باید در ارائه خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان بازنگری شود

گروه فرهنگی:کارشناس کتابداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در نشست »کتاب و کتابخوانی نابینایان« وجود یک اتاق دربسته با چند دستگاه در کتابخانه‌‌های عمومی برای نابینایان را چالش برای کاربران ارزیابی و تاکید کرد که این خدمات باید بازنگری شود.
نشست تخصصی »کتاب و کتابخوانی نابینایان« به مناسبت روز جهانی عصای سفید، یکشنبه (۲۳ مهرماه) با حضور حسین روحانی‌صدر، کارشناس کتابداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، فاطمه ظرافت‌انگیز، نویسنده و دبیر زبان و ادبیات فارسی سازمان آموزش و پرورش استثنائی کشور و بهروز افروز، به‌عنوان کارشناس-مجری در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
امیدوارم روزی عصای سفید پرچم استقلال نابینایان شود
فاطمه ظرافت‌انگیز در این نشست با اشاره به اینکه امیدوارم روزی عصای سفید پرچم استقلال نابینایان شود، درباره روند انتشار دو اثرش بیان کرد: مجموعه شعر »قفس تنگ لحظه‌ها« که شامل اشعار سفید و کلاسیک است، به‌نوعی اتوبیوگرافی و شناسنامه زندگی من است. هر شعر از این کتاب، یک قصه و شأن نزول ادبی دارد. از آنجا که ادبیات، حوزه مورد علاقه من است، دوست داشتم داستان زندگی‌ام را با زبان شعر بیان کنم.
وی ادامه داد: طرح جلد این کتاب را ترانه میلادی از معلولان جسمی و ویرایش آن‌ را بهروز افروز انجام داده‌اند. به بیانی، این کتاب حاصل تلاش مشترک سه تن از افراد با محدودیت‌های جسمی در جهت تولید اثر برای افراد بیناست. در زمینه تألیف اثر مشکلی نداشتم و تایپ آن‌را شخصا با استفاده از نرم‌افزارهای ویژه نابینایان انجام دادم. مهم‌ترین چالش من در ارتباط با تولید این مجموعه شعر، مسائل مادی بود، زیرا هزینه سنگین چاپ را خودم متقبل شدم. تمایل داشتم این کتاب با خط بریل نیز چاپ شود تا در دسترس جامعه نابینایان قرار گیرد و حتی در این راستا به برخی مراکز و کتابخانه‌ها نیز مراجعه کردم، اما تاکنون این کتاب به‌صورت بریل یا کتاب گویا منتشر نشده است.
این نویسنده درباره کتاب دیگرش با عنوان »مهارت‌‌های آشپزی ویژه نابینایان« توضیح داد: این اثر ویژه دانش‌آموزان و هنرجویان نابینا نوشته شده است. این کتاب ابتدا برای افراد بینا چاپ شد و در ادامه با همکاری انجمن »باور« توسط کتابخانه‌ای در تبریز به کتاب بریل تبدیل شد. اما تعداد شمارگان کتاب محدود بود و تنها توانستیم برای هر کتابخانه کشور یک نسخه از کتاب را ارسال کنیم و در دسترس عموم جامعه نابینایان قرار نگرفت.
ظرافت‌انگیز، درباره انگیزه خود از نوشتن این کتاب گفت: سال‌ها قبل در »ایران سپید« که تنها روزنامه ویژه نابینایان بود، ستونی داشتم که در آن در موضوعات مختلف همچون آشپزی و کلیدهای خانه‌داری ویژه نابینایان مطلب می‌نوشتم. آن مطالب را به‌صورت آرشیو جمع‌آوری کردم و تصمیم داشتم در هر موضوع کتابی بنویسم. این یادداشت‌ها و تجاربی که از آموزش مستقیم به هنرجویان نابینا کسب کرده بودم، در تألیف و چاپ این کتاب به من کمک کرد. دفتر فرهنگ معلولین قم هم در کار ویرایش و هم در زمینه چاپ کتاب همکاری خوبی داشت.
وی اضافه کرد: در کتاب »مهارت‌‌های آشپزی ویژه نابینایان«، از نحوه جوشاندن آب تا سرخ کردن مواد غذایی، نکات کاربردی برای نابینایان بیان شده است. کتاب چاپ شده برای افراد بینا نسبت به کتاب بریل، یک بخش اضافه ویژه والدین کودکان و مربیان هنرجویان نابینا دارد. خوب است که این کتاب توسط اداره آموزش و پرورش استثنائی یا سازمان بهزیستی خریداری و به دانش‌آموزان و والدینی که فرزند نابینا دارند، هدیه داده شود.
تعاملی میان نیاز و عرضه وجود ندارد
در بخش دیگری از این نشست، حسین روحانی صدر با اشاره به نوع نگاه معنوی به مخاطبان معلول، گفت: در دنیا این مسئله پذیرفته شده که در زندگی مدرن هم باید برای افراد توانخواه، فضلیت‌هایی پیش‌بینی شود. در دنیا، پایه رشد توانخواهان، موسسات مذهبی هستند و در کشورهای مختلف، کلیسا سهم قابل ملاحظه‌ای در ارتقای رشد کمی و کیفی معلولان دارد و حتی در محوطه کلیسا، برای توانخواهان کتابخانه و خدمات ویژه پیش‌بینی شده است. هدف از این کار، بهتر دیده شدن این قشر و ارزش‌های آن‌ها در جامعه است. یک نمونه شاخص از این‌گونه مراکز، مدرسه یا کلیسای پرکینز در آمریکا است که بیش از ۲۰۰ سال پیش در باغ یک مسیحی خیّر بنا شد. امروزه این فضا، به یک موزه با دستاوردهای ۲۰۰ ساله برای معلولان اعم از نابینایان، ناشنوایان و افراد دارای محدودیت‌های گفتاری تبدیل شده و یکی از پربازدیدترین موزه‌‌های آمریکا است.
وی در ادامه به چالش‌های موجود در ارتباط با کتابخانه‌های نابینایان در کشور اشاره کرد و ادامه داد: یکی از چالش‌هایی که در بسیاری از کتابخانه‌های کشور مشاهده می‌شود، وجود اتاقی معمولا دربسته با چند دستگاه و مقداری امکانات و یک کتابدار برای نابینایان است. به‌عنوان یک کتابدار، ۲۰ سال پیش هشدار دادم و امروز هم می‌گویم که وجود چنین فضایی کاربردی ندارد و باید در زمینه کاربردی بودن خدمات بازنگری و توجه بیشتری داشته باشیم. به‌عنوان یک کتابدار، معتقد به دسترس‌پذیر بودن کتاب‌ها هستم. فردی که از کودکی به معلولیت دچار بوده تا فردی که به علت کهولت سن دارای معلولیت می‌شود، در سبد خدمات کتابخانه‌ای سهم دارند. باید دقیقا بدانیم در جامعه نزدیک به ۹۰میلیونی کشور، چند نفر معلول وجود دارد و نیازهای این جمعیت زنده و پویا را بشناسیم.
این کارشناس کتابداری تأکید کرد: این را قبول ندارم که سازمان بهزیستی، متولی همه امور مرتبط با معلولان در کشور باشد. سازمان آموزش و پرورش استثنائی نیز می‌تواند متولی مناسبی محسوب شود. نکته دیگر اینکه در مدت ۲۰ سال خدمت در این حوزه، هیچ رابطه‌ای بین کتابخانه‌ها و نهادهای متولی معلولان در کشور، ندیده‌ام. باید ببینیم معلولان چه نیازهایی دارند و این نیازها را تأمین کنیم، ولی در واقع تعاملی میان نیاز و عرضه وجود ندارد. باید بین بدنه کارشناسی کتابداری و بدنه سازمان بهزیستی و سازمان آموزش و پرورش استثنائی، طوری رابطه برقرار شود که نیازهای فرهنگی جامعه توانخواه، وابسته به این دو نهاد نباشد.
روحانی صدر در بخش پایانی سخنانش در زمینه چاپ و نشر بریل در کشور، گفت: این کار نمی‌تواند یک متولی مشخص و تعریف‌شده داشته باشد، بلکه باید جاذبه‌هایی را تعریف کرد تا متولیان مختلف پای کار بیایند. مراکز زیرمجموعه دانشگاه‌ها و سازمان بهزیستی، تجهیزات خوبی برای چاپ و نشر بریل دارند.
ضبط کتاب‌ گویا برای نابینایان نیازمند رعایت یکسری از استانداردها است
بهروز افروز، دکترای ادبیات فارسی و دبیر نابینایان آموزش و پرورش استثنایی شهر تهران نیز در این نشست، با اشاره به برخی از چالش‌های پیش‌روی نشر در حوزه نابینایان، گفت: کاری که امروز به اسم نشر در حوزه کتاب‌های نابینایان در کشور مطرح می‌شود، در واقع نشر نیست، بلکه کپی کتاب است. ما نشر و ناشر نابینایان نداریم. کتاب‌های نابینایان نیاز به استانداردهایی حتی در زمینه طراحی جلد دارند. ضبط کتاب‌ گویا برای نابینایان نیز نیازمند رعایت استانداردهایی است. تاکنون هیچ نهادی در این زمینه استانداردی تدوین نکرده تا کتابی که با زحمات فراوان تولید می‌شود و به‌دست نابینایان می‌رسد، قابل استفاده باشد. یکی دیگر از موضوعات مهم در زمینه چاپ کتاب برای نابینایان، مربوط به موضوع آن‌هاست. در کتابخانه‌ها و مخازن کتاب، بیشتر آثار قدیمی است و کتاب‌های جدید نیز بیشتر در موضوعات دینی و مذهبی هستند. در کنار این حوزه، به موضوعات مطالعاتی دیگری نیز نیاز داریم. وی در بخش دیگری از سخنانش با تأکید بر استفاده از فناوری‌های روز در زمینه تولید و چاپ کتاب، ادامه داد: اگر امروز با وجود پیشرفت تکنولوژی و توانمند شدن نابینایان بخواهیم کتاب‌های بریل و گویا را به شیوه کلاسیک تولید کنیم، دچار غفلت شده‌ایم. در این زمینه می‌توان در قالب برگزاری نشست، کنگره و … چالش‌ها را مطرح و برای حل آن‌ها چاره‌اندیشی کرد. افروز اضافه کرد: در حوزه تولید رسمی کتاب برای نابینایان و کم‌بینایان، حلقه‌ مفقوده‌ای به نام دسترس‌پذیری داریم. در قالب کارگروه‌ها و جلسات تخصصی با حضور کارشناسان و دلسوزان این حوزه، باید به راه‌حل‌ و تدوین استانداردهایی در این حوزه رسید.
وی گفت: روز جهانی عصای سفید نباید فقط برای نابینایان گرامی داشته شود. این روز بر تمامی افراد جامعه که یک قدم در جهت رفع و حل مشکلات نابینایان و کم‌بینایان برمی‌دارند، گرامی و مبارک است. صمیمانه از خانه کتاب و ادبیات ایران که در این زمینه قدم برداشته، سپاسگزارم.
به گزارش آرازآذربایجان به نقل از ایبنا،پانزدهم اکتبر یا ۲۳ مهر به عنوان روز جهانی نابینایان یا قانون عصای سفید نام گذاری شده است.
.Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com