حسنلو،۸مین ایللیک تمدن گنجینه سی..

اکبر سعادت
حسنلو و اونون بویوک وعظمتلی،کشف اولموش”قیزیل جام”آدیندا بیر اثر که قدمتی ۸ میل ایل ده آرتیق میلاددان قاباق غربی آذربایجاندا،نقده(سولدوز)شهرینده واقع اولان بیر تاریخی یئر که دونیا دا ثبت اولونوب.
بو تاریخی و گورکملی داغ بیر یاشیل و گؤورنتی آدلی بیر یئرده که “سولدوز”آدلانیب،و سولدوز کندینین کناریندا واقع اولوب.
بو داغین اطرافی و کناریندا اولان باشقا باستانی یئرلر بوندان عبارت دی که،حسنلو داغین آباد ائیلیین زامان،بو تمدن لار
حسنلو داغ ایله بیرلیک ده دوزه لیب.
بو تمدن لارین اولماسی بیر طرفدن ده بوندان عبارت دی که،اوردا یاشایان اینسانلار بیر قوم و نژاد دان دیر و زامان اؤتدوکجه،ان یاخشی و سئوملی بیر رابطه ایله بیرلیکده گون گئچیدیب و یاشاییردیلار.
او جمله دن بو تپه لردن آد آپارماق اوچون دئمه لیم کی:پسدلی-حاج فیروز-تابیه-عقرب تپه-کوییک تپه-میرآباد-ساخسی تپه-نظام آباد-محمد شاه-آز فاصله ده بیربیرین کناریندا واقع اولوب لار.
بو داغ،۸مین ایللیک تمدن گنجینه سی،بویوک و دایره کیمین که اونون ۲۸۵-۲۵۰ یاخینا قدر قطری و ۲۰ متر قدر”گدار”چاییندان اوجادا کی ایکی داغین آراسیندا او جمله دن:”امین لو و حسنلو “غرب وشرق طرفدن ایحاطه ائلییب،وجودا گلیب.
باستان شناس لارین وردیگی آمارلارینا گؤره،بو تپه،۱۰ دوره یه یاخین دی که اؤز زامانلی اینسانلارینا بیر یاشاییش یئری اولوب و مختیلف لایه لر او داغدا گؤزه گلیر. بو لایه لر ده ان چوخ قدمتی اولان،۱۰لایه،دئمک اولار کی ۳-۶ مینجی عصرین میلاددان قاباقا مربوط اولور.
حسنلو قلعه سین،۳مترلیک دووار که اوجالیقی ۷متر قدر دی گؤزل صورتده پوشش وئریب.که باشاباش بو دووار دا مربع شکلینده اولان برج لار که هر ۳۰ متر فاصله ینن بیر بیرین کناریندا دوزه لمیشدیلر،سایا گلیر.بو عظمتلی بینانین ورودی سینده،سلسله بنالار او جمله دن:بیر بویوک تالار(معبد)و بیر سری اتاق لار کی بیربیرینه باغلانیب،هر اینسانین ذوقون آلیر.
بو آرادا تالار(معبد)کی دئمک اولور ۳۰ متردن چوخ اوزوناسی و ۵ متر دن چوخ پهناسی وار،چوخ گؤزل صورتده یارانیب.
حسنلو”دژ”ینده بیر سری اتاقلاردان دا آد آپارماق اوچون لازیم دی که دییم بو اتاقلار او زامان سیلاح ساخلاماق اوچون ایختصاص تاپمیشدیلار.
بو سیلاح ائولری که بئللی دئییل او زامان اوردا سیلاح دوزه لیرمیش یا صرفا فقط سیلاح ساخلاماق اوچونویموش.
بعضا بو اتاقلاردا دا آزجا شمشیر دمیردن اولان نیزه لر ده ضبط اولونوب.حسنلو نون غربی طرفینده اولان حیطده ۱۵ باب اتاق لار گؤرسه نیر که کیچیک دن بویوکه قدر دوزه لیب لر.آرتیرمالیام کی حسنلونون “قیزیل جامی”بو اتاق لارین بیریسینده بولوشوب دور.
حسنلو تپه سینده ۱۳۱۳تا ۱۳۵۸ قدر نئچه نئچه ایران و خارجی باستان شناس لارین بولوشمه سینین سایه سینه،جور به جور جنگی سویوق سیلاح لار او جمله دن:شمشیر-پیچاق-دمیر دن اولان مختلیف نیزه لر-و بعضا سفالی،شیشه ای، و بیر سری تاریخی –هنری اشیالار ضبط اولنوب.
۱۳۳۶نجی ایل ده بیر تخصصی بولوش مه ده حسنلو داغیندا که ایران و آمریکا باشیچلاری ایله باشلاندی،بیر “دژ”گوزه گورسن دی که اونلارین دئدیگینه گوره بو دژ “ماننا”قومونا تعلق تاپمیشدیر.
حسنلو داغی،ایران وخارجه باستان شناسلارین دئدیگینه گوره ۸۰۰تا ۱۴۰۰ ایل میلاددان قاباقا قدمتی اولور
بعضا حدس وورولو که حسنلو تپه سینده اولان داغیلان یئرلر ۷۰۰تا۶۵۰ ایل میلاددان قاباق اودا چکیلیب لر.
قیزیل جامین وزنی ۹۵۰ گرم و اوجالیقیر۲۱ سانت و قطری دا ۲۵ سانت ضبط اولوب.
بو جام ایرانین باستانی موزه سینده(تهران)قرار تاپیب.و هر اینسانین نطرین اؤزونه جلب ائلیرونئجه کی بیر گؤزل شیوه ده ظریف کاری اولوب.
حاج فیروز تپه سی:
حاج فیروز تپه سولدوز شهرینین شرق قیسمتینده و حسنلو داغینین ۲ کیلومترلیق جنوب شرق طرفینده واقع اولوب.
بو تپه۵۵۰۰ ایل میلاددان قاباقا مربوط اولونور.
متفاوت حفاری لر که بو تپه ده شکل تاپیب،بو نتیجه اؤز وئریلیب کی حاجی فیروز تپه سی ۱۶ تاریخی دؤره سینه یاراشیق اولوب.
که دئمک اولار اسلام دان قاباق و اسلام دان سونرایا قدر ادامه تاپیب.
بو تپه ده ۱۸ ساختمان خرابه سی گؤزه گلیر کی اونلارین قدمتی ۸۰۰۰ مین ایل میلاددان سونرایا حدس وورولور.
بویوک و عظمتلی دووارلار کی جنوبی شمال طرفینده قرار تاپیب.
فیروز تپه سینین شرق قیسمتینده اولان اتاق لارین سقفین اولمامازلیقی هر باخانین نطرین اؤزونه جلب ائلیر.ها بئله چوخلی جواب سیز سوالار کی مومکون سوز دییل.
بیر سری اتاق لار دا کی دئمه لیم بو اتاق لارین یئر قیسمتینده(کف)اولولری قویلایب و اؤز اورتوردولر.
لکن بعضا بیر سری ده گمانه لر واردی که جسد لری یاندیریب و آرادان آپاریردیلار