بازتکرار نسخه های ضعیف به دلیل افت سلیقه عمومی آفت سینما

گروه فرهنگی: یکی از سهل و ممتنع ترین روش ها در صنعت فیلم سازی، برداشت آزاد یا اقتباس از ادبیات، کتاب و رمان است و شاید همین سنگینی بار ساخت و پرداخت در این شیوه، باعث شده تا این اسلوب کمتر در ایران مورد اقبال و توجه قرار گیرد.
از جذابترین و دوست داشتنی ترین ایده هایی که از گذشته تا به امروز در فیلمسازی مورد توجه خالقان آثار و فیلمسازان بوده، ساختن فیلم براساس کتاب، نوشته یا رمان بوده است. در این موارد متن کتاب یا رمان به عنوان مبنایی برای فیلمنامه، به صورتی مو به مو یا نقل به مضمون مورد توجه استفاده قرار می گیرد.
تعداد زیادی از آثار کوچک و بزرگ سینمایی از آغاز شکل گیری صنعت سینما تا به امروز بر اساس و مبنای اقتباس از رمان‌ها، نمایشنامه‌ها، زندگینامه‌ها و سایر کتاب ها نوشته شده اند و این نشان دهنده سهم بزرگی است که سینما وامدار ادبیات است. در واقع بدون این آثار و اقتباس از آنها وسعت و گسترده آثار سینمایی در ابعادی که امروز می شناسیم نبود.
ذکر این نکته الزامی است که ستاره اقبال همه این نویسندگان به یک اندازه نبوده و تحت تاثیر شانس و اقبال و سلیقه دوره اجتماعی و عوامل متعدد دیگری قرار دارد. به صورتی که برخی در دوره خود مورد اقبال نبوده و دهه ها پس از مرگ مورد توجه و اقبال مردم قرار گرفتند. »فرانتس کافکا«، »امیلی دیکنسون«، »جین آستین«، »سیلویا پلات« و »ادگار آلن پو« جزو برجسته ترین نویسندگان و رمان نویسانی هستند که به تعبیری در گور به شهرت رسیدند و کتاب ها و نوشته_هایشان پس از مرگ مورد توجه فیلمسازانی در ژانر اجتماعی، درام، عاشقانه و وحشت قرار گرفت.
البته در این میان نیز هستند کسانی که ستاره اقبال درخشانی دارند و در طول حیات از تمامی مزایای شهرت قلم برخوردار می شوند.
نویسندگانی که فیلمسازان و کارگردانان چشم به قلم آنان در انتظار می نشینند تا به محض انتشار حق ساخت آن را بخرند. و در این میان نباید نویسندگانی خوش شانس تری را که حتی درخواست نوشتن و قراداد پیش از خلق اثر را برای نوشتن امضا می کنند، را از یاد برد. جی کی رولینگ، استفانی مایر، استیفن کینگ و جان گریشام از جمله نویسندگان معاصری هستند که کتابهایشان مورد پراستقبالترین اقتباس های سینمای قرار گرفته است.
**نسخه ایرانی
از تاریخ شکل گیری سینمای ایران و پس از ساخت اولین فیلم صدادار ایران، دختر لر(۱۳۱۲) توسط اردشیر ایرانی تاکنون سینمای ایران شاهد اقتباس های سینمایی متعددی بوده است. اقتباس_هایی که بعضا از کتاب و رمانهای داخلی و خارجی بهره گرفته اند.
از نمونه های موفقی که در ایران به ساخت اثر سینمایی و تلویزیونی به صورت اقتباس از رمان یا کتاب پرداخته اند می توان به موارد متعددی اشاره کرد؛ سریال دایی جان ناپلئون اثر ناصر تقوایی (۱۳۵۵) بر اساس رمانی با همین نام از ایرج پزشک زاد، تنگسیر به کارگردانی امیر نادری (۱۳۵۲) برگرفته از رمانی به همین نام اثر صادق چوبک، تپلی به کارگردانی رضا میرلوحی (۱۳۵۱) بر اساس رمان موش‌ها و آدم‌ها اثر جان اشتاین بک، خواهران غریب به کارگردانی کیومرث پوراحمد (۱۳۷۴) بر اساس رمان خواهران غریب اثر اریش کستنر، شوهر آهو خانم به کارگردانی داوود ملاپور (۱۳۷۴) بر اساس کتابی با همین عنوان نوشته علی‌محمد افغانی که با استقبال بی‌نظیری در بازار کتاب ایران روبه‌رو شد،گاو به کارگردانی داریوش مهرجویی (۱۳۴۸) بر اساس داستان عزاداران بَیَل اثر غلامحسین ساعدی و ناخدا خورشید به کارگردانی ناصر تقوایی (۱۳۶۵)که برداشت آزادی است از داستان »داشتن و نداشتن« ارنست همینگوی.
این نمونه ها البته همگی در یک سطح نبوده و دارای درجات متفاوتی از موفقیت در انتقال معنا و محبوبیت در بین مخاطبان و منقدان بوده اند.
همچنین این فیلم ها به لحاظ اثرگذاری نیز دارای مراتب متفاوتی از انتقال معنا بوده اند؛ مثلأ فیلم گاو را که مثالی پراقبال از سینمای موج نو در ایران است را نمودی کامل از نمایش همه آنچه عقب ماندگی و بدبختی مردم ایران در دروان محمدرضاشاه پهلوی بود می دانند و برهمین اساس آن را یکی از مصداق های تسریع انقلاب می بینند؛ این فیلم در رای‌گیری منتقدان سینمای ایران در سال‌های ۱۳۵۱، ۱۳۶۷‌، ۱۳۷۸ به‌عنوان بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران برگزیده شده است.
**برداشت از ادبیات سهل اما ممتنع
وامداری و اقتباس سینمایی از ادبیات شیوه ای سهل است چون فیلمنامه حاضر و آماده است اما در همان حال سخت است چرا که نیازمند نمودبخشی به ذهنیات مولف است. زمانی که شما با طرحی سفید و فارغ از تقلید یا اقتباس قصد طراحی شخصیتی را داشته باشید، قطعا زمان و وقت زیادی را باید بگذارید تا سوژه را خلق کرده به آن پر و بال داده و آن را در تقابل سایر سوژه ها پردازش کنید اما در عین حال همه چیز دست خودتان است و هیچ محدودیت و چارچوبی ندارید تا در آن کار کنید. اما در زمانی که قرار است سوژه ای را اقتباس یا برداشت کنید نه فقط کلیات که جزئیات هم از قبل حاضر و آماده است و قبلا یک نفر زحمت آن را کشیده، پس نیازی نیست تا دوباره وقت و فکر درگیر خلق شوند. اما نکته ای که در اینجا وجود دارد و کار را به مراتب سختتر از خلق می کند به شیوه و قدرت بالفعل ساختن کارگردان به آنچه که نویسنده اثر بصورتی بالقوه ایجاد کرده است، باز می گردد.
در اینجا بیرون آوردن شخصیت از داخل کتاب به دنیای واقعی و نمودبخشی به شخصیت های داستان مطرح است. در واقع نویسنده چون با ذهن سروکار دارد دستش بسیار بازتر و همه چیز برایش ممکن است، ضمن این که شخصیت ها و شرایط و توصیفات به تعداد اذهانی که آن را می_خوانند، شمایل و فرصت بروز و ظهور دارند و محدودیتی بر آنان متصور نیست؛ اما زمانی که قرار است محلی مشخص، هنرمندی مشخص و فضایی تعیین شده برای بیرون آوردن فیلمی از دل کتابی نوشته شده، به کار گرفته شود، ممکن است نه با آنچه در ذهن نویسنده یا تصور خواننده وجود داشته است و نه اساسا با مولفه های فیلمسازی همخوانی نداشته باشد و این شروعی است بر دلچسب نبودن و عدم استقبال از فیلم. به همین دلیل فیلمسازی که در این زمینه وارد می_شود باید قابلیت خوانش درست از اثر، درک فضای ذهنی اثر براساس شخصیت و سبک نوشتاری نویسنده، به علاوه درک شرایط اجتماعی دوران خلق اثر و همینطور درک و برداشتی که اکثریت خوانندگان از آن داشته اند را در بربگیرد و این مساله در کلیت خود ریسک بزرگی است.
** دلیل عدم استقبال در ایران
در دوره معاصر بزرگترین مشکلی که سینمای ایران را تهدید می کند تکرار و بازتکرار نسخه های ضعیفی است که به دلیل کاهش و افت سلیقه عمومی، بازار خوبی دارند.
به دلایلی که گفته شد اقتباس از ادبیات ایران و جهان برای ارائه در قالب تولیدات سینمایی کاری هزینه بر، زمان بر و مستلزم داشتن دانش عمومی و تخصصی در حوزه ادبیات و داستان است و این مساله برای سینمایی که به دنبال هزینه کمتر، سود دهی بیشتر و بازگشت سرمایه ای سریعتر است، جذابت عملیاتی ندارد. در نتیجه تلاش می کند تا با دنبال کردن سوژه ها، شخصیت ها، داستان ها و حتی کپی کردن جز به جز آثار کلاسیک ایران و جهان و همینطور آثار معاصر داخلی و خارجی، فروش و گیشه خود را تضمین کند. به گزارش آرازآذربایجان به نقل از ایرنا، مادامی که سیاستی مبنی بر کیفیت تولیدات سینمایی فارغ از ارزش گذاری ها در میان نباشد نمی توان از این سینما انتظاری فراتر از این داشت و البته نباید انتظار ساخته و دیدن شدن آثار فاخر ادبیات ایران و جهان را بر پرده نقره ای داشت.
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com