بدیعی ادبیات تئرمینلرینه آچیقلامالار(۲)
م.ع. فرزانه
۲۱- آنا کرونیزم Anakronizm
بدیعی اثرده کئچمیش تصویرینده مدنی-تاریخی و تقویملره چ?کموش خصوصیتده اولان غیر دقیق عنصرلری بیلمه‌دن? بلکه ده بیله-بیله سونرا کی د?ورلرده عاید بو و یا باشقا بلیرتیلرینی یئنی اثرده گتیرمک.بیر چوخ واخت آناکرونیزم اثرده ضروری اولور. مووضونو کئچمیشدن آلان یازیچی ایستر-ایسته‌مز ا?ز یاشادیغی د?ورون معین جنبه‌لرینه اثرینده یئر آچیر. بئله حاللاردا صنعتکارین ا?ز زمانه‌سینین دوشونجه طرزیندن? گ?ز?للیک حاققیندا باخیشلاریندان و نهایت گونون طلبلریندن بوتونلوگله چکینمه‌سی مومکون اولمور. تاریخی موضوعون سئچیلمه‌سینده چاغداشلیق بلاواسطه ایشتراک ائدیر. بئله گئنیش آنلامدا آناکرونیزم ضروری حالدا ا?ز ماهیتی اعتباری ایله آرتیق بدیعی یارادیجیلیقدا تاریخچیلیک مسئله‌سی ایله باغلانیر. ( ا?زوده بئله بیر دورومدا عادی اولاراق اثر حاضیرلایان یازیچی ا?ز زمانه‌سینه آرخالانیر? ائله بیر زمانیه کی? یازیچینین گ?روشلری ده? اثری ده? کئچمیش حاققیندا تصورلری ده همین زمانه ده فورم تاپمیشدیر.) آناکرونیزمه شکسپیر و پوشکین کیمی ب?یوک کلاسیکلریمیزین یارادیجیلیغیندا دا راست گلمک اولور. مثلا شکسپیرین قدیم روم حیاتینی تصویر ائدن “ژولیوس سزار” درامیندا بورج ساعاتینین زنگیندن دانیشیلیر? حالبوکی اوزمان رومدا بئله ساعاتلار هله یوخ ایدی. آلکساندر پوشکینین ” بوریس قودونف” درامیندا کی پیئسین سیماسینین چوخ اولدوغوندان اید?آل بیر آناکرونیزم حساب ائدن بلینیسکی عین حالدا بونورد گ?زل پوئتیک یالان” آدلاندیریب و اونو همین اثر اوچون لازم سایمیشدیر. چونکی پیئسین دیلی ایله ۱۶-نجی عصرین سونو? ۱۷-نجی عصرین باشلانیشینداکی گرگین? قاریشیق د?ور حاققیندا ا?ز گ?روشلرینی افاده ائدن بو یوللا اثرینی ا?ز زمانه‌سینه یاخینلاشدیریر.کئچمیشده بوگونون آیریلماز سنتزینی وئرن اثرلر ۱۹-۲۰نجی عصرلرین رئالیست ادبیاتیندا آز دگیلدیر. م.ف. آخوندوفون ” آلدانمیش کواکب” حکایه‌سی اونون کلاسیک نمونه‌لریندن بیریدیر. ۱۶-نجی عصرده حؤکمرانلیق ائتمیش شاه عابباسین سارایینی? وزیرلرینی? اصول-ادار?سینی افشا ائدن بو اثرده خالق نمایند?سی یوسف سراجین فعالیتی? اجتماعی اید?آللاری? حیاتا کئچیردیگی ا?نملی اصلاحلار? ۱۶-نجی عصر اوچون دگیل? م.ف. آخوندوفون ا?ز زمانه‌سی اوچون? ۱۹-نجو عصر اوچون او یارلی اولدوغوندان آناکرونیزم نظره گلیر. نیقولا قوقول بو یارادیجیلیق حاققیندا دئمیشدیر ” کئچمیشده بوگون وور? اوندا کئچمیش ایکی قات آرتیق ایشیقلانیر”.
کئچمیشله آزاد ایلگیله‌نمک و آشیری ذهنیتدن? شرطی فایدالانماق حاللارینا ف?یرباخین? برنارد شاوین? برشتین و آیری گ?رکملی ایزیچیلارین یارادیجیلیغیندا داها چوخ تصادف اولونور. آمما بو صنعتکارلاردا آناکرونیزم آیری-آیری عونصورلر حالیندا اولوب? اسلوبی ماهیت داشیمیر.
۲۲- آنلام و بیچیم ( مضمون و شکل)Anlam v biçim
بدیعی اثرین آنلامینی حیات اولایلاری تشکیل ائدیر. یازیچی یاشام اولایلارینی بلیرلی بیر باخیشلا درک و تصویر ائدیرکی اثرین دوشونجه محتواسینی بیلدیرن ده همین باخیشدیر.یازیچی اثرین دوشونجه محتواسینی بو اثرده ایشتراک ائدنلرین حرکتلری? دورانیشلاری? فیکیر و هیجانلاری واسطه‌سیله آچیب گ?ستریر. بئله‌لیکله دئمک اولارکی? انسانلار بلیرلی یاشام اولایلاری ایچینده ماجرالارین ایشتراکچیلاری کیمی تصویر اولونورلار. اثرده ایشتراک ائدن آداملارین و م?لفین اونلار باره ده س?زلری? یعنی اثرین دیلی تصویر ائدیلن انسان کاراکترلرینه و باشقا دوروملارا اویغون شکیلده قورولور. بئله‌لیکله آنلام یازیچینین تصویر ائتدیگی حیات لووحه‌لری? کاراکترلری? ایشتراکچیلاری محتوانی دوغرولدورسا اثرین بیچیمی و دیلی اونون شکلینی دوغرولدور.
۲۳- آنلاتماAnlatma
آنلاتما دویغو و دوشونجه‌نین س?ز و یازی ایله افاد?سیدیر. آنلاتماق ایسته‌نیلن دویغو و دوشونجه‌لر ا?نجه ذهنیده بیچیمله‌نیر و سونرا دیله گتیرییلیر و یازیلیر.
بئله‌لیکله آنلاتمانین آراجی کلیمه‌لردیر. کلیمه‌لرین دیل بیلگیسی قایدالاریلا سیرالانماسی آنلاتمانی مئیدانا گتیریر.
۲۴- آنونیم خالق ادبیاتیAnonim xalq ?d?biyyat?
کیمین یا کیمیلرین طرفیندن یازیلدیغی یا قوشولدوغو بللی اولمایان ادبی-بدیعی اثرلرده م?لف ا?ز آدینی سانسور یا هر بیر دلیله گ?ره گ?سترمکدن چکیندیگی و یا اونو قوندارما آدلا نشر ائتدیکی یازی. بو کیمی م?لیفی معلوم اولمایان اثرلر توپلومون اورتاق مالی ساییلیر. بونلارین باشلیجالاری شفاهی خالق ادبیاتیندان ماهنیلار? تاپماجالار? آتالارس?زو? خالق داستانلاری? ناغیللار? عاشیق شعری? س?یله‌دیگی عاشقین امضاسینی داشیسا بئله اثرین ا?زو و یارادیجیسی خالق ایچرسیندن چیخدیغی و کوتله ایله نفس چکدیگیندن آنونیم خالق ادبیاتی آدی داشییر.
۲۵- آنتی تئزAntitez
بدیعی ادبیاتدا س?یله‌ییش و یازیدا آنلایشلارین? آرزولارین و سیمالارین دورومونو کسگین شکیلده اوز-اوزه قویولما اوسلوبو? غربی اوروپا دا انتباه د?ورونون ادبیاتیندا نمونه اولاراق پئترارکدا و سونراکی د?ورلر شعرینده گنیش یاییلمیشدیر. آنتی تئز بیر چوخ مشهور اثرلرین تملینی تشکیل ائدیر. مثلا میرزه فتحلی آخوندوفون “موسیوژوردان و درویش مستعلی شاه ” تولستویون ” د?یوش و باریش”? شیللرین ” خدعه و عشق” اثرلرینده یئر آلمیشدیر.
ایران ادبیاتیندا سعدی شیرازی‌نین بیر سیرا نظم و نثر اثرلرینده بو اسلوب گ?زه چارپیر: ” بیلمیرم گ?رموشم هانسی کیتابدا? کی شئیطانی گ?ردو بیری یوخودا” و یا ” هر زامان شام دا قووزاندی بلوا? هرکس بیر طرفه قاچاغی اولدو…” بئیتلری ایله باشلانان شعرلری آنتی تئز فضاسیندا دئییلمیشدیر. فضولینین “توتوشدو غم اودونا? شاد گ?ردویون کونلوم? مقید اولدو اول آزاد گ?ردویون کونلوم” ده آنتی تئزدن جانلی مثالدیر. آنتی تئزدن اثرلرین عنوانلارینی گ?سترمکده ده استفاده ائدیلیر: “بیر آددیم ایر?لی? ایکی آددیم گئری”? قیلینج و قلم”? د?یوش و باریش” و سایره. آردی وار
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۳ تیر ۱۳۹۳ ساعت ۴:۴۷ ق.ظ
