ایدوئولوژی و سانات ایلیشکیسی لویی آلتوسر آچیسندان

ولی توران
دوقتور
آنادیلیمیز:توپلومسال چئشیدلیین بیر پارچاسی نی اولوشدوران سانات باشقا توپلومسال عنصرلار کیمی بیر پراتیک اولاراق وار اولور. ایدولوژی ایچینده وار اولماق زوروندا اولان بوتون پراتیکلر کیمی ساناتین دا ایدئولوژی ایچینده وار اولماسی گره کیر.
بو دا اونون کولتورل( دولتین ایدولوژیک جهازلاری, دینی,تربیسی, یاساسی, سیاسال سندیکال,کولتورل, عایله, اولاشیلما,سانات و..) دولتین ایدئولوژیک آیقیتلارینین بیر پارچاسی اولماسینا یول آچار.دولایسیلا ساناتدان عینی زاماندا بیر ایدئولوژیک جهاز اولاراق سئوز ایدیله بیلیر. سانات و ایدئولوژی آراسیندا ایلیشکیه دایر سورونون چوخ قاریشیق و چتین بیر سورو اولدوغونو بلیرتن آلتوسراؤنجه لیکله سانات بیر ایدئولوژی اولدوغونا اشاره ائدیر.
سانات بو نیته لی ایله بیزه بیلگی وئرمز؛ آنجاق ساناتین بیزه وئردیی شئی ؛بیلگی ایله اؤزگول بیر ایلیشکی یوروتور. “ساناتین آیریجی نیته لیی گرچکلیی آندیران بیر شئیی گؤرمه میزی؛ آلقیمامیزی؛ دویومسامامیزی ساغلاماسیدیر” دئیر.بو حالدا سانات گرچکیین یا دا گرچکلیین بیلگیسینی؛حتی تمثیلینی وئرمز.
اما اونو یالنیزجا ایماء ائدر؛ اونون ایمگه سینی وئریر. ساناتچیلار” بیزه گؤرمه میز؛ آلقیلامامیز اوچون گرچکلیی آندیریر؛بیر شئی ویریرلر”. بو اوزدن سانات بیر ایدئولوژیدیر. ساناتا دایر بیلگیدن سؤز ائدیله بیلیر؛ اما ساناتسال بیلگی یوخدور.
” سانات و بیلیم آراسینداکی آیریم؛ بونلارین اؤزگون بیچیمیدیر. بیزه عینی شئیی بوتون آیری بیچیملر آلتیندا؛ سانات گؤرمه و آلقیلاما یادا دویومساما ؛ بیچیمی آلتیندا ؛ بیلیم ایسه تانیما(دار آنلامدا قاوراملار) بیچیمی آلتیندا وئریر. ایدئولوژی توپلوم یاشامینین بوتون پراتیکلرینه گیردیی اوچون؛ انسان یاشامینین یاشامیشلیغی ایله عینی شئیدیر. بودا سانات یاپیتلاریندا بیزه گؤستریلنین انسان دئنئیمی اولماسیندان دولایی اصلینده ساناتدا ایدئولوژی ایچینده گؤستریلدینی سویله مک آنلامینا گلیر.آنجاق سانات آسلا بو دئنئیمین بیلگیسینی بیزه وئرمز؛ اونو یالنیزجا گؤستریر و یا آلقیلاتیر. ائله بورادا سانات ایله بیلیم آراسینداکی اؤزگول آیریم کندیسینی گؤستریر. ساناتین کونوسو اولان ایدئولوژیک آلان عینی زاماندا بیلیمین ده کونوسودور؛ آنجاق بو کونویو اله آلیشلاری فرقلیدیر.
سانات ایله بیلیمین کونولاری فرقلی دئیل یاخینلاشمالاری فرقلیدیر. سانات گرچکلیین؛ تک الی یالنیزجا کندیسینده بولونان بیر آلانینی اله آلماز. . بو بللی آلانی یالنیزجا کندینه اؤزل فورمالارلا اله آلیر. سانات کونو ائتدیی شئیین آنلامینی وئره مز یادا اونو تانیتاماز. ساناتین بیلگیله قایناشا بیله جیی یادا گونده لیک یاشام حالینی آلاجاغی چئشیدیندن دوشونجه اوتوپیادیر. ساناتدا سؤز کونوسو اولان آصلا یاشانمیش یادا دئنییمسل اولانین قاورامسال تانینماسی دئیلدیر. ساناتچی کندی ایچینده بولوندوغو ایدئولوژیدن باخاراق دونیایی یوروملار. بو عینی زاماندا ایچیندن چیکتیکلاری ایدئولوژی حاققیندا بیر گؤروش بلیرتتیکلری آنلامینا گلیر. آنجاق بو گئری چکیلیب ده ایچیندن یاپیتلارینین چیخدیغی ایدئولوژیه گؤره بیر ایچ اوزاقلیق بوراخما ؛اوزاقدان باخما گرکدیرن بیر گؤروشدور.سانیلانین قارشیدینا ساناتچیلارین کندی ایدئولوژیلریندن اوزاقلاشدیرمالاری سایه سینده دئییل عکسینه صاحیب اولدوقلاری ایدئولوژیلیری سایه سینده بونو گرچکلشدیریرلر. ایچینده بولوندوقلاری ایدئولوژیی اوزاقلاشیب دیشاریدان گؤستره بیلمه لری یئنه او ایدئولوژینین وارلیغی سایه سینده اولور. بو یاپیتلارینی اوره ته بیلمه لرینی ساغلایان شئدیر. آلتوسر گئریجی ایدئولوژیه صاحیب اولان بالزاک لا ایلگیلی بئله دئییر. ” ساناتین کندیسینین بیر منطیغی بولوندوغونو بالزاکا سیاسی دوشونجه لرینی بوراخدیران اومنطیق اولدوغونوسویله یه بیلمریز. عکسینه سیاسی دوشونجه لرینی بوراخمادیغی اوچوندور کی یاپیتینی اوره ته بیلیر. سیاسی ایدئولوژیسینه یاپیشدیغی اوچوندور کی اونون ایچینده بیزیم او ایدئولوژیی ائلیشدیرل بیر گؤروشیله گؤرمه میزی ساغلایان او ایچ اوزاقلیغی وئره بیلیر.” آلتوسره گؤره ” هر سانات یاپیتی هم استتیک هم ایدئولوژیک اولان بیر تاساریدان دوغار. ” استتیک بیر نسنه اولاراق؛ سانات یاپیتی انسانلارین کندی یاشام کوشوللارینی اولوشدوران یاپیسال ایلیشکیلرله قوردوقلاری دوشسل ایلیشکیلرین بیر پارچاسی اولاراق ایدئولوژیک بیر ائتکی یارادیر. حتی سانات یاپیتینین اؤزگول ایشلوی ؛ وار اولان ایدئولوژینین گرچکلیینین گؤرولمه سینی ساغلاماق اولدوغو اوچون؛ سانات یاپیتی دوغرودان ایدئولوژیک ائتکی یاپماقدان گئری قالماز.
” البته سانات یاپیتی ایدئولوژیک اولانی کندیسیله بیر مسافه اولوشدوراراق گؤستره بیلیر. بو ندنله سانات یاپیتین زورونلو ایدئولوژیک ائتکیسی ایچینده دوشونمه دن یالنیزجا استتیک وارلیغی ایچریسینده دوشونمک اولاسیزدیر. بیر فیلسوف یادا بیر سیاستچی نئجه کندی دوشونجه لرینین ایدئولوژیک کونومونو دققته آلیرسا بیر ساناتچی دا یاپیتینین ایچینده ایچسل دوزنلنمسین؛ اؤرگوتلنمسینده کندی وارلیغینی نین زورونلو اولاراق اورتدیی ایدئولوژیک ائتکیلری؛ ایدئولوژیک سونوچلاری سایا قاتمامازلیق ائده مز. ” بو دوروم؛ ساناتچینین بونون فرقینده اولوب اولماماسیندان باغیمسیز بیر گرچکلیک اولارق کندیسینی گؤستریر. سانات یاپیتیندا اؤزنه سیزلشتیرمییه یؤنه لیک بیر اینانجی آلتوسرین بللی بلیرسیز گؤسترمیسینه قارشید بو دوروم کندیسی طرفیندن هئچ بیر زامان کسین اولاراق ایفاده ائدیلمه میشدیر. فیلسوفون بیلیمسل سوره جی اؤزنسیز اولاراق قبول ائتمه سی بیلیمین بیر ایدئولوژی اولمایشیله ایلگیلیدیر. آنجاق ساناتدان دا عینی شئیی گؤزله مک اونون بیر ایدئولوژی اولماسیندان دولایی چتین گؤرونور.
کندیسی ده اصلینده بیلیمسل بیلگینین اؤزنسیز اولدوغونو سؤیله دیی متینلرینده سانات و باشقا ایدئولوژیلرینین اؤزنلی بیر یاپیا صاحیب اولدوغونو بلیرتمکده دیر.
آلتوسرین متینلرینده ساناتین کونوموایله ایلگیلی اؤزنه سورونونا باغلانا بیله جک بیر باشقا قاریشیقلیق اونون گرچک ساناتی ایدئولوژیلر آراسینا یئرلشدیرمم” ایفاده سیندن گلیر. یالنیزجا بو ایفاده دن قایناقلانان دوغال بیر آلقی آلتوسرین ساناتلا ایلگیلی بوتون قابسایجی ایفاده لرینی آلت اوست ائتمکده دیر. آنجاق ایلگینچ اولان بو ایفاده ائتدیکدن سونرا بونلاری یازماسیدیر. ” سانات بیزه گؤرولمک اوزره وئردییینی گؤرمک ؛ آلقیلاماق و دویومساماق (تانیماق دئیل) بیچیمی آلتیندا وئریر؛ بو ایدئولوژیلر ؛ سانات اوندان دوغار؛ اونون ایچینده اوزر؛ سانات نیته لیی ایله خدیشد قوپوب آیریلیر و اونوآنیشدیریر.” داها اؤنجه بحث ائتدییمیز کیمی بورادا سانات نیته لیی ایله ایدئولوژیدن قوپماقدان؛ آماج ساناتچینین ایدئولوژینین دیشینا چیخماسی دئیل؛ایدئولوژیله آراسینا مسافه قویماسیدیر.
بودا کسینلیکله ایدئولوژیک اولمایان بیر آلان دئیلدیر.ساناتچینین سانات پراتیکی ایدئولوژینین ایچریسینده اولماسی کوشولویلا گرچکلشدیره جک بیر عی لمدیر.اساسیندا گرچک سانات و قوندارما سانات آیریمی آلتوسر متینلرینده یئر ائدیلمه میشدیر. بئله بیر آیریم آلتوسرین دوشونجه دیزگجینده کندیسینه یئر بولان باخیش آچیسی دئیلدیر.
آلتوسر مادده چی بیر ساناتدان بحث ائدراما بودا گرچک یادا قوندارما قاوراملاریله آچیقلانا بیلیربیر نیته لیک دئیلدیر. آلتوسرین ساناتین بیر ایدئولوژی اولدوغو یولونداکی دوشونجه سی گنل اولاراق بوتون ساناتلاری قابسایجی نیته لیکده دیر. ساناتین بیر ایدئولوژی اولوشویلا ایلگیلی اولاراق آلتوسره گتیریلن بیر ائلئشتیری؛ ساناتی ایدئولوژیه ائندیره ره ک اؤزگونلویونو یوخ ائتدیی شکلینده دیر.آلتوسر دوشونجه سینده کی سانات آنلایشینی ائلئشتیرن میشل لگوننه بو کونویلا ایلگیلی اولاراق گتیردیی یوروملارینی سانات تاریخچی سی نیکوس هادژینیکولائو نون “گؤرسل ایدئولوژی ” قاورامی اوزریندن یاپار.نیکوس صینیف ساواشینا باش ورمادان سانات تاریخینین چؤزوله بیلمه سینین درینله شه میه جیینی بلیرتیر.بو ندنله ایدئولوژی قاورامینا اؤزل اولاراق اییلیر. ایدئولوژی قاورامی اوچون کندیسنه سئچدیی تئوریک تمل آلتوسر و اونون دوشونجه لرینه یاخینلیق بسلیین پولانتزاس دیر: ” بو گونه قده رکی توپلوملارین تاریخی؛ صینیف ساواشینین تاریخیدیر ساوونا اویگون اولاراق رسیملرین استتیک ایدئولوژیلری تاریخینین ؛گنل صینیف ساواشلاری تاریخینین؛بیر پارچاسی اولوشدوردوغو سویله نه بیلیر.”
رسیم ساناتیندا آراشدیرمالار یاپان نیکوس؛ سانات تاریخینین کونوسونو “گؤرسل ایدیئولوژی” اولدوغونو ایلری سورر. نیکوس ا گؤره سانات تاریخینین اینجه لمه آلانینی اولوشدوران “گؤرسل ایدئولوژی” توپلومسال بیر صینیفین تمل ایدئولوژیسینین تیکل بیر بیچیمیدیر.رسیم تاریخی گؤرسل ایدئولوژیلرین تاریخیندن باشقا بیر شئی دئیل.
لئگوئننه نیکوسون آلتوسر ائتکیلنیمیندن دولایی ساناتی” رسیملرله سوسلنمیش ایدئولوژیدن “عبارت گؤردویونو بلیرتیر.آنجاق آلتوسرین ساناتیله ایلگیلی گؤروشلرینده؛سانات بیر صینیفین ایدئولوژیسینه ایندیریلمه سی موجود دئیلدیر؛ اؤنملی بیر نقطادا آلتوسرین ساناتین بیر ایدئولوژی اولوشویله اولان ایلیشکیسینه یؤنه لیک آچیقلامالاریندا؛ بیر صینیفین تیکل ایدئولوژیسیندن چوخ گنل اولاراق ایدئولوژیله ایلگیلی قورولور اولماسیدیر. سانات بیر یانی ایدئولوژی ؛ دیگر یانی استتیک اولان بیر یاپیتدیر.بودا ساناتین اؤزگونلویونو گؤستریر. دیگر یاندان آلتوسرین “یاپیسال بوتون” دوشونجه سی تمل آلیندیغیندا بو شکیلده بیر ایندیرمه اولانلقسیزلاشماقدادیر.چونکو یاپیسال بوتونو اولوشدوران عنصرلارمرکزسیز و کؤکنسیز بیر نیته لیک سرگیلر. دولایسیلا ساناتین یالنیزجا صینیف نیته لیکلریله تیکل ایدئولوژیلره ایندیریلمه سی آلتوسرین فلسفی گؤروشلرینین دوامی نیته لیینده اولاسی دئیل. عینی شکیلده نیکوسون دوشونجه لری اوزریندن آلتوسر دوشونجه سینین ساناتا یانسیماسینا گتیریلن بیر باشقا ائلئشتیری ساناتچینین کیشیسل اسلوبلارین رد ائتدیی و ساناتچینین کیملیک اولاراق اورتادان یوخ اولماسیدیر.هر حالدا آلتوسر صینیفلارین تیکل ایدئولوژیلرینه ایندیریلمیش بیر سانات دیرلندیریلمه سی یاپمادیغی کیمی بو صینیفلارین چیخارلارینا ایندیریلمیش بیر ساناتسال اسلوب آنلایشینا دا صاحیب دئیلدیر. آلتوسر بیر اسلوبو هر هانکی بیر صینیفین چیخارینا اندیریب اورایا دوستاق ائتمز. چونکو هر ساناتچینین کندی آنلاماسی چئوره سینی کندی اؤزگون اسلوبویله اولوشدورا بیله جیینه اینانیر. البته بو سانات تاریخینده اسلوبلارین؛ توپلومسال صینیفلارین چیخارلاری و صینیف ساواشی ایله هئچ بیر باغی اولمادیغی آنلامینا گلمز. آنجاق بو باغلاراوزریندن بیر ایندیرمه یاپیلاماز. اؤزللیکله ساناتین پلیتیکا و ایدئولوژیله اولان اؤزل دوشونولدویونده دولت ایدئولوژی آیقیتلاری و صینیف ساواشیله ایلیشکیسی کندیسینی چوخ داها نت اولاراق گؤسترمکده دیر. بو نقطادا اؤنملی بیر سورو اولاراق آلتوسرین فلسفه ی “تئوریک آلاندا صینیف ساواشی” اولاراق تانیملاماسینا پارالل اولاراق ساناتی دا ” استتیک آلاندا صینیف ساواشی” اولاراق دوشونوب دوشونمدیی گونده مه گلیر.
بو کونودا کسین باغلاییجی بیر جواب وئرمک چتیندیر. آنجاق آلتوسره گؤره پلیتیکایلا اولان ایلگیسی ساناتین کندی اؤزگونلویونو یوخ اولماسینا آصلا ندن تشکیل ائتمز. عینی شکیلده آلتوسرین ساناتین پلیتیکایلا اؤزل بیر ایلیشکیسی اولدوغونو ساوونماسینا قارشیت کسینلیکله پلیتیکا اولمادیغی یؤنونده کی گؤروشو ده آنیلابیلیر.البته بو دوروملار فلسفه اوچون ده گئچرلیدیر و بونلار فلسفه نین تئوریک آلاندا صینیف ساواشی اولاراق بلیرله مسی اؤنونده انگل اولوشدورماماقدادیر.
آنجاق آلتوسرین دوشونجه سینده مارکسیست تئوری و پراتیک آلانیندا کندیسینه بیر چوخ کز یئر بولان “تئوریک گرچکلیین” ساوونولماسینا ایلیشکین عن اوفاق بیر ایز بیله بولونماماسی ؛ فیلسوفون ساناتا یؤنه لیک بو نوع بیر ایندیریلمه آرایشی ایچریسینده اولوب اولمادیغینی آنلاماق اوچون اؤنملی بیر آیرینتی اولابیلیر.