشد که هیچ قرابتی با چیزی که لازم است یاد بگیرد ندارد، به طور مسلم در کودکی این چیزها را نیاموخته‌اند. انتقال اینگونه اطلاعات حداقلِ توانمندی انیمیشن است. یعنی می‌تواند تا پیش از دورانی که کودکان به مدرسه می‌روند حداقل بعضی از بدیهیات مورد نیاز جامعه و کشورش را آموزش دهد.به گفته این کارگردان، زمانی که کسی انیمیشن خارجی نگاه می‌کند خیابان‌ها، نمادها، مجسمه‌ها، سمبل‌ها و برج‌هایی که در فیلم می‌بیند برایش معنایی ندارد. چون اصلا آن مکان‌ها را نمی‌شناسد و قرار هم نیست که با آنها ارتباط داشته باشد.اما وقتی کودکی انیمیشن ساخت کشورش را نگاه می‌کند، کلی اطلاعات و مختصات درباره محل زندگی خود کسب می‌کند و از سویی باید بُعد بین‌المللی ساخت انیمیشن‌های تاریخی کشور را هم در نظر بگیریم. چون باعث می‌شود کودکان بیرون از ایران با بسیاری از مفاهیم، جزئیات و مسائل دیگر از کشور آشنا شوند.به گزارش آرازآذربایجان به نقل ازایرناپلاس، به طور نمونه، ما تا کنون چند انیمیشن ساخته‌ایم که در آن از خلیج فارس نام برده شده است تا کودکان دیگر نقاط دنیا از وجود آن در نقشه با خبر شوند؟
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com