سرنوشت غم انگیز دریاچه ارومیه، زنگ خطری برای تالاب‌های آذربایجان غربی

گزارش از طاهره نوید آرین
گروه گزارش: سرنوشت غم انگیز دریاچه ارومیه به عنوان بزرگ‌ترین تالاب فلات ایران زنگ خطر نابودی تالاب‌های آذربایجان غربی را به صدا درآورده است.
وقتی دریاچه ارومیه با ۳۶ میلیارد متر مکعب آب به بیابانی نمکزار تبدیل می‌شود، چگونه می‌توان از خشک شدن تالاب‌هایی که حیاتشان با چند صد هزار متر مکعب آب دگرگون می‌شود جلوگیری کرد.
این سوال زمانی به معما تبدیل می‌شود که راه‌های علاج بخشی دریاچه ارومیه هنوز در مرحله حرف و طرح باقی مانده و هر روزی که می‌گذرد وضعیت این زیست بوم ارزشمند بحرانی‌تر و غیر قابل برگشت می‌شود.
به اعتقاد کارشناسان محیط زیست و جهاد کشاورزی احیای دریاچه ارومیه و دیگر تالاب‌های استان در کوتاه مدت، بیشتر از آنکه نیاز به اعتبارات کلان و طرح‌های بزرگ داشته باشد، نیازمند مدیریت علمی، برنامه ریزی عملی توام با مشارکت جوامع محلی و ذینفعان است.
آذربایجان غربی با بارندگی سالانه بین ۱۷ تا ۲۰ میلیارد متر مکعب دومین استان پرآب کشور بعد از استان خوزستان است، با این حال امروز در بدترین شرایط به لحاظ منابع آبی قرار دارد.
به رغم این میزان نزولات آسمانی، بر اثر نبود مدیریت مناسب و کارآمد، دریاچه ارومیه به عنوان بزرگ‌ترین پهنه آبی کشور نفس‌های آخر را می‌کشد، تالاب‌ها هم وضعیت چندان خوبی ندارند.
در صورتی که تالاب‌ها هم به سرنوشت دریاچه ارومیه مبتلا شوند، فاجعه مضاعف زیست محیطی نه تنها دامن آذربایجان غربی بلکه دامن کشور و حتی منطقه را خواهد گرفت.
تالاب‌های آذربایجان غربی امروز علاوه بر مشکل کم آبی با مشکلات اساسی دیگری مانند برداشت بیش از حد گیاهان مردابی برای علوفه حیوانی، تغییر کاربری اراضی مجاور، ورود رسوبات رودخانه‌ای بیش از حد مجاز آلودگی‌های ناشی از سموم و آفات نباتی، ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی و برداشت‌های مجاز آب برای استفاده کشاورزی رو به رو هستند.
آمار ارقامی که در این ارتباط از سوی محیط زیست آذربایجان غربی منتشر شده حاکی از آنست که امسال رقم نه چندان قابل توجهی برای احیای تالاب‌های استان تخصیص یافته که این اعتبارات نیز صرف لایروبی ۱۰۰ کیلو متر از انهار و ایجاد ۱۰ کیلو متر دیوار ساحلی شده است.
حق آبه ای که امسال سازمان آب منطقه‌ای برای تالاب‌های استان تخصیص داده حدود ۷۲ میلیون متر مکعب بوده که به نظر می‌رسد تمام این آب نیز رهاسازی نشده و اگر رها سازی نیز شده باشد، در پایین دست توسط کشاورزان برداشت و به مصرف کشاورزی رسیده است.
حق آبه دریاچه ارومیه نیز امسال یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب تعیین شده بود که به گفته مسئولین، تنها استان آذربایجان غربی سهم خود را رها کرده و بقیه استان‌ها در این مورد اقدامی نکرده‌اند.
موقعیت جغرافیایی و وسعت تالاب‌های آذربایجان غربی
آذربایجان غربی در زمان حاضر دارای ‎ ۳۰ تالاب فصلی، دایمی، طبیعی و یا انسان ساخت با آب شور و شیرین است که بدون احتساب دریاچه ارومیه افزون بر ‎ ۶۰۴ هزار و ‎ ۹۹هکتار از عرصه‌های استان را به خود اختصاص داده‌اند.
تالاب‌های آذربایجان غربی در چهار عنوان شامل پارک ملی دریاچه ارومیه ، تالاب‌های کنوانسیون رامسر، تالاب‌های محدوده شکار ممنوع و تالاب‌های عادی شناخته می‌شوند که پنج تالاب کنوانسیون رامسر، هشت تالاب محدوده شکار ممنوع و بقیه تالاب‌های معمولی هستند.
از ۲۲ سایت کنوانسیون رامسر سه سایت شامل تالاب دریاچه ارومیه، تالاب قوپی بابا علی و تالاب‌های یادگارلو، درگه سنگی و شورگل، در آذربایجان غربی قرار گرفته‌اند.
سه تالاب یادگارلو، درگه سنگی و شورگل در شهرستان نقده یک سایت از کنوانسیون رامسر را به خود اختصاص داده‌اند.
علاوه بر تالاب‌های بین‌المللی در مناطق شمالی و جنوبی استان تالاب‌های دیگری نیز وجود دارد که از شهرستان ماکو در شمال تا شهرستان میاندوآب در جنوب استان پراکنده‌اند که هرکدام از این تالاب‌های به نوبه خود زیستگاه مهمی برای پرندگان و محیطی برای تلطیف آب هوا و منبعی برای تغذیه سفره‌های زیر زمینی آب محسوب می‌شوند.تالاب دایمی دریاچه قوپی بابا علی نیز با وسعت ‎ ۵۰۰هکتار دریاچه و ‎ ۱۲۰۰هکتار محدوده اکولوژیکی، دریاچه‌ای لب شور است که در ارتفاعات قرار گرفته و موقعیت ایمن آن باعث شده اوایل زمستان افزون بر ‎ ۱۰۰هزار پرنده در آن سکونت گزینند.
خروس کولی، غاز پاخاکستری، فلامینگو چنگر، اردک سرسفید، انواع مرغابی‌ها و حتی میش مرغ در اطراف دریاچه قوپی باباعلی قابل مشاهده است.
تالاب کانی برازان مهاباد از دیگر تالاب‌های مهم آذربایجان غربی است که طرح احیای آن اخیرا به اتمام رسیده است.
با توجه به پتانسیل‌های موجود، این تالاب به عنوان نخستین سایت پرنده نگری کشور انتخاب شده و هم اکنون به عنوان یک ظرفیت مهم توریستی توسط مردم محلی مورد استفاده قرار گرفته و موجب ایجاد اشتغال برای آنان شده است.
به گفته مسوولین محیط زیست آذربایجان_غربی، احیای تالاب‌های استان به عنوان ارزشمندترین ذخیره گاه‌های گیاهی و جانوری در دستور کار این سازمان قرار گرفته و با اقداماتی که در دو سال اخیر انجام گرفته وضعیت تالاب‌ها رو به بهبودی گذاشته است.
مسئول دبیرخانه شورای منطقه‌ای دریاچه ارومیه و کارشناس مسوول زیستگاه‌های آبی آذربایجان غربی در باره تالاب‌های استان می‌گوید: هم اکنون تالاب‌های شورگل، حسنلو و یادگارلو در لیست مونترو قرار گرفته اندو تالاب‌های بسیاری نیز که در شمال آذربایجان_غربی هستند مانند تالاب بورالان به علت بهره برداری بیش از حد از منابع آبی با مشکل کم آبی مواجه است.
علیرضا قریشی افزود: در صدد هستیم تا تالاب‌های یاد شده را با مشارکت کارشناسان بین‌المللی از لیست مونترو خارج کرده و تالاب سولدوز را وارد کنوانسیون رامسر نماییم و تالاب‌های سه‌گانه
سیران گلی، شور گل و دورگه سنگی را به تالاب‌های چهارگانه تبدیل کنیم.
وی افزود: در انتقال آب از سد حسنلو به تالاب‌های منطقه سولدوز نیز اقداماتی در دست اجراست که در امیدواریم با اجرای این طرح‌ها برای همیشه حق آبه تالاب‌های منطقه سولدوز را حل کنیم.
وی گفت: بهره برداری بیش از حد از منابع آبی، توسعه بی رویه سازه‌های آبی(مانند سد حسنلو) مشکل جاری شدن سموم کشاورزی و بالاخص نیترات به تالاب‌های استان توسط روان آب‌ها، تغییر کاربری، تجاوز به حریم، شکارهای غیر مجاز، از مشکلاتی است که موجب به خطر افتادن حیات جانداران در این زیست بوم‌ها شده است.
قریشی واگذاری تالاب‌ها به جوامع محلی و تشکل‌های زیست محیطی را از مناسب‌ترین راه‌های احیای تالاب‌ها دانست و گفت: تالاب کانی برازان مهاباد پس از واگذاری به اهالی محل وضعیت مطلوبی پیدا کرده و جوامع محلی به خوبی از این تالاب حفاظت می‌کنند.
مهرداد مهران فعال زیست محیطی در ارومیه نیز تالاب‌ها را به لحاظ ارزش اقتصادی مورد بررسی قرار داد و گفت : ارزش هر هکتار تالاب در جهان ۲۰ هزار دلار برآورد شده در حالیکه ما هرگز نگاه اقتصادی و درآمدزایی به تالاب‌ها و منابع طبیعی نداریم.
مهران اظهار کرد : روند خشکی و تخریب تالاب‌ها در چند سال اخیر ، نشان می‌دهد که تا کنون عزم جدی برای احیاء و حفاظت از عرصه‌های تالابی وجود نداشته و مسوولین به بهانه کمبود اعتبار و یا نداشتن نیروی انسانی کافی کار چندانی در این ارتباط انجام نداده‌اند.
این فعال زیست محیطی اضافه کرد : مشکل دیگر مسوولین دولتی در امور تالاب‌ها این است که آن‌ها تشکل‌های مردمی و جوامع محلی را جدی نمی‌گیرند و نسبت به آن‌ها بی مهری می‌کنند.
مهران یاد آور شد : فعالان زیست محیطی و تشکل‌های مردمی چنانچه مورد حمایت قرار گرفته و مسوولین مانع از اقدامات قانونی آن‌ها نشوند ، می‌توانند اقدامات مهم و ماندگاری را در حوزه محیط زیست انجام دهند.وی گفت : تشکل‌های زیست محیطی ظرفیت‌های زیادی به لحاظ برنامه ریزی و اجرا دارند که باید جدی گرفته شده و حتی از تشکل‌های زیست محیطی ایرانیان در خارج از کشور نیز برای پایداری عرصه‌های طبیعی استفاده کنیم.