سیرلر خزینه سی
حاضیر لایان:اکبرسعادت
فرقی یوخ‌دور، یا پایلا، یا دا ییغ ثروت‌لری
سنه هر نه وئریبسه آلا‌جاق دونیا گئری.
عالم ازل‌دن بری آل¬وئر ائوینه بنزر،
او دونیانی آلیرلار، بو دونیانی وئریرلر
آنادیلیمیز:دونیا بویوک‌دور، لاکین ابدی دئییل. دونیادا هر شئی فانی‌دیر. چوخلو وار-دوولت ثروت دونیادا هئچ نه¬یین دایمی قالاجاغین‌دان خبر وئرمیر. سونوندا دونیا بوتون وئردیک‌لرینی گئری آلیر. یالنیز ابدی قالان بو دونیادا ائلدیگین یاخشی‌لیق‌لار، خئییرخاهلیق‌لار حسابینا، او دونیانی، یعنی آخیرت دونیاسینی قازانماق‌دیر.
دونیادا یاخشی، خئییرخاه اینسان‌لارین سایی چوخ‌دور، لاکین، دونیا نامرد، اینصاف‌دان اوزاق اینسان‌لاردان دا اوزاق دئییل‌دیر. نامردلیک اوجباتین‌دان اینسان‌لار بیر-بیرین‌دن اوزاق دوشوبلر. شاعر دوستلوغون، معرفتین محو اولدوغونو دئییر. شاعر، کمیتی یوخ، کئیفیتی اون تصویره چکیر. یعنی اساس اینسان‌لارین سایی‌نین چوخ‌لوغو دئییل، اینسان‌لیق‌دیر.
نظامی نین اوز دوغما تورک خالقینا موناسیبتی ،شاعیرین فارسی دیلینده شعر یازماقینا راغما هیچ بیر زمان اونون تورک سایماق دوشونجه سین و تورکلوک ویقاری و عظمتینی سارسمایاراق هر بیر زمان باغلی اولموشدور.شاهلارین و حکومدارلارین شوهرتلرینی قوروماق آماجیله فارسجا اثرلر گوزلین بیر حالده شاعیر دوغما خاقلنین شیرین و گوزل دیلیندن یارانیب و بیر آن بئله اوز دیلیندن آیری قالمامیش.ائشیتدیگی عاشیق و اوزان نغمه لر ،آتا- بابا سوزلری؛مثللر ؛ناغیلارو داستانلارلا دولی بیر اورتامدا بویودوگوندن دولایی خوش دویغولارینی شعرلرینده ترنوم ائدرک دوغما دیلیندن بیر چوخ اورنکلر وئرمیش.نظامی نین تورک دیلیله بیر چوخ یاناشی اولدوقوندان بوتون یارتدیقی شعرلدینده تورک دیلینین فولکلورو خلق یارادجیلیقی گوزه چارپماقدادیر. سازلی سوزلی آذربایجانین اسکی مدنیت اوجاقلارنین بیرینده یعنی گنجه شهرینده بویاباشا چاتدیقیندان اوتوری بوتون یارادیجلیق آلانلاریندا اوز آنا دیلی و خلق دیلینی سوزلرینده عکس ائدمگه چالیشمیش و بو ایشی باشاریلی بیر شکیلده و اوستادلیقلا بیر چوخ تورک آتا- بابا سوزونی فارس عالمینه قازاندیرمیش.
نظامی‌نین اثرلری ایله فولکلور نومونه‌لری آراسیندا تام بیر عینی‌لیگی آراشدیرما مقایسه ائتمک دوزگون اولمازدی. چونکی زامان، واخت اوزونون حاکم‌لیگینی هر یئرده گوستردیگی کیمی، بورادا دا گوسترمیش‌دیر. بئله کی، نظامی دوورون‌دن بو دووره قدر اولان زامان فاصیله‌سینده فولکلور نومونه‌لری معین آیری بیر دیللره دانیشماقا عادت ائمک اوغرامیش‌دیر. بو فیکیر گورکملی فولکلورشوناس عالیم سدنیک پاشایئوین “ نظامی و خالق افسانه‌لری” کیتابیندا دا اوز دولغون عکسینی تاپمیش‌دیر. او قید ائدیر:
نظامی دوورون‌دن بری کئچن مددتده همین فولکلور نومونه‌لری بویوک اینکیشاف یولو کئچمیش، زامان کئچدیکجه دییشمه‌لره مروض قالمیش، عینی زاماندا خالقین شاعر خیا‌لی‌نین قودرتی ایله زنگینلشه‌رک یئنی بدیعی کیفیتلر قازانمیش‌دیر.
نظامی یارادیجی‌لیغینا نظر یئتیرنده گوروروک کی، او تکجه فولکلور نومونه‌لرینه اساسلانمامیش، دیگر منبع‌لردن ده ایستیفاده ائتمیش‌دیر. لاکین بونو خصوصی قید ائتمک لازیم‌دیر کی، شاعر کیچیک فولکلور سوژئت‌لرینه اساسلانیب، اونلارا یئنی نفس گتیرمیش‌دیر. مثلن، بونا شاعرین “سیرلر خزینه‌سی“نده کی بیر چوخ حکایه‌لری خصوصی ایله، “سولیمان و اکینچی”، “بولبول و قیزیل¬قوشون داستانی” و باشقا‌لارینی دا میثال گوسترمک اولار.
البته،شاعر بو حکایه‌لرین موضوع سونو خالق‌دان آلمیش و اونو اوز ایدئیا و فیکیرلری ایله اساسلاندیرمیش‌دیر. لاکین ”سیرلر خزینه‌سی“نده خالق خزینه‌سین‌دن گلن موتیو‌لر بونونلا بیتمیر. “اووچو ایله تولکونون داستانی”، “سلطان سنجر و قاری” حکایه‌سی، “فریدون و مارالین داستانی” “بیر شاه‌زاده‌نین داستانی”، “بیر-بیری ایله چکیشن ایکی حکیمین داستانی” آذربایجان فولکلورونون قدیم اساطیرلرین‌دن قایناق‌لانیر.
مثلن، “بیر شاه‌زاده‌نین داستانی” فولکلوروموزدا “بوستان احوالاتی” ایله سسلشیر. “بوستان احوالاتی”ندا مضمون بئله‌دیر:
آتا اوغلونو باشقا اولکه‌یه سفره گوندریر. همین اؤلکه‌ده شاه سئچمک مراسیمی تزه‌جه باشلاییبمیش. عادته گوره شاهی سئچمک اوچون هما قوشونو اوچوردورلار و قوش اوچورداندا کیمین باشینا قونارسا، همین شخصی شاه سئچیرلر. قوش اوچ دفعه اوچوب اوغلانین باشینا قونور. اولکه‌نین آغ¬سققال‌لاری چاره‌سیز قالیب اوغلانی شاه سئچیرلر. تجروبه‌سیزلیک و بیر یان‌دان دا غریبچی‌لیک یئنی‌یئتمه گنجی چوخ سیخیر. دیگر طرف‌دن ده، کوهنه وزیر وکیل‌لر سارای عیان‌لاری ال-آیاغینا دولاشیر. گنج مجبور قالیب آتاسی‌نین یانینا قاصید گوندریر. قاصید سیفاریشی اوغلانین آتاسینا چاتدیریر.
آتا، هما قوشونو اوچوردورلار، گلیب باشیما قوندو و منی شاه سئچدی‌لر. ایشلریم یاخشی گئتمیر، بیلمیرم، اولکنی نئچه ایداره ائلیگیم. عاریف قوجا سوسور هئچ نه دئمیر. لاکین ساکیتجه بیر خنجری گوتوروب، بوستانا گیریر و نه قدر قارپیز، قووون وارسا، هامی‌سینی تاغ‌دان اوزور. سونرا گلن قاصیده اوزونو توتوب دئییر کی:
اوغلوما دئیرسن، آتان دئدی کی، من هئچ نه بیلمیرم.
قاصید سارایا قاییدیب گوردوک‌لرینی شاها نقل ائدیر. گنج شاه هر شئیی آنلاییر. سارایدا نه قدر، کوهنه شاها یاخین سارای آدامی، وزیر-وکیل وار ایدیسه، هامی‌سینی دار آغاجین‌دان آسدیریر. قالانی قورخویا دوشور و گنج شاه راحت‌لیقلا اولکه¬نی اداره ائدیر.
نظامی “سیرلر خزینه‌سی” ده بیر چوخ مؤضوع لارا توخونموش‌دور. بئله دئمک مومکون‌دورسه شاعر ایستر اؤز دوورو، ایسترسه ده بوتون دؤورلر اوچون آکتوال اولان موضوعلارا توخونموش و بو مؤضوع لاری بویوک اوستا‌لیقلا احاطه ائتمیش‌دیر.
روزگارا باخ کی، سن نه اونس قالیب، نه اینصاف
نامردلیک اوجباتین‌دان اینسان‌دان قاچیر اینسان.
هانی اولفت، معرفت، ایتیب، تلف اولوب‌دور،
اینسان‌لار قالیرسا دا، اینسان‌لیق محو اولوبدو.
نظامی اثرلرینده صینفی و اجتماعی برابرسیزلیکلرین حوکمدار و خالق چتینلیک‌لری‌نین، قارشی-قارشییا قویولماسی اون ایکینجی عصر اینتیباهی‌نین ان بویوک نایلیت‌لرین‌دن بیری ایدی و نظامی‌نین بو چتینلیک‌لره رئال، آچیق فیکیرلی یاناشماسی اونون داهیلیگین‌دن ایره‌لی گلیردی. ائله بونا گوره ده شاعرین “سیرلر خزینه‌سی” اثرین‌دکی مقاله و حکایه‌لری‌نین موضوع لاری اونو دوشون‌دورن ناراحات ائدن چتینلیک‌لر ایدی.
ظلم ائلمک یاخشی دئییل، هئچ زامان،
توکمه ناحق قان، گئدر آبرین حیان.
نظامی آذربایجان فولکلورون‌دان مهارتله بهره¬لنمیش و افسانه و اساطیرلریمیزه تاریخده یاشاماق حقوقو قازاندیرمیش‌دیر. بونونلا دا آذربایجان فولکلورو همیشه نیظامی یارادیجیلیغین‌دان فایدالانمیش و بون‌دان سونرا دا فایدالاناجاق‌دیر.
هر کس یاخشی‌لیق ائتسه یاتمیش بختی آییلدار،
بیر گون همن یاخشی‌لیق اوز اوستونه قاییدار.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۱ خرداد ۱۳۹۵ ساعت ۹:۴۶ ق.ظ
