دده قورقود ائپوسو پست مدرنیست رومان دوشونجه‌سینده
یگانه اسماعیلووا
کؤچورن: ائلیار پولاد
آنادیلیمیز: بو، چوخ غلیظ رومان کومپوزیسییاسیدیر و بو قورولوش سوژئتی سون درجه مرکب اشاره‌لر سیستمین، یاخود ادبیاتشناس ت.سالام اوغلونون تعبیرینجه، »اصل یارادیجیلیق« حادثه‌سینی افاده ائدن «اوریژینال استروکتورا« چئویرمیشدیر. او یازیر: »سوژئت بدیعی اثرین مهم اهمیته مالک کومپوننتلریندن بیریدیر. بدیعی اثرین استروکتوروندا سوژئت مستثنا موقعیه مالکدیر. اصل یارادیجیلیق نمونه‌سینده بدیعی مضمون اوریژینال استروکتور دوغورور. سوژئت و کومپوزیسییادا، فردی اوسلوب و دیلده تظاهور ائدن نوواتورلوق ائستئتیک قایه‌نین دریندن آچیلماسینا خدمت ائدیر. بئله‌لیکله، ایلک باخیشدا آنجاق فورما کومپوننتی کیمی گؤرونن سوژئت (ائلجه ده دیگر کومپوزیسییا المنتلری، بدیعی دیل و سایره) مضمونون بدیعی افاده‌سینده اساس شرطلردن بیرینه چئوریلیر«ک.عبدولله‌نین روماندا رئاللاشدیردیغی زامان کونسئپسییاسینی پوست‌مدرنیست رومان کونسئپسییاسی باخیمیندان قیمتلندیرن ت.سالام اوغلو یازیر کی، ک.عبدولله »یاریمچیق الیازما«دا زامان حاقیندا بؤیوک حقیقتی (یا بلکه ده، ان آجی حقیقتی) اوخوجویا تقدیم ائتمک یولو توتور. بوتون رومان حقیقتین عذابلی دوغولوشوندان عبارتدیر. ک.عبدولله بو پروسئسده واسطه‌چی رولوندادیر، پروسئسین گئدیشینه قطعیین مداخله ائتمیر .
عینی مسئله‌یه تنقیدچی ا.جاهانگیر بئله شرح وئریر: »پست مدرنیست یازیچی کیمی کامال عبدولله‌نین دوشونجه‌سینده زامانلار آراسینداکی فرق سیلینیب، بونا گؤره اونون رومانی‌نین دیلینی چیخماق شرطیله اثرده عنعنوی تاریخی اثرلر اوچون سجییوی اولان خصوصی کولوریت یوخدور« .بئله‌لیکله معاصر ادبی تنقید ک.عبدولله‌نین »یاریمچیق الیازما«دا رئاللاشدیردیغی بدیعی گئرچکلیی پست مدرنیست فاکتورا کیمی قبول ائدیر. پوست‌مدرنیزم چاغداش آذربایجان ادبیاتیندا اؤزونه آرتیق یئر توتموش یارادیجیلیق اوسلوبودور. لاکن اونا بیرمعنالی مناسبت یوخدور. ماهیتجه هر جور عنعنه‌نی انکار ائدن، اونو داغیدان پست مدرنیزم بیر سیرا گنج یازارلار و ادبیات‌شناسلار طرفیندن قبول اولونسا دا، باشدان-باشا عنعنوی دیرلرله یاشایان آذربایجان ادبی دوشونجه‌سی بوتؤولوکده پست مدرنیزمی قبول ائتمیر.»یاریمچیق الیازما« رومانینا معاصر ادبی تنقیدین چوخسایلی باخیشلاریندان گتیردییمیز و پست مدرنیست ائستئتیکانی عکس ائتدیرن بو ایکی فیکیر نمونه‌سی اثرده رئاللاشدیریلمیش مؤلف کونسئپسییاسینین نه قدر مختلف شرحلر دوغوردوغونو (و هله بوندان سونرا دا دوغوراجاغینی) گؤستریر. همین باخیشلار گؤستریر کی، ک.عبدولله‌نین رومانی پست مدرنیست ائستئتیکانی دا اؤز ایچینه آلماقلا داها مرکب فنومندیر. بو خصوصدا ت.سالام اوغلونون فیکرینین حقیقتینه قوشولوروق: »یاریمچیق الیازما«نین هرطرفلی درکی‌نین زامانا احتیاجی وار. آنارین ی. صمدوغلونون »قتل گونو«رومانی حاقیندا دئدیی بیر فیکری اقتباس ائتسک، بئله ده دئمک اولار کی، »یاریمچیق الیازما« بیر اوخونوشدا قاورانیلان اثر دئییل. خصوصاً رومانین دیلینده‌کی چوخ سسلی‌لیک (پولیفونییا)، بدیعی نطقین دیالوژی کاراکتری »متن«لرین مختلف جور قاورانیلماسینا شرایط یارادیر. رومانین ادراکی (درکی، قاورانیلماسی) زامانی پست مدرنیزمی ده، باختی‌نین پولیفونیک رومان نظرییه‌سینی ده، دنیا ادبیاتی‌نین پست مدرنیست و پولیفونیک رومان تجربه‌سینی ده، یازیچی‌نین بو ائستئتیک کونسئپسییالاردان و ادبی تجربه‌لردن کفایت قدر یارارلانماق امکانینی دا، چاغداش زامانین یازیچی و اوخوجویا »دیکته«لرینی ده نظره آلماق لازیم گلیر« .
بئله‌لیکله، »دده قورقود« موتیولری‌نین معاصر آذربایجان نثرینه تاثیرینه عمومی شکیلده نظر سالدیقدا ماراقلی بیر حقیقت اورتایا چیخیر. »کتابی-دده قورقود«ائپوسو بوتون زامانلاردا و بوتون مکانلاردا، بوتون مضمون و فورما ترانسفورماسییالاریندا اؤز حقیقتینی ساخلاییر. بو حقیقت اونون میللی دوشونجه‌نی اتنونرگتیک پوتنسییاسی ایله قیدالاندیرما گوجونده افاده اولونور. بو گوج م.رضاقولوزاده و ه.موغانلی‌نین ایزله‌دیکلری »معنوی استقامتده« ده، آنارین ایزله‌دیی »میللی اؤزونوتصدیق استقامتینده« ده، همچنین ک.عبدولله‌نین ایزله‌دیی و هله‌لیک »پست مدرنیزم« کیمی سجییه‌لندیریلن »استقامتده« ده اؤز مضمونونو دَییشمیر. آذربایجان نثری‌نین ایکی عصرده (اییرمی و اییرمی بیر یوز ایللرده) باش وئرن بدیعی یارادیجیلیق تجربه‌سی میللی وارلیغیمیزدا وار اولان »دده قورقود« روحونون ابدیلیینی و همیشه یارشارلیغینی یالنیز تصدیق ائدیر.سون
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۲۱ مرداد ۱۴۰۲ ساعت ۸:۱۷ ق.ظ
