آذربایجانین قایتاغی رقصی
کوچوره ن:اکبر سعادت
دیلبرا دردی دیلیمدن بئله عنوان ائتدیم کی غم و هجرده دیل مولکونو ویران ائتدیم
ممکن اولماز منه وصلین بیلیرم حشره کیمی
اول سبب مسکنیمی کوه و بیابان ائدیم آنادیلیمیز:دونیانین بیر چوخ اینکیشافدا اولان اولکه لرینده اولدوغو کیمی ،آذربایجاندا دا ساده و ایبتیدای خالق موسیقی آلت لری میدانا گلمزدن چوخ – چوخ اول رقص تاماشاچیلارین چپیک چالمالاری ایله الده ائدیلن ریتمیک ضربلرین ماهیتی ایله یارانیب. مختلیف پئشه لرله ، حتی اووچولوق لا مشغول اولان طایفالار اوز سحیرلی آیین لارینی چئویکلیک ، قیوراق لیق ، اینسان گوجونو نماییش ائتدیرن پلاستیک حرکتلردن عبارت رقص لرله حیاتا کئچیریردیلر. بئله لیکله دونیانین بیر چوخ یئرلرینده اولدوغو کیمی آذربایجاندا دا رقص صنعتینین مختلیف نووع لری و یانرلاری اوز ماهیتینی شیفائی خالق ادبیاتینین بیر قولو اولان خالق رقص لریندن گوتوروب.
رقص صنعتی خالقین ایقتیصادی ، ایجتیماعی و معنوی حیاتیندا میدانا گلن دییشیکلیک لرله علاقه دار اولاراق یئنی مضموم و ایستیفاده واسیطه لری الده ائدیر.آذربایجان خالق رقص لری تاریخیمیزله آییرلماز سرعتده باغلی اولوب اونون میللی خصوصییتینی ، هم ده حیات و معیشتینی اوزونده عکس ائتدیریر. بو دا اولکه نین تاریخینده ، مدنیتینده رقص صنعتینین نه درجه ده بویوک اهمیته مالیک اولدوغونو گوستریر.
میللی رقص لریمیز خاص اولان و اونو باشقا خالق لارین رقص لریندن فرق لندیرن سجییوی جهت لر سوزسوز کی وار. آذربایجانین تانینمیش رقاص لاریندان اولان امینه دیلبازی ، آفاق ملیک اوا ، روزا خلیل اوا ، بویوک آغا ممدوف و باشقالاری اوز ایفالاریندا میللی الئمنت لری قورویوب ساخلاماقلا میللی رقصی خیلی اینکیشاف ائتدیره بیلیبلر. بو رقص لر واسیطه سی ایله هر کس اوز داخیلینده معنی نی تاپیر ، خالقینا مخصوص اولان معنوی – اخلاقی دیرلی درک ائده بیلر..
ا‌ن چوخ مباحثه دوغوران رقصدیر. بو سوز آذربایجانین ائل ـ اوباسیندا آرتیق اوزون عصرلر بویو ایشلنمک‌ده‌دیر. رقصین اوزوایسه ریتمیک حرکت‌لرینین قورلوشونا گوره عادی لئزگینکایا یاخیندیر. اونداکی جلد تئمپ، حدسیز درجه‌ده بارماق اوسته دورما، دیز اوسته فیرلانما، دونمه‌لر لئزگینکایا خاصدیر.هر شئی ده‌ن اول قید ائتمک لازیمدیرکی، »قایتاغی«نین یاییلما زوناسی یئرلی احاطه‌لیدیر. لئریکده، شاهبوزدا، نخجواندا، ایلیچ رایونوندا حتی قوجامان موسیقی‌چی‌لرده بو رقص حاققیندا هئچ بیر شئی ائشیتمه‌ییبلر. لنکراندا مشهور اولان خداداد »قایتاغی« نی اوز رئپئرتوارینا داخیل ائتمیشدیر. بو، همین رقص حاققیندا یگانه معلوماتدیر. رقصین منبعی‌نی رسپوبلیکانین شمال رایونلارینا یاخین اولان یئرلرده آختاریب ـ تاپماق لازیم گلیردی. لاکین نه شکیده نه‌ده زاقاتالادا بورقص باره‌سینده آیدین درست بیر آنلاییش یوخ ایدی. شکیده قوجامان تارزن عبادفتح‌الله اف دانیشیرکی، قاراباغدا چوخدان بری بئله بیر آرام »قایتاغی« رقصی اولوب. ع.فتح‌الله اف تردیدله دئییرکی، »دئیه‌سن بو رقصین آدینا « قایساغی دئییردیلر.
گورونورکی رقصین کوکلری آذربایجاندا عمله گلمه‌ییب. حقیقتا بئله‌دیر. عباسقولو آغا باکی‌خان اوف اوزونون »گولوستانی ـ ارم« کیتابیندا گوستریرکی، قایتاغ داغیستانین اوچ ایالتینده‌ن بیری اولوب، دربندده‌ن شمالدا یئرلشیب.
داغیستاندا حاضیردادا قایتاغ رایونو وار. بورادا قوجالار ایندی‌ده قایتاغی اویناییرلار. تاریخده‌ن معلوم‌دورکی اولکی عصرلرده هم آذربایجان همده داغیستان اهالی‌سی تئز ـ تئز بوتوو قبیله‌لرله بیر دییاردان دیگرینه کوچردیلر. داغیستاندا خصوصاً دربند رایونوندا آذربایجانلیلار آذربایجانین، قوبا، زاقاتالا، بالاکند رایونلاریندا لزگی‌لر چوخدور. ا‌ن بویوک کؤچمه‌لر فتحعلی خانین دوورونده باش وئرمیشدی. یقین‌کی داغیستان قبیله‌لرینده‌ن بیری، محض قایتاغی قبیله‌سی‌ده رقصین یارادیجی‌سی اولموشدور. »قایتاغی« نین ریتمینده و حرکت‌لرینده‌کی داغیستان خاراکتئری بورادان ایره‌لی گلیر. آذربایجانلیلار بو احتراصلی و قشنگ رقصی قبول ائتمیش و اوندا چوخ شئیی ده‌ییشمیشلر. رقصین پوپولیارلیغی او درجه‌یه گلیب چیخمیشدیر کی آذربایجانلیلار »قایتاغی« رقصی‌نی، قارداش قایتاغ خالقی‌ایله عینی اولان بایرام شنلیکلری و طنطنه‌لی مراسملرده اویناماقلا اونو اوزلرینین رقصی حساب ائدیرلر. خالق »قایتاغی« نین آهنگی زمینینده رسپوبلیکانین شمال حصه‌سینده اوز مئیلینه اویغون دوزوملو رقصلر یارادیر. مثلاً »آغامالی«، »گراتی«، »کندیری«، »کومورو« کیمی »قایتاغی« آهنگینه اویغون گلن آذربایجان رقصلری بئله یارانمیشدیر.
مختلف قایتاغی لارا عینی حرکتلر خاصدیر. بونلار ـ چوخلو هرلنمه و فیرلانمالاردان، حدسیز رنگارنگ دوزوملرده‌ن، او جمله‌ده‌ن بارماق اوسته دوراراق توللانمالاردان، چیگینلری ترپتمه‌ده‌ن سوزگون طرزده اساس گزیشده‌ن، یوموروقلارین یاری دویولموش طرزده توتولماسیندان قوللارین وضعیتینده‌ن، قولون بیری یاریم یانا آچیلدیغی حالدا، دیگر الین وزنه‌یه یاخین توتولماسی کیمی حرکتلرده‌ن و نهایت گئییملرین اوخشارلیغیندان عبارتدیر. بونونلا بیرلیکده بیزه ائله گلیرکی، »قایتاغی« نی تاماشایا حاضیرلایانلار طرفینده‌ن اونون فرقلنمه‌ین طرزده یعنی داغستان و یا گورجو لزگینکالاریندان اصلا سئچیلمه‌ین بیر طرزده قویولماسی یالنیشدیر. آذربایجان رقصلری داغستان رقصلرینده‌ن کسکین صورتده فرقله‌نیر. همده حتی، »قایتاغی« کیمی رقصده‌ن صحبت گئتدیکده بئله، آذربایجان میللی رقصلرینه خاص اولان حرکتلرین مختلف طرز دوزوملولویو، رنگارنگلیگی جهتینی یاددان چیخارماق اولماز.
تأسف‌کی، هم پئشه‌کار بالئت مئیستئرلر همده اوز فعالیت رقص قوروپلارینین رهبرلری قایتاغی رقصینین اورجینال، حقیقی جغرافیاسینی مئیدانا چیخاریلماسینا نایل اولا بیلمه‌میشلر. بو مسئله گورونور، سون درجه چتین و مرکب‌دیر. هر حالدا بو وظیفه‌نین یئرینه یئتیریلمه‌سی خصوصی تدقیقاتلار آپارماغی و الده ائدیلمیش اولان، ها بئله بوندان سونرا همین مسئله‌یه عایید رسپوبلیکانین بوتون رایونلاریندان توپلانیلاسی جزئی معلوماتلارین دقتلی تحلیلی‌نی طلب ائدیر.
قایتاغی مختلف آدلاردا ـ »اوچ دوست« »یئددی قارداش«، »اوغلان‌لار رقصی« و دیگر آدلارلا ایفا ائدیلیب. لاکین بونلارین هامیسی دئمک اولارکی، بیر ـ بیرینده‌ن هئچ بیر جهتده‌ن فرقله‌نمیر.
بونونلا برابر »قایتاغی« آدی تامامیله یوخا چیخمامیشدیر. اونا ایلک دفعه اولاراق اوزئییر حاجی بیگ اوف مراجعت ائتمیشدیر. اوندان سونرا نیازی، توفیق قلی‌اوف، رشید افندییئو رئوف حاجی بیگ‌اوف و دیگر آذربایجان بسته‌کارلاری قایتاغی یازمیشلار. »قایتاغی« آذربایجان دولت ماهنی و رقص آنسامبلینین رئپئرتواریندا، داها سونرا همده پئشه‌کار و اؤز فعالیت قوروپلارینین رئپئرتوارلاریندا اؤزونه مخصوص یئر توتموش، بئله‌لیکله، اوزونون ایکینجی حیاتینا قدم قویموشدور.
آذربایجان خالق رقصلرینه قازاغی ، هیوا گولو لاله ، قیزیل گول ، ایننابی ، و ساییرلرینی گتیره بیلریک. بونونلا یاناشی دربندی ، آشیق آبادی عسگرانی ،قارصو دیگر میللی رقصلریمیزده وار کی ، اونلار آذربایجانین جوغرافی آدلارینی اوزونده یاشادیرلار. آذربایجان خالق اویون هاواسی اولان شالاخو ایسه شن ، نیللی ، قیوراق رقص موسیقی سی دیر.بو سوزون معناسی شالاخو – شلکوم (داها دقیق دئسک شله که یوکوم) سوزو اوزون ایللر عرضینده چوخ ده ییشیله ره ک تحریف اولونوب….
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۱ شهریور ۱۳۹۵ ساعت ۵:۰۲ ق.ظ
