شعر شهریار فریاد خاموش تاریخ پرتلاطم ایران

نعمت مرادپور
گروه فرهنگی:سر پرشور، دل پرغصه، طبع لطیف و روحی نازک، این ها گوشه ای از احوالات ‘شهریار’ ملک ادب و شعر، سید محمد حسین بهجت تبریزی است که شعرهایش فریاد خاموش ملتی رنج کشیده و تاریخی پرمحنت است.
تولدش مقارن با نهضت مشروطه ایران، روزهای پر تب و تاب آزادی خواهی و بیداری ایرانیان است که ملتی علیه وضع آشفته و خفقان زمان شوریدند.
گویند تاثیر ماه و سال و روزگار تولد و احوالات زمان در پیشانی نوشت انسان بی ربط نیست و شهریار شعر ایران زمین در همین ایام چشم به دنیا گشود و تا لحظه وداع از زندگی دردهایی داشته که گر چه به ظاهر درد عشق و عاشقی و فردی است؛ اما چون از قشر آگاه جامعه بود، صدای مردم اش شد.
شاهد این ادعا روایتی است که شهریار شعر حیدربابا را قبل از انتشار در محفلی خصوصی می_خواند و زنی که خدمه آن خانه بود از پشت پرده گوش بود؛ بعد از اتمام شعر زن از پرده نشینی برون افتاده و خطاب به شهریار ‘ آی بالا سن کی منیم دتلریمی دئیرسن’ (جانا سخن از زبان من می_گویی، می گوید.
شهریار نخستین شعر خویش را در چهار سالگی به زبان ترکی سرود و بی شک سرایش این شعر کودکانه گواه نبوغ و قریحه شگفت انگیز او بود.
وی شرح حال دوران کودکی خود و احوالات زندگی مردم زمان را در اشعار ترکی اش و به ویژه در منظومه مشهور ‘ حیدربابا’ خطاب به کوه حیدربابا در روستای زادگاهش خشگناب بستان آباد با زبانی بسیار شیرین ،نوستالژیک، تاثیر گذار و روان به تصویر کشیده است.
سفر به تهران و افت و خیز با بزرگان شعر و ادب فارسی همچون محمدتقی بهار، منوچهر آتشی، نیما یوشیج و نشست و برخاست با بزرگان عرصه موسیقی همچون صبا موجب شد که وی در طول عمرش، دیوانی غنی از اشعار دلنشین و همه فهم و عامه پسند فارسی به یادگار بگذارد و بر عمق اقیانوس شعر و ادب فارسی بیفزاید.
طبع توانای شهریار در ابتدای دهه ۱۳۳۰ شمسی مقارن با دوران پر تلاطم تاریخ ایران و در میان سالی با خلق شاهکار ‘حیدربابا’ که به بیش از ۸۰ زبان دنیا ترجمه شده است، فوران کرد که در ادامه اشعار بدیع و بی نظیر مذهبی، میهنی و عرفانی را برای معاصران خلق کرد.
شهریار در منظومه بی بدیل حیدربابا در خصوص دوران کودکی و بازیگوشی خود در روستای خشکناب و آداب و رسوم محلی آذربایجان سخن گفته است.
قاری ننه گئجه ناغیل دییه نده، (شب هنگام که مادر بزرگ قصه می گفت) کولک قالخیب قاپ باجانی دوینده، (بوران بر می خاست و در و پنجره را می کوبید) قورد کئچی نین شنگیلیسین یینده، (هنگامی که گرگ شنگول و منگول بز را می خورد) من قاییدیب بیر ده اوشاق اولایدیم!
(ای کاش می توانستم بر گردم و بار دیگر کودک شوم !) سرگذشت عشق آتشین و ناکام شهریار که به ترک تحصیل وی از رشته? پزشکی در سال آخر منجر شد، مسیر زندگی او را عوض کرد و تحولات درونی او را به اوج معنوی ویژه_ ای کشانید و به اشعارش شور و حالی دیگر بخشید.
وی دوران تحصیلات اولیه خود را در مدارس متحده، فیوضات و متوسطه تبریز گذراند و با قرائت و کتابت زبان ترکی، فارسی وعربی آشنا شد.
شهریار سپس به تهران رفت و در دارالفـنون تهـران تا کـلاس آخر مـدرسه طب تحـصیل کرد و در چـند مریض خانه هـم مدارج اکسترنی و انترنی را گذراند، ولی در سال آخر به عـلت شکست عـشقی و پـیش آمدهای دیگر از ادامه تحـصیل محروم ماند و ناچار وارد خـدمت دولتی شد.
شهریار چـنـد سالی را در اداره ثـبت اسناد نیشابور و مشهـد خـدمت و در سال ۱۳۱۵ به استخدام بانک کـشاورزی تهـران درآمد.
وی در تـبـریز با یکی از بـستگـانش ازدواج کرد که ثـمره این وصلت دو دخـتر به نام های شهـرزاد و مریم و یک پسر به نام هادی است.
شهـرت شعری شهـریار چنان است که تمام کشورهای فارسی زبان و ترک زبان و هـر جا که ترجـمه یک قـطعـه او رفته باشد، هـنر او را می_سـتایـند.
منظومه ‘حیدر بابایه سلام’ که در سال ۱۳۳۰ منتشر شد، از لحظه نشر مورد استقبال محافل ادبی داخلی و خارجی گرفت.
حـیـدر بابا نـه تـنـهـا تا کوره ده های آذربایجان، بلکه به ترکـیه و قـفـقاز هـم رفـت و در ترکـیه و جـمهـوری آذربایجان چـنـدین بار چاپ شده است.
این منظومه از آثار جاویدان شهریار و نخستین شعری است که وی به زبان مادری خود سروده است. منظومه حیدربابا تجلی شور و خروش جوشیده از عشق شهریار به مردم آذربایجان است، این منظومه از جمله بهترین آثار ادبی در زبان ترکی است و در اکثر دانشگاه های جهان از جمله دانشگاه کلمبیا در آمریکا مورد بحث رساله دکترا قرار گرفته و برخی از موسیقیدانان همانند هاژاک، آهنگساز معروف ارمنستان آهنگ جالبی بر آن ساخته است.
روز بیست و هفتم شهریور ماه، سالروز درگذشت محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ملی شعر و ادب نامیده شده است.
از جمله دلایل انتخاب این روز این بود که شهریار هم از نظر توانایی ادبی، در عرصه های مختلف شعر طبع آزمایی کرد و هم با مردم می_زیست و در کنار پاسداری از سنت های ادبی ایران زمین، سروده های عامه پسندی داشت. در نهایت تسلط استاد شهریار به زبان و ادب فارسی و ترکی او را از همعصران خویش متمایز کرد و موجب شد که وی به نماد زبان و ادب ایران زمین تبدیل شود.