عید فطر تجلی فرهنگ بندگی و عبودیت

گروه معارف:ماه خدا به آخر رسیده و عید سعید فطر از راه می رسد. عید فطر، تجلی اوج یک ماه بندگی و عبودیت پروردگار متعال و یک ماه سازندگی و وارستگی و معراج انسانی است.
طلوع اشعه پرفروغ خورشید این عید سعید برای کسانی که از فیوض و برکات این ماه استفاده کرده اند، ظهور بارقه ملکات و فضائل انسانی را نوید می دهد و از این رو نه تنها کوشش و مجاهدات و پرواز در اوج ملکوت و مقامات بندگی حق را پایان یافته نمی بینند، بلکه این روز مبارک را سرآغازی نوین برای استمرار حرکت سازنده خویش می یابند و با توانی که از برکات این ماه مبارک به دست آورده اند، در جهت سازندگی و تهذیب نفس و مبارزه با شیطان درون و شرکت فعال در ابعاد اجتماعی جامعه انقلاب اسلامی و مقابله با شیاطین و جباران برونی و ابرقدرتان خونخوار جهانی تا نیل به هدف و آرمان والای الهی خویش به سیر تکاملی خود ادامه می دهند.
اینان نهالی را که در طول این یک ماه از فضائل و ملکات پاک انسانی و الهی، در زمین دل خویش غرس کرده و با آب بندگی و محبت و معرفت پروردگار متعال و اهل بیت نبوت علیهم السلام و بخصوص امام زمان(عج) آن را آبیاری کرده اند مواظبت می کنند تا بعد از ماه مبارک از بین نرود بلکه روز به روز آن را با همان آبیاری و مراقبت هرچه بیشتر بارورتر می سازند.
عید فطر مظهر عظمت و مجد و شوکت و تجلیگاه صلابت و عزت و کرامت مسلمین است و عیدفطر مبارک است برآنانی که با فداکاری ها و ایثارها به هویت و شخصیت اصیل و جایگاه رفیع و منیع خود بازگشته و در واقع به این »عید« »عود« کردند.
آری این روز بزرگ برای کسانی عید و موجب افتخار، مباهات، سرور و خشنودی است که از حضیض حیوانیت و رذیلت به اوج انسانیت و فضیلت و از مدارج پست و منحط بردگی و ذلت و زیر یوغ استعمار و استکبار زیستن، به معارج والا و متعالی آزادی و آزادگی و زندگی در سایه حاکمیت خدا و دین او و مبارزه و ایستادگی در برابر دشمنان خدا پرواز کردند.
در همین راستا میرزا جواد آقا ملکی تبریزی(رض) این مجسمه تقوا و استاد اخلاق حضرت امام خمینی (ره) در کتاب ارزشمند المراقبات می فرمایند: »عید عبارت است از زمانی که خداوند متعال از میان روزها انتخاب فرموده تا رحمت و عنایت و انعام خود را بر بندگانش نازل فرماید تا آنان برای دریافت خلعت_ها و جوایز و عطایای حق تعالی جمع شوند و اجازه فرموده تا در پیشگاه مقدسش حضور یافته و نزد او به فقر و مسکنت و عبودیت خود اعتراف کرده و از گناهان خویش استغفار کرده و حوائج و نیازهایشان را عرضه دارند … و وعده فرموده آنان را اجابت کند و فوق رغبتشان به ایشان عطا فرماید… و دوست دارد بندگانش در این عید، گمان خود را به پروردگار خود نیکو کرده و به مغفرت و عطای او بیشتر امیدوار باشند… و انسان زیانکار بیچاره در چنین روزی آن کسی است که از معنا و حقیقت عید غافل شود و در روز عید با سبک مغزی و جهالت به اعمال و مراسمی لغو و بیهوده، خود را مشغول دارد و از توجه به خدای تعالی و انس با محبوب و گفت وگو و قرب به او اعراض کرده و به گفت وگو و انس با غیر خدا و غافلین و محجوبان از حق تعالی راضی شود.«
در هر حال، خداوند رحیم و رحمان ماه مبارک رمضان را میدانی برای مسابقه در عبادت و اطاعت بندگان خود قرار داده و آنان را برای دریافت جوائز و خلعت های الهی در روز عید فراخوانده است. اگر این روز با عظمت را خداوند متعال برای مسلمین عید قرار داده پس باید آثار خدایی، یعنی قدرت و عزت و مهابت و هیمنه الهی نیز بر اجتماع آنان حاکم باشد. باید حاکمیت دین و خواسته و اراده او و ارزش ها و اصالت های انسانی و الهی در میان آنان محقق باشد، ارزش هایی همچون شجاعت و سیادت آزادگی و کرامت پیشگی، استقلال و سرفرود نیاوردن در برابر هیچ قدرتی جز خدا، روحیه عدالت خواهی و ستم ستیزی و ذلت ناپذیری عشق به لقاءالله و گذشت از همه چیز برای اقامه و اعتلای دین خدا و… در غیر این صورت انتساب این عید به خداوند ناصواب است.
از این رو با توجه به فحوای متون اسلامی از مهمترین مسائل مربوط به این عید بزرگ توجه به حکومت جهانی ظلم ستیز و ظالم کوب و عدالت گستر امام زمان(عج) در این روز است. لذا در بخشی از دعای بعد از نماز عید به خواندن این جملات دستور داده شده است :بار خدایا، همانا ما را به آن دولت کریمه و حکومت الهی که اسلام و مسلمین را بدان عزت بخشی و نفاق و اهل نفاق را ذلیل و نابود فرمایی، رغبت و اشتیاقی است و امید آن داریم که در چنین حکومتی ما را از دعوت کنندگان به طاعت و راهبران به سوی راهت قرار دهی.
طرح چنین مسأله ای در عید سعید فطر که روز تجمع سراسری میلیون ها مسلمان در تمام اقصی نقاط جهان و توجه به قدرت و استعداد و شرکت اسلام است، یادآور این امر است که مسلمین باید برای تحقق چنان آرمان مقدس و والایی از چنین روز بزرگی کمال استفاده را برده و عزت و اقتدار و هیبت اسلام را به دنیا نشان دهند و با اتحاد و یکپارچگی هرچه فزونتر بدان اهتمام ورزند.
عید فطر به عنوان عیدی اجتماعی از مهمترین جشن ها و اعیاد مسلمانان به شمار می رود و در مورد فلسفه این عید، نکاتی قابل تأمل است که باید به آن توجه کرد: نخست اینکه؛ انسان در ماه مبارک رمضان در حقیقت ‘تولدی دوباره’ را تجربه می کند، البته این امر منوط به این است که انسان موفق به روزه داری حقیقی شود.
علت تأکید بر ‘تولدی دوباره’ از این‌رو است که انسان با پاک شدن از گناهان، گویی تولد جدیدی از نظر معنوی و روحی پیدا می‌کند و بر این اساس، ما همان‌طور که برای تولد یک فرزند شاد می‌شویم و جشن می‌گیریم، پایان ماه مبارک رمضان را از آن جهت که از گناهان پاک شده‌ایم عید می‌دانیم و جشن می‌گیریم.نکته دوم این است که عید فطر از کلمه ‘فطر’ به معنای ‘فطرت’ و ‘بازگشت به خویشتن’ گرفته شده است. از آنجا که فطرت انسان الهی است ما برای اینکه به آیینه فطرت بازگردیم، باید خود را از زنگار گناه پاک کنیم. از این جهت در روز اول شوال که عید فطر است، گویی دوباره خدا را در آیینه فطرت و جانمان مشاهده می‌کنیم. از این‌رو است که این عید برای مسلمانان بسیار مهم است.نکته سوم این است که هر روزی که در آن، معصیت خدا نشود، آن روز، روز عید است. بنابراین افراد معمولاً در روز اول شوال که مصادف با عید فطر است، متأثر از فضای معنوی ماه مبارک هستند و گناه نمی‌کنند هر چند که این تأثیر باید از این رمضان تا رمضان دیگر باشد اما به هر حال تأثیرگذاری ماه رمضان بر معنویت‌گرایی انسان‌ها در نخستین روز آن بیشتر احساس می‌شود.
از این رو، روز عید فطر انسان نورانیتی را در خود احساس می‌کند که امر خداوند را اطاعت کرده است و آن نورانیت باعث نشاط و شادابی در او می‌شود.نکته دیگر درباره فلسفه عید فطر بازمی‌گردد به نماز عید فطر و قنوت‌های آن؛ پیام این قنوت‌ها، وحدت مسلمین است و اساساً فلسفه نماز عید فطر خواندن این نماز در یک روز توسط همه مسلمانان است. بر این اساس می‌توان برای عید فطر مبنای واحدی در نظر گرفت تا همه مسلمان‌ها در یک روز نماز عید فطر بخوانند و شکوه و عظمت واقعی اسلامی را به نمایش بگذارند.
اینها نکات قابل تأملی درباره فلسفه عید فطر و پیام آن است که باید آنها را دریابیم و دیگران را نیز به فلسفه آن آگاه کنیم که چرا این عید، از پر ارج‌‌ و قدرترین اعیاد در نزد مسلمانان است و برای اجرای هرچه باشکوه‌تر مراسم و آیین‌های آن چنین اهتمام می‌شود.
عارف وارسته ملکى تبریزى درباره عید فطر آورده است: »عید فطر روزى است که خداوند آن را از میان دیگر روزها بر گزیده است و ویژه هدیه بخشیدن و جایزه دادن به بندگان خویش ساخته و آنان را اجازه داده است تا در این روز نزد حضرت او گرد آیند و بر خوان کرم او بنشینند و ادب بندگى بجاى آرند، چشم امید به درگاه او دوزند و از خطاهاى خویش پوزش خواهند، نیازهاى خویش به نزد او آرند و آرزوهاى خویش از او خواهند ونیز آنان را وعده و مژده داده است که هر نیازى به او آرند، بر آوره و بیش از آنچه چشم دارند به آنان ببخشند و از مهربانى و بنده‏نوازى بخشایش و کارسازى در حق آنان روا دارد که گمان نیز نمى‏برند.« روز اول ماه شوال را بدین سبب عید فطر خوانده‏اند که در این روز، امر امساک و صوم از خوردن و آشامیدن برداشته شده و رخصت داده شد که مؤمنان در روز افطار کنند و روزه خود را بشکنند فطر و فطر و فطور به معناى خوردن و آشامیدن، ابتداى خوردن و آشامیدن است و نیز گفته شده است که به معناى آغاز خوردن و آشامیدن است پس از مدتى از نخوردن و نیاشامیدن. ابتداى خوردن و آشامیدن را افطار مى‏نامند و از این رو است که پس از اتمام روز و هنگامى که مغرب شرعى در روزهاى ماه رمضان، شروع مى‏شود انسان افطار مى‏کند یعنى اجازه خوردن پس از امساک از خوردن به او داده مى‏شود.عید فطر داراى اعمال و عباداتى است که در روایات معصومین(ع) به آنها پرداخته شده و ادعیه خاصى نیز آمده است.از سخنان معصومین(ع) چنین مستفاد می ‏شود که روز عید فطر، روز گرفتن مزد است. و لذا در این روز مستحب است که انسان بسیار دعا کند و به یاد خدا باشد و روز خود را به بطالت و تنبلى نگذراند و خیر دنیا و آخرت را بطلبد.
و در قنوت نماز عید مى‏خوانیم:»… اسئلک بحق هذا الیوم الذى جعلته للمسلمین عیدا و لمحمد صلى الله علیه و آله ذخرا و شرفا و کرامة و مزیدا ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تدخلنى فى کل خیر ادخلت فیه محمدا و آل محمد و ان تخرجنى من کل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد، صلواتک علیه و علیهم اللهم انى اسالک خیر ما سئلک عبادک الصالحون و اعوذ بک مما استعاذ منه عبادک المخلصون‏»بارالها! به حق این روزى که آن را براى مسلمانان عید و براى محمد(ص) ذخیره و شرافت و کرامت و فضیلت قرار دادى از تو مى‏خواهم که بر محمد و آل محمد درود بفرستى و مرا در هر خیرى وارد کنى که محمد و آل محمد را در آن وارد کردى و از هر سوء و بدى خارج سازى که محمد و آل محمد را خارج ساختى درود و صلوات تو بر او و آنها، خداوندا، از تو مى‏طلبم آنچه بندگان شایسته‏ات از تو خواستند و به تو پناه مى‏برم از آنچه بندگان خالصت‏به تو پناه بردند.
در صحیفه سجادیه نیز دعایى از امام سجاد(ع) به مناسبت وداع ماه مبارک رمضان و استقبال عید سعید فطر وارد شده است:
پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و مصیبت ما را در این ماه جبران کن و روز فطر را بر ما عیدى مبارک و خجسته بگردان و آن را از بهترین روزهایى قرار ده که بر ما گذشته است که در این روز بیشتر ما را مورد عفو قرار دهى و گناهانمان را بشوئى و خداوندا بر ما ببخشایى آنچه در پنهان و آشکارا گناه گردانیم … خداوندا! در این روز عید فطرمان که براى مؤمنان روز عید و خوشحالى و براى مسلمانان روز اجتماع و گردهمائى قرار دادى از هر گناهى که مرتکب شده‏ایم و هر کار بدى که کرده‏ایم و هر نیت ناشایسته‏اى که در ضمیرمان نقش بسته است‏به سوى تو باز مى‏گردیم و توبه مى‏کنیم، توبه‏اى که در آن بازگشت‏به گناه هرگز نباشد و بازگشتى که در آن هرگز روى آوردن به معصیت نباشد. بارالها! این عید را بر تمام مؤمنان مبارک گردان و در این روز، ما را توفیق بازگشت‏به سویت و توبه از گناهان عطا فرما.