نگاه دولتی پاشنه آشیل “انیمیشن ایرانی”

گروه فرهنگی: روز جهانی انیمیشن درحالی فرا رسیده که نام ایران نه تنها از دوران کهن بلکه اکنون هم با تولید آثاری همچون “پسردلفینی” در صدر قرار گرفته، اما برخی از فعالان این عرصه معتقدند نگاه دولتی پاشنه آشیل تثبیت جایگاه پویانمایی ایران در جایگاه بین‌المللی است.
۲۸ اکتبر ( ۶ آبان) هرسال به عنوان روز جهانی انیمیشن یا همان پویانمایی خودمان نامگذاری شده است، این روز توسط انجمن بین‌المللی انیمیشن به واسطه به نمایش درآمدن اولین انیمیشن (پویانمایی) درتاریخ ۲۸ اکتبر ۱۸۹۲ میلادی توسط امیل رینو در شهر پاریس از دو دهه قبل رسماً وارد تقویم بین‌المللی شده و اهالی این صنعت آن را گرامی می‌دارند.
این درحالی است که قدیمی‌ترین نمونه‌های تلاش برای بدست آوردن توهم حرکت در طراحی ایستا را می‌توان در نقاشی‌های دوران نوسنگی غارها پیدا کرد، جایی که حیوانات با چندین شکل پای روی‌هم افتاده مجسم شده‌اند، که آشکارا کوششی برای رساندن احساس حرکت است.
سفالینه‌ای متعلق به مردم شهر سوخته یافت شده است که نقوش روی این جام، تکراری هدفمند دارد و حرکت را نشان می‌دهد. تکراری که پایه و اساس هنر انیمیشن امروز است. برهمین اساس که طبق اسناد و مدارک تولید انیمیشن (پویانمایی) از ۵ هزار سال قبل در کشورمان ایران رواج داشته و شاهد مثال آن هم جامی سفالین با نقش بزی در حال پرش است که اخیراً تکه فیلم پویانمایی آن نیز تولید شده است.
بابک نکویی، انیمیشن‌ساز کشور درباره صنعت انیمیشن ایران معتقد است: پاشنه آشیل انیمیشن ایرانی روایت است. جدای از بحث‌های تکنیکی در روایت داستان و محتوا پویانمایی‌های ما ایراد دارد. اما به نظرم در مجموع قابلیت‌هایی دارد که می‌تواند مخاطب کودک را جذب کند.
نکویی درباره علت مشکلات روایت و داستان‌گویی در پویانمایی ایران گفت: انیمیشن فرایندی کاملاً‌ تکنیکال است. تولید و خلقش به نرم‌افزارها و به هنرهای مختلف نیاز دارد. باید فردی که طراحی می‌کند به طراحی شخصیت و فضا مسلط شود. تخصصی بودن بخش‌های فنی انیمیشن باعث شده تا کمتر روی بخش‌های روایی و داستان‌گویی آن کار کنیم. البته ما در قصه‌گویی و داستان‌نویسی حتی در سینمای کودک و نوجوان افتخارات زیادی داریم که نشان‌ می‌دهد زمینه‌های اولیه وجود دارد. اما نکته مهم این است که قصه‌گویی در صنعت انیمیشن کاملاً با فضای سینمایی تفاوت دارد. روند قصه‌گویی در انمیمیشن بصری است، چراکه همه‌چیز باید خلق شود. دیگر مانند فیلم سینمایی هنرپیشه و محل فیلمبرداری وجود ندارد؛ هیچ‌چیز نیست و همه‌چیز باید خلق شود.
این انیمیشن‌ساز کشورمان تأکید کرد: امروز آن نگرانی‌های قدیمی در حوزه بخش‌های تکنیکی انیمیشن‌سازی از بین رفته است و ما در نقطه قابل قبولی قرار داریم. حال که وضعیت تغییر کرده است باید بیش از قبل روی بخش روایی و داستان‌نویسی انیمیشن کار کرد.
هنر-صنعت انیمیشن را جدی بگیریم
حامد جعفری دیگر فعال عرصه پویانمایی با اشاره به اهمیت اقتصاد پویانمایی در سراسر جهان گفت: وقتی یک چرخه مقرون به‌صرفه و اقتصادی شکل می‌گیرد و امید ایجاد می‌کند، عملاً هم مولدین این صنعت امید پیدا می‌کنند و هم مردم به آن اقبال نشان می‌دهند که در صنعت پویانمایی نشانه‌اش این است که خانواده‌ها به آن اقبال نشان می‌دهند؛ هم برای تماشای محصولات و هم آموزش، این نکته دیده می‌شود. در کنارش هم می‌بینیم که استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های تولیدی بیشتری نسبت به گذشته شکل می‌گیرد.به گفته جعفری ایران نیز از قاعده بالا مستثنی نیست، بنابراین پویانمایی در ایران تولید فناورانه و دانش‌بنیان است. این صنعت در تمام کشورهای دنیا وجود ندارد بلکه کمتر از ۲۰ کشور در دنیا هستند که به تنهایی توان تولید انیمیشن سینمایی دارند و خوشبختانه در حال حاضر ایران هم یکی از آنها است. هرچند نمی‌توان هنر-صنعت انیمیشن را در ایران با کشوری مانند آمریکا که عقبه‌ای حدود یک قرن در این حوزه دارد مقایسه کرد، چرا که عمر این هنر-صنعت در کشورما به صورت جدی و در تولیدات حرفه‌ای نهایتا به ۱۵ سال می‌رسد.
جعفری با تأکید بر توجه به دوره زمانی هنرصنعت انیمیشن در ایران تصریح کرد: باید درنظر داشته باشیم که به جهت زمان سپری شده در این هنرصنعت کشورمان با سایر نقاط جهان این اختلاف تقریباً طبیعی است که آنها از نظر کیفی و کمی از ما خیلی جلوتر باشند، اما نکته مهمی که باید در نظر گرفت این است که پویانمایی در کشورهای اروپایی و آمریکایی در بیستمین سال فعالیتش در کجا قرار داشت و ما در این مقطع در کجا قرار داریم؟ همین مقایسه نشان می‌دهد که سرعت رشد و شتاب ما در این حوزه با تکیه بر تجربه‌های موجود در دنیا، فزاینده‌تر از دیگر صنایع کشورمان است.این فعال هنر صنعت انیمیشن بر این باور است که نکته مهم دیگری که باید در نظر داشته باشیم این است که ما در این صنعت، شتاب در رشد را برای محتوای اصیل و متناسب با فرهنگ خودمان به‌کارگرفته‌ایم و از یک مصرف‌کننده و پخش‌کننده صرف محصولات دیگر کشورها خارج شده‌ایم و همین باعث شده است که فرصت مهمی در اختیار نسل‌های جدید قرار گیرد و آن هم این است که نسل‌ ما با قهرمان‌های انیمیشن‌های خارجی بزرگ شده‌ است اما این فرصت در اختیار نسل جدید خواهد بود تا با قهرمان‌هایی رشد کنند که زاییده هنرمندان و فرهنگ و تمدن کشور خودشان هستند. او با اشاره به مقایسه سینما و پویانمایی تأکید کرد: در کنار این مقایسه که جایگاه انیمیشن ما را در جهان نشان می‌دهد، باید این صنعت را در کلان صنعت سینمای ایران نیز بررسی کنیم. سینما در دنیا سابقه طولانی دارد و قدمت سینمای ما نیز طولانی است و نزدیک به ۱۰۰ سال سابقه دارد. مقایسه رشد سینما نسبت به رشد انیمیشن در کشور ما، نشان می‌دهد که دستاوردهای انیمیشن در این حوزه بسیار والاتر و بالاتر از چیزی است که انتظارش را داشتیم. همه اینها نشان‌دهنده‌ پیشرفت ملموس و جدی در این صنعت است. از جوایز و پیشرفت‌هایی که مراکز انیمیشن‌سازی ما اعم از مرکز گسترش و کانون پرورشی داشته‌اند تا فروش بسیار خوبی که مجموعه هنرپویا در انیمیشن سینمایی فیلشاه (بعد از انیمیشن شاهزاده‌روم) داشت و به این منجر شد که برای اولین‌بار یک انیمیشن سینمایی به جمع ۳۰ فیلم پرمخاطب تاریخ سینمای ایران اضافه شود.
وزنه سنگین دولت بر هنر-صنعت پویانمایی
این درحالی است که محمدمهدی مشکوری، دیگر فعال عرصه پویانمایی ایران معتقد است یکی از مهم‌ترین مشکلات در صنعت پویانمایی ایران را می‌توان در ورود دولت به این عرصه دانست، به این ترتیب که وقتی پای دولت به میان می‌آید به عنوان یکی از بزرگ‌ترین سفارش‌دهندگان عرصه، دیگر تولیدکننده موضوع بازار را نادیده می‌گیرد و تنها سفارش دهنده است که در منظر تولیدکننده مهم جلوه می‌کند و خبری از جایگاه و سلیقه مخاطب در این زمینه نیست.به گفته مشکوری هرجایی می‌بینیم یک اثر خودنمایی کرده و پله‌های موفقیت را طی می‌کند جایی است که تولیدکننده متناسب با سلیقه مخاطب تولیدی را روانه بازار کرده و به قول معروف ابتدا بررسی کرده و ذائقه مخاطب را به دست آورده بعد تولید کرده در حالی که به دلیل همین مشکلی که اشاره شد امروزه می‌بینیم تولید بدون توجه به سلیقه مخاطب روانه بازار می‌شود که نتیجه کاملا مشخص است.وی بر این باور است که به همین دلیل کیفیت اغلب تولیدات داخلی تحت تأثیر موضوع سفارش‌دهندگان و نهادهای متولی این حوزه است، مثلا تولیداتی که با سفارش سازمان صداوسیما ساخته می‌شود چون تحت مالکیت سازمان و قرارداد خاصی بر آن حاکم است، سبب می‌شود تا سود استودیوی سازنده در تولید باشد و همین منجر به این می‌شود تا استودیو برای اینکه مقرون به صرفه تولید کند، از کیفیت کار کم کرده و این باعث لطمه به تولیدات داخلی انیمیشن می‌شود، اما در روند بین‌المللی سود در تولید نیست بلکه در بازاریابی صحیح و تجاری‌سازی محصول است.
این فعال عرصه پویانمایی تأکید کرد: در دنیا تولید یک اثر چه با بودجه دولتی و چه با سرمایه خصوصی، سودش در بازاریابی صحیح و تجاری‌سازی محصول و کاراکترها همچون مرچندایز و نمایش در پلتفرم‌ها و … است. در این حالت سود تولیدکننده در تولید اثر باکیفیت خواهد بود، چرا که منجر به تماشای حداکثری بازار هدف می‌شود و تولیدکننده نیز از آن متنعم خواهد بود. در مورد نقش حاکمیت نیز باید این را خاطرنشان کرد که نقشی که حاکمیت می‌تواند داشته باشد نقش تسهیل‌گری برای تولیدکنندگان در بخش خصوصی است، نه ورود مستقیم و مشارکت در استودیوها یا سرمایه‌گذاری ۱۰۰ درصدی در تولیدات و محصولات.
محصولات جانبی و تثبیت‌ جایگاه
به‌هرحال آنچه مسلم است هنر ـ صنعت پویانمایی با توجه به دستاوردهای مناسبی که تا به حال داشته همواره در مدار صعود قرار گرفته است و بدون تردید توجه به این هنر ـ صنعت می‌تواند فرصت‌های قابل توجه بیشتری برای کشورمان به ارمغان آورد، اما واقعیت اینجاست که نباید فراموش کنیم صرفاً تولید خود اثر در این زمینه مهم نیست و ایجاد یک زنجیره تولید برای تثبیت جایگاه پویانمایی ایران با انواع محصولاتش مهم است.
در این زمینه لازم است توجه داشته باشیم که پویانمایی تنها با فیلم‌هایش محدود نیست بلکه امروز لوازم و اقلام جانبی آن مانند نوشت‌افزار، لباس، اسباب‌بازی و… بخش مهمی‌از این صنعت را تشکیل می‌دهند. اگر فرزند داشته باشید حتماً با این صحنه روبرو شدید که وقتی با بچه‌ دوست داشتنی خود به فروشگاه لباس و اسباب‌بازی می‌روید، دوست دارد تا آن وسایلی را بخرد که روی آنها تصاویر شخصیت‌های کارتونی و پویانمایی است.
به‌هرحال آن‌طور که بررسی روند رشد هنرصنعت پویانمایی در ایران نشان می‌دهد اگرچه تا امروز و طی نزدیک به دو دهه گذشته کشورمان توانسته جایگاه مناسبی را برای خود در این زمینه دست و پا کند؛ اما بی‌توجه به نیازها و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای تثبیت جایگاه و ادامه روند صعودی در واقع تیغ دو لبه‌ای است که نباید آن را کم اهمیت بدانیم. به عنوان مثال جلب نظر استودیوهای خارجی بزرگ به هنرمندان و فعالان عرصه پویانمایی ایران است تا بتوانند آنها را جذب کنند. نکته‌ای که به اعتقاد برخی فعالان این عرصه نگرانی عمده‌ای برای ادامه راه است.
.Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com