سینه‌ها حافظ داستان‌های موسیقی عاشیقی بیگانگی نسلی که افسانه‌های نیاکان را فراموش کرده است

گزارش از زهرا ناصران
گروه گزارش: در طول تاریخ مردم آذربایجان که بخشی از تمدن کهن و غنی ایران زمین را تشکیل می دادند آن زمانیکه نوشتن و خواندن زیاد مرسوم نبود، هنرها و داستان ها را سینه به سینه به نسل های دیگر منتقل می کردند تا جایی که اکنون می توان گفت سینه های مردم این دیارحافظان اصلی داستان های موسیقی عاشیقی هستند.عاشیق ها به عنوان گردانندگان مراسم جشن و عروسی در زمان های گذشته با روایت داستان ها، مردم به خصوص جوانان را به راه درست هدایت می کردند، اما متاسفانه در حال حاضر با ورود فرهنگ غربی، داستان ها و افسانه ها به کلی فراموش شده اند و برای احیای این امر متولیان امر و هنرمندان نسل جدید نیز هیچ اهمیتی قائل نیستند.بر اساس این گزارش، شهر ” گنجه ” که در حال حاضر به عنوان خاک گرجستان محسوب می شود در کشور آذربایجان تنها مکانی بود که هنرمندان داستان ها را به خوبی حفظ می کردند و امروزه در ایران و به تبع آن در آذربایجان شرقی نیز در منطقه ارسباران و تبریز هنرمندان این عرصه در حفظ داستان ها تلاش می کنند.
*ورود فرهنگ غربی به موسیقی آذربایجانی باعث فراموشی داستان ها شده است
یکی از نوازنده های ساز قوپوز در جمهوری آذربایجان با بیان اینکه ورود فرهنگ غربی به موسیقی آذربایجانی باعث فراموشی داستان ها شده است، اظهار داشت: با توجه به ورود فرهنگ اروپایی به موسیقی اصیل آذربایجانی داستان های عاشیقی فراموش شده است و تنها نواختن ساز و آواز حکمران موسیقی عاشیقی آذربایجانی شده است.عاشیق قنبر اللهوردی همچنین در ادامه با بیان اینکه نسل جوان جمهوری آذربایجان اهمیتی به موسیقی کلاسیک نمی دهند، افزود: متاسفانه نسل جدید و متولیان امر درجمهوری آذربایجان بهایی به ادبیات عاشیقی کلاسیک نمی دهند و این امر موجب فراموشی داستان ها در مجالس و مراسم می شود.
*هنرمندان موسیقی عاشیقی ایرانی به صورت کلاسیک می نوازند
وی با بیان این مطلب ابراز داشت: خوشبختانه فرهنگ اروپایی به موسیقی عاشیقی ایران ورود نکرده است و عاشیق های ایرانی به صورت کلاسیک این موسیقی را در کشور خود ترویج می دهند.این استاد برجسته موسیقی عاشیقی جمهوری آذربایجان همچنین در ادامه با بیان اینکه حدود ۱۵ سال است که به کشور ایران سفر می کنم، گفت: با توجه به اینکه در ایران به موسیقی کلاسیک عاشیقی و داستان ها بهایی داده می شود، علاقه مندم که در ایران زندگی کنم.
اللهوردی با اشاره به اهمیت روایت داستان ها در موسیقی عاشیقی اظهار داشت: در زمان های گذشته هنرمندان و نوازندگان ساز قوپوز با روایت داستان ها در مراسم ها و مجالس، احترام به بزرگترها، محبت و عشق ورزی، توصیف زیبایی منطقه و همچنین داستان های آموزنده ای برای تربیت نسل جوانان می آموختند، اما متاسفانه در حال حاضر این داستان ها به کلی فراموش شده شده است و هنرمندان نیز برای حفظ آن تلاشی نمی کنند.وی با اشاره به علت حفظ داستان ها توسط نوازنده های ساز قوپوز قدیمی گفت: علت اصلی حفظ داستان ها در سینه های نوازنده های ساز آذربایجانی تقلید از اساتیدی بود که در کنار آنها تجربه دیده بودند و همانند اساتید خویش داستان ها را برای مردم تعریف می کردند.
*با خواندن آواز و رقصیدن، داستان های عاشیقی حفظ نمی شود
یکی دیگر از نوازنده های ساز قوپوز جمهوری آذربایجان با بیان اینکه علت اصلی فراموشی داستان ها در موسیقی عاشیقی مردم هستند، اظهار داشت: با توجه به اینکه مردم در مراسم و مجالس از نوازنده های ساز قوپوز آذربایجانی تقاضای روایت داستان را نمی کنند، این امر باعث می شود که به تدریج داستان های عاشیقی به صورت کلی فراموش شود.ترمی خان قوربان اُف ادامه داد: در حال حاضر هنرمندان عاشیقی که به مراسم و مجالس دعوت می شوند به علت عدم استقبال مردم از روایت داستان ها مجبور به خواندن آواز می شوند. وی خاطرنشان کرد: حدود ۳۰ سال گذشته در رادیو ایران داستان های عاشیقی روایت می شد و بنده با علاقه آن داستان ها را گوش می دادم و همچنین در مجالس و مراسم های ایرانی نیز انواع داستان های محلی برای مردم روایت می شد که متاسفانه حدود چند سالی است که نه تنها در رادیو بلکه در مجالس نیز هیچ داستانی برای مردم روایت نمی شود.
*داستان های موسیقی عاشیقی اکثرا فرهنگی هستند
یکی از نوازنده های ساز موسیقی عاشیقی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه داستان های عاشیقی فرهنگی هستند، افزود: داستان های موسیقی عاشیقی اکثرا فرهنگی هستند، اما متاسفانه هنرمندان نسل جوان این عرصه به علت نبود سواد کافی در این موسیقی، نمی توانند داستان ها را حفظ کنند و به علت اصیل بودن برخی از کلمات، نمی توانند داستان ها را به معنای واقعی در مجالس به مردم ارائه دهند.سیروس کیانی همچنین با بیان اینکه از سال ۸۰ تاکنون شاهد افزایش آمار هنرمندان نسل جدید در موسیقی عاشیقی هستیم، افزود: با افزایش آمار هنرمندان عرصه موسیقی عاشیقی شاهد فراموشی تدریجی داستان ها در این هنر هستیم.وی همچنین در ادامه گفت: به صراحت می توان گفت اکثر هنرمندان نسل جوان سواد موسیقی ندارند و هر کسی که به این عرصه وارد می شود خود را استاد می داند و این امر ضربه جدی به این عرصه وارد می کند.
*هنرمندان عرصه موسیقی عاشیقی حافظان داستان های آذربایجانی هستند
کیانی با بیان اینکه عاشیق ها همانند اساتید دانشگاه در حفظ داستان های موسیقی عاشیقی تلاش می کنند، اظهار داشت: هنرمندان این عرصه با حفظ داستان های عاشیقی از همانند اساتید دانشگاه از فراموشی آن جلوگیری می کنند.وی افزود: بنده حدود ۱۳۶ داستان و افسانه ی آذربایجان را از فولکولور آذربایجان حفظ کرده ام.این نوازنده ساز موسیقی عاشیقی با اشاره به علت های دیگر حفظ داستان ها توسط هنرمندان این عرصه گفت: حفظ داستان ها باید توسط هنرمندان موسیقی صورت گیرد تا آنها بتوانند خود را برای تقاضای مردم در مجالس از روایات آنها را ارایه دهند.
*مسئولان و متولیان امر مقصر اصلی فراموشی داستان ها هستند
کیانی علت اصلی فراموشی داستان ها در ادبیات موسیقی عاشیقی را مسئولان و متولیان امر دانست و افزود: با توجه به اینکه در این استان متولیان به این امر توجهی ندارند، هرکسی با آشنایی با آهنگ ها و نواختن ساز آذربایجانی “قوپوز” خود را یک استاد موسیقی عاشیقی می داند و این امر بدون هیچ آزمونی به آسانی اتفاق می افتد.
وی همچنین در ادامه گفت: نوازندگان ساز آذربایجانی و هنرمندان این عرصه همانند اساتید دانشگاه تمام علوم انسانی را در مجالس و مراسم های مختلف به مردم تبلیغ می کنند و این در حالی است که حدود ۲۰۰ سال گذشته عاشیق آیدین که اهل کلیبر بود، در میان مردم اهمیت هنر عاشیقی را که تبلیغ علوم مختلف است، برای مردم بازگو کرده است.این نوازنده ساز موسیقی عاشیقی اضافه کرد: در زمان هایی که در آذربایجان مردم به علت های مختلفی از مذهب دوری می کردند، هنرمندان موسیقی عاشیقی روایت افسانه هایی از شفاعت پیامبران به مردم آنها را به مذهب شیعه دعوت می کردند.کیانی با بیان اینکه هنرمندان موسیقی عاشیقی باید با علوم روانشناسی آشنایی داشته باشند، اظهار داشت: هنرمندان این عرصه باید با آشنایی با علوم روانشناسی به هر مجلسی که وارد می شوند، مطابق با سن افراد حاضر در آن مجلس داستان ها را روایت کنند، در غیر اینصورت تمام حاضران در مراسم بی حوصله می شوند و توجهی به شنیدن ادامه داستان را نخواهند داشت.وی ادامه داد: اگر هنرمند موسیقی عاشیقی تنها یک داستان بداند، نابود می شود.این نوازنده ساز موسیقی عاشیقی خاطرنشان کرد: مردم آذربایجان برای حمایت از صاحب عروسی هدایایی تقدیم می کنند که این هدایا در قالب وجه نقدی است که در مراسم عروس افراد با نام خود این وجه را در مجالس به عاشیق ها تحویل می دهند.کیانی با بیان اینکه برخی از نوازندگان ساز موسیقی عاشیقی در مراسم ها شمارش وجه نقد را بهترین راه برای گذر زمان می دانند، افزود: برخی از هنرمندان این عرصه به علت نداشتن سواد کافی و ندانستن داستان ها زمان مراسم را با شمارش وجه نقد سپری می کنند.این نوازنده ساز موسیقی عاشیقی با بیان اینکه هنرمندان برای روایت داستان ها باید بیان قوی داشته باشند، اظهار داشت: هنرمندان این عرصه باید برای ارایه داستان ها از بیان قوی برخوردار باشند تا ارائه داستان ها برای برخی از افراد حاضر در مجالس کسل کننده نباشد.کیانی ادامه داد: زمانی که نسل جوان مطالبات خود را از موسیقی عاشیقی دریافت نکنند، به دنبال موسیقی های بی هویت خواهند رفت که این امر ضربه جدی به این عرصه وارد می کند.کیانی همچنین با اشاره به دیگر مشکلات صنعت موسیقی عاشیقی گفت: در آذربایجان شرقی متولیان امر با هنرمندان این عرصه سازگاری ندارند، در حالی که ناشران تهران از آثار این هنرمندان برای چاپ حمایت می کنند و به علت نبود حمایت از کتاب ها برای چاپ، داستان ها به صورت جزوه برای آموزش به هنرجویان ارایه می شوند.این نوازنده ساز موسیقی عاشیقی با اشاره به مکان اصلی حفظ داستان ها در کشور آذربایجان گفت: شهر ” گنجه ” که اکنون قسمتی از گرجستان است، از زمان های گذشته بهترین مکان برای حفظ داستان های موسیقی عاشیقی بوده است و هنرمندان زیادی در این عرصه پرورش یافته اند.
در حال حاضر عاشیق ها زمان کافی برای روایت داستان ها در مراسم ها ندارند
یکی دیگر از نوازنده ساز موسیقی عاشیقی با بیان این مطلب اظهار داشت: در زمان های قدیم مجالس و مراسم ها طی چند روز متوالی برگزار می شد و نوازنده های موسیقی عاشیقی برای پر کردن اوقات مهمانان برای آنها داستان های مختلفی را روایت می کردند.
عاشیق محمد فرزانگان افزود: با توجه به اینکه در آن زمان فقر فرهنگی در کشور حاکم بود و عاشیق_ها هر آواز و داستانی را که مورد پسند خود بود، برای مردم روایت می کردند.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر به علت مشغله شغلی و فکری مردم مراسم ها و مجالس های عروسی در یک روز برگزار می شود و این امر باعث می شود که عاشیق ها زمان کافی برای روایت داستان ها نداشته باشند.
این نوازنده ساز موسیقی عاشیقی علت اصلی فراموشی را مردم دانست و افزود: با توجه به اینکه در مراسم ها و مجالس مردم روایت داستان ها را از هنرمندان طلب نمی کنند، این امر باعث می شود که داستان ها و افسانه ها به تدریج از ذهن مردم فراموش شود.
فرزانگان اظهار داشت: یک نوازنده موسیقی عاشیقی باید دارای کمالات و دارای علم و معرفت باشد، چرا که نواختن ساز و آواز خواندن یک نوازنده ساز آذربایجانی در مراحل پایانی قرار دارد.
وی افزود: در زمان های گذشته به عاشیق “آشیخ” می گفتند و او وظیفه داشت که با روایات داستان ها مردم به خصوص جوانان را به بهترین راه هدایت کند.
این نوازنده ساز موسیقی عاشیقی با بیان اینکه هنرمندان موسیقی عاشیقی باید از علوم مختلف برخوردار باشند، اظهار داشت: یک عاشیق باید به تمام علوم روز مسلط باشد تا بتواند مردم را با قانع کردن به راه های راست هدایت کند.
فرزانگان خاطرنشان کرد: به نظر بنده اگر یک هنرمند موسیقی عاشیقی به قرآن و داستان های آن مسلط نباشد، هرگز نمی تواند مردم را به راه راست هدایت کند.
*هنرمندان موسیقی عاشیقی در خط مقدم جبهه تهاجم فرهنگی قرار دارند
وی ابراز داشت: هنرمندان موسیقی عاشیقی در خط مقدم جبهه تهاجم فرهنگی قرار دارند و با هنر خود در مقابل استکبار جهانی با اقتدار ایستاده اند.
این نوازنده ساز موسیقی عاشیقی خاطرنشان کرد: کشورهای غربی برای قالب کردن و تبلیغ موسیقی خود هزینه های کلانی را در این زمینه پرداخت کرده اندو در حال حاضر شاهد پیروزی آنها در جنگ نرم هستیم چرا که جوانان ما با آهنگ های مبتذل اوقات فراغت خود را پر می کنند.فرزانگان همچنین در ادامه گفت: در حال حاضر کشورهای غربی فرهنگ خود را از طریق شبکه های ماهواره ای به سلول های جوانان ما تزریق می کنند و متاسفانه جوانان با تقلید کورکورانه از آنها هویت واقعی خود را فراموش می کنند.
وی خاطرنشان کرد: در یک مراسم اگر نوازنده موسیقی عاشیقی آهنگ رقص و آواز را نداند این امر باعث گریز جوانان از این مراسم های می شود.
*هنرمندان موسیقی عاشیقی باید برای احیای داستان ها تلاش کنند
فرزانگان با بیان این مطلب ابراز داشت: اگر آموزشگاه هایی برای تخصصی کردن جوانان در عرصه موسیقی عاشیقی تلاش کنند، این هنر و به تبع آن داستان های فراموش شده احیا خواهند شد.
وی با اشاره به رفتار رژیم شاه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و در زمان رژیم شاه تمام سازهای هنرمندان موسیقی عاشیقی را به آتش می کشیدند و آنها را می شکستند.
این نوازنده ساز موسیقی عاشیقی اظهار داشت: در حال حاضر هنرمندان موسیقی عاشیقی با آزادی کامل در مراسم ها و مجالس بدون هیچ دغدغه ای حاضر می شوند و باید با قدردانی از شرایط موجود برای احیای هنر اصیل موسیقی عاشیقی تلاش کنیم.
فرزانگان با اشاره به تاثیرگذاری هنرمندان موسیقی عاشیقی گفت: در زمان های گذشته عاشیق “دده قورانی” که عاشیق یک دختر ارمنی شده بود در سفر به محل زندگی پری با شخصی که در زمینه ساخت و ساز ساز فعالیت می کرد، توانسته بود با تعریف داستان ها او را به دین اسلام دعوت کند.
وی از رسانه ها به خصوص صدا و سیما خواست تا با بها دادن به هنر نوازنده های موسیقی عاشیقی از آنها برای اجرای موسیقی در تلویزیون و رادیو دعوت کنند تا مردم نیز با بهره گیری از هنر آنها به آهنگ های مبتذل غربی گوش ندهند.
با توجه به اینکه داستان قسمت عمده ای از موسیقی غنی محلی را در برمی گیرند و در زمان های گذشته نیز در مراسم ها و مجالس برای آگاهی مردم از اتفاقات زمان های گذشته و همچنین تربیت نسل جوان این برای مردم روایت می شد، اما در حال حاضر متاسفانه به علت عدم استقبال مردم، بی تجربگی و عدم آشنایی هنرمندان جوان به این امر، از بین رفتن موسیقی کلاسیک عاشیقی و همچنین ورود فرهنگ غربی به باطن این موسیقی باعث فراموشی تدریجی داستان های موسیقی عاشیقی شده است.داستان ها جزئی از ادبیات شفاهی مردم ایران به حساب می آیند، چرا که از نسلی به نسل دیگربه صورت سینه به سینه منتقل شده است و در حال حاضر توجه رسانه ها به خصوص رسانه ملی برای حفظ و ترویج ادبیات شفاهی مناطق مختلف ایران زمین بخصوص داستانهای آذربایجانی و همچنین روایت این امر توسط اساتید این عرصه برای نوازنده ها و هنرمندان جوان ضروری است.