رابطه فرهنگ ترافیک و حقوق شهروندی

شهرام شیرکوند
گروه جامعه: بی نظمی ترافیکی ، رعایت نشدن مقررات ، آمار تاسف بار تصادفات جاده یی و تمامی مشکلات زیست محیطی ، اقتصادی آسیب های روحی ، روانی و . . . تحت عناوین مختلفی در بررسی معضل ترافیک و اصلاح الگوهای رانندگی مطرح شده است . امور مربوط به رانندگی از آن جهت که اموری غیرقابل پیش‌بینی‌ بوده که دائماً اتفاق می‌افتند و امور خطرناکی را شامل می‌شوند ، مسایل هیجانی چالش برانگیزی هستند . رانندگان در این امر بسیار متفاوتند. بسیاری از رانندگان این شرایط را تنشی هیجانی تلقی کرده و در نتیجه مقابله و برخورد با آن را دشوار می‌دانند و از سوی دیگر رانندگان اغلب دارای انگیزه رقابت‌جویی بوده و از آزردگی هیجانی خود ، آگاه نیستند .
این امر انگیزه‌ها و اهداف آنان را متاثر ساخته و موجب تحریف تفکر راننده و افزایش هیجانات خارج از کنترل فرد می شود . رانندگانی که درگیر این گونه هیجانات می‌شوند دست به رفتارهای پرخطر می‌زنند که این هیجانات رانندگان را ترغیب به تکروی و خودپسندی می‌کند . توجه به مفهوم هوش هیجانی به عنوان سازه روانشناختی که با داشتن مولفه‌های درون فردی و بین فردی تمامی مناسبات فرد را با خود و دنیای پیرامونش دستخوش تغییر می‌سازد از اهمیت ویژه‌ای در رانندگی برخوردار است .امروزه در شهرهای بزرگ کشور مشکلات ترافیکی، نمود فراوانی پیدا کرده و باعث نارضایتی مردم شده است به طوری که باعث بروز برخی ناهنجاری ها و قانون شکنی ها از طرف شهروندان شده است.یکی از عوامل مشکلات حمل و نقل شهری بی توجهی شهروندان نسبت به قوانین ترافیک است و اولین راهی که برای برخورد با این گروه به نظر می_رسد، جریمه است. جریمه یکی از مهمترین ابزارهای مبارزه با تخلفات رانندگی است که استفاده از آن در کنترل بی نظمی ترافیکی موثر است. بیشتر رانندگان از جریمه شدن می هراسند و در مکان هایی که ماموران راهنمایی و رانندگی حضور دارند از ارتکاب کوچکترین خلاف نیز خودداری می کنند ، اما جریمه و مجازات صرفا درمان موقت است و فاقد هرگونه تاثیر فرهنگی در جریان سامان بخشی به ترافیک و کنترل آن است . از سوی دیگر در بسیاری از مکان ها و زمان ها ماموران راهنمایی و رانندگی در محل حضور نداشته و بسیاری از تخلفات بدور از چشم آنها صورت می پذیرد ، لذا این روش نمی تواند به عنوان یک راه حل اصولی معرفی شود.
یکی دیگر از راه حل های ارایه شده در این زمینه، آموزش قوانین و ارتقای فرهنگ ترافیک است که در ادامه سعی شده با ارایه برنامه های کوتاه مدت و دراز مدت ، مردم را در حل مشکلات ترافیک سهیم کرده تا از این طریق اثرات منفی ناشی از ترافیک به حداقل برسد.
ترافیک
ترافیــک پدیـده ای است ناشی از جـابجـایی انسان، حیــوان، کالا و وسایل نقـلیه از نقطه ای به نقطه ای دیگر . در ابتدا به مثلث اصول سه گانه اشاره می شود که شامل مهنـدسی ، آمـوزش و اجـرای مقـررات می باشد که امــروزه اصـل دیگـری با عنـوان شـرایـط محیطـی و اقلیمـی بـه آن افــزوده شده است.موفقیت یک پروژه در بحث ترافـیک در شرایطی تضمین می شود که بین سه عامل ذکرشده ارتباط مستحکم و منسجمـی برقــرارباشد . در شهرهایی که از فرهنـگ ترافیـک بالایی برخوردارند، روابط موفق بین رئوس این مثلث کاملا محسوس است. به بیان دیگر ، ایجاد خدشه در هریک از رئوس مثلث، به فروپاشی روابط مثلث و در نتیجه به شکست طرح یا پروژه می انجامد.کنترل روابط این مثلث در اجرای یک طرح، به تدریج می تواند به تصحیح عادت راننده و عادت عابر پیاده منجرشود و به رشد کیفی فرهنگ ترافیک جامعه کمک کند.
حقوق شهری و شهروندی
در عصر حاضر، «شهرنشینی» به عنوان یک پدیده اجتماعی، یکی از ضروریات زندگی محسوب می‌شود. شهروندان عموماً با سلایق و انگیزه‌های مختلف در جامعه شهری به فعالیت می‌پردازند. عده‌ای برای کسب و کار، گروهی برای پر کردن اوقات فراغت و گروهی دیگر برای آموختن مهارت‌های فردی و جمعی و … .از این رو، زندگی اجتماعی مستلزم وجود روابط حقوقی بین افراد و گروه‌های مختلف جامعه می‌باشد و این روابط اجتماعی می‌بایست تحت نظم و قاعده‌ای درآید. چه آن که، در صورت عدم وجود نظم و ضوابط در جامعه، زور، اجحاف و تزویر بر روابط بین افراد حاکم شده و این موضوع موجب ایجاد هرج و مرج و نابسامانی خواهد شد.
از این رو دولت‌ها و نهادهای عمومی با تعیین و تدوین قواعد و مقررات مربوطه، سیاست خاصی را در جهت تنظیم این روابط در پیش گرفته‌اند.اصولاً «حقوق شهروندی» را می‌توان مجموعه قواعدی که بر روابط اشخاص در جامعه شهری حکومت می‌کند تعریف نمود. بنابراین «حقوق شهری» که موضوع آن چگونگی روابط مردم شهر، حقوق و تکالیف آنان در برابر یکدیگر و همچنین در برابر جامعه و اصول و هدف ما و وظایف و روش انجام آن است را می‌توان به عنوان اصولی بدانیم که منشعب از حقوق اساسی کشور است. امروزه با پیدایش کلان شهرهایی چون تهران و دشوار شدن روند زندگی و کسب و کار و تامین معیشت برای بیش تر ساکنان این قبیل شهرها، برخورداری از حق آزادی تردد پیاده و سواره در سطح شهر با وسایل نقلیه شخصی در غیاب و کمیابی وسایل نقلیه عمومی، از جمله حقوقی است که می توان آن را در زمره حقوق شهروندی مردم به حساب آورد.
فرهنگ شهـروندی
فرهنگ را بر دو گروه مادی و معنوی می توان تقسیم کرد. فرهنگ مادی به دستاوردهای مادی یعنی ابزار و ادوات و فن آوری مربوط می شود و فرهنگ معنوی شامل اندیشه ها، باورها و ارزش_ها و به طور کلی دستاورهایی غیر مادی بشر است. آن چه شهرها را از یکدیگر متمایز می سازد ، فرهنگ هایی است که هر شهــر در خود دارد بعضی از آن شهرها » شهرهای فرهنگی « هستند و بعضی »فرهنگ شهری« دارند.
” شهر فرهنگی ” شهری است که حامل تمدن و فرهنگ دیرینه است، شهری است که خصوصیات و عناصر فرهنگی خود را در خود جای داده است و از این نظر برای مردم تمام جهان ارزشمند است. اما آن چه حائز اهمیت است ” فرهنگ شهری ” است. این فرهنگ شهری است که با مجموعه ای از هنجارها، ارزش ها باورها نوع زندگی انسان را در شهر تعیین می کند یا با اجرای اعمال فیزیکی در فضای شهر ، نمادهایی را با معانی خاص برای شهرنشینان تداعی کرده ، حس تعلق و خاطره انگیزی در آنان واحساس رضایت مندی از زندگی در شهر خود ایجاد می کند. از آن جا که بخش عمده مشکلات و نابسامانی های موجود در اداره شهر حاصل عدم توافق یا بی توجهی شهرنشینان به شیوه های عقلانی زندگی در شهر است بسیاری از کارشناسان بر این باورند که باید فرهنگ شهری را آموزش داد و این کار با مدیریت کارآمد و دقیق بر منابع فرهنگی شهر امکان پذیر خواهد بود .شهر نمی تواند شهری فرهنگی باقی بماند مگر آن که مدیریت شهری بر عناصر فرهنگی آن شهر مدیریت کند و آن را به یک سرمایه فرهنگی بدل سازد.
بسیاری از شهرهای کشورمان دارای گونه ای از معماری، بناها و فضاهای بسیار تاریخی و جذابند که تعدادی از آن ها از سوی مدیریت شهری، کنترل و ساماندهی و نگهداری می شوند. بسیاری دیگر نیز نه تنها محافظت نمی شوند بلکه مورد هجوم و غارت افراد سودجو قرار می_گیرند. یک شهر فرهنگی با مردم فرهنگی مطالبات زیادی دارد که این مطالبات بدون مدیریت شهری واحد جایگاهی جدی نمی یابد و برای ارتقای فرهنگ شهری به تنهایی توانایی ندارد.
مدیریت فرهنگ شهری
در سال های اخیر افزایش جمعیت و گسترش ترافیک و آلودگی های زیست محیطی و کمبود و . . . ذهن بسیاری از برنامه ریزان شهری و مدیران اجرایی شهر را بیش از پیش به خود مشغول کرده بود ولی آنچه مهم است نیازهای فرهنگی و رسیدگی به آرمان ها و خواست های درونی جامعه است . هر شهری در کنار ساخت فضاها و کالبد شهر و نیازمند برقراری روابط معقول بین محیط طبیعی و فیزیکی با وضع اجتماعی و فرهنگی است . به طور معمول در کلانشهر ها و شهر های بزرگ ، ریشه بسیاری از بحران های بزرگ و زنجیره ای را باید در ضعف فرهنگ بومی و محله ای دنبال کرد .
در شهر هایی که زندگی ماشینی و روابط مجازی غربی ، فروشگاه های بزرگ ، مراکز فروش دور از منزل و نبود یا کمبود فضاها و عرصه های عمومی در محدوده محله ها و نواحی ، منجر به از بین رفتن روابط محله ای و منطقه ای شده است ، خصوصی شدن اوقات فراقت ، گذراندن زمان زیاد در منزل ، کاهش ارتباط میان همسایگان، نبود زمان و فرصت کافی برای تخلیه فشارهای ناشی از مشکلات زندگی روزانه و مانند اینها گسترش یافته و بر ایجاد و تشدید بحران های شهری موثر واقع شده است . این امر دلیل محکمی بر نیاز ضروری شهر ها به مدیریت کامل و جامع شهری در همه مسائل بویژه مسائل فرهنگی و اجتماعی است .
اصلاح فرهنگ شهری
برنامه ریزی شهرها نیازمند ایجاد هماهنگی میان دستگاههای تصمیم گیرنده در حوزه فرهنگی و اجتماعی است که هر کدام به گونه ای دارای تجربیاتی در برنامه های فرهنگی , اجتماعی و تفریحی هستند و البته لازمه حل مسائل شهری و بحران ها ، اصلاح رفتار شهروندان و وجود فرهنگ مناسب شهرنشینی است. دو مقوله ای که پایه و اساس پایداری و دوام هر شهر است .فرهنگ در اینجا شامل موضوع های اجتماعی ، هنری، ورزش همگانی ، محیط زیست ، محصولات فرهنگی ، صوتی تصویری و خدمات آموزشی است . در چارچوب این حرکت ، ایجاد تعادل ، تناسب و هماهنگی در برنامه ریزی های کلان شهری ضروری است و همه اجزای شهر باید با در نظر گرفتن نقش فرهنگ در مناسبت های اجتماعی شهر ، تاسیسات شهری ، نظام حمل و نقل و کالبد شهر و کاربری های شهری سعی کنند تعادل لازم را بوجود آورند .
نقش رسانه در ارتقای فرهنگ ترافیک
ضرورت رویکرد فرهنگی به شهر و فرهنگ شهروندی و نهادینه کردن این رویکرد از طریق توسعه برنامه های فرهنگی و علمی برای ارتقا فرهنگ شهروندی و ارتقاء فرهنگ ترافیک برای از میان بردن مشکلات امری اجتناب ناپذیر است . در این راستا رسانه ملی و جراید می توانند نقش مهمی در ارتقا فرهنگ شهروندی و ارتقاء فرهنگ ترافیک داشته باشند . در این زمینه اقدامات چندانی صورت نگرفته و نقش رسانه ها در آموزش عمومی در زمینه فرهنگ ترافیک کم اهمیت بوده است. از این رو ساخت برنامه های مناسب آموزشی می تواند گام موثری در آموزش و ارتقاء فرهنگ ترافیک مردم باشد.
فهرست منابع
۱- سخنرانی دکتر فکوهی ، ناصر ، همایش » انسان شناسی فرهنگی و ا خلاق شهروندی«
۲- سیاوش ، امید ، روزنامه مردم سالاری ، مدیریت واحد شهری و نقش آن در جامعه
۳- سایت خبری معماری نیوز
۴- حقوق شهروندی ، وب سایت شهرداری تهران
۵- سایت خبری سازمان حمل و نقل و ترافیک تهران