از کجا آمده‌ام آمدنم بهر چه بود
علی رزم¬آرای
گروه فرهنگی:عنوان فوق را از پس کلنجاری که ساعت‌ها هوش و جانم را گرفتار آمار و ارقام مربوط به تاریخ و زمان اثری از آثار پیشا تاریخی، در‌مانده دیدم به ذهنم راه یافت.
شاید اصلا ً ارتباطی هم با شرح ماجرای که اکنون رنگ کلمه و واژه به خود می‌گیرد نداشته باشد اما من دغدغه‌ام یافتن ارتباط دو یا چند چیز با هم نیست که بلکه علت وجودی و چرایی وجودی این دو یا چند چیز برایم مهم است. من زاده تحریف تاریخم و هیچ از من جمعی، من سالم از طوفان تحریف تاریخ بیرون نجسته که بتوانم به اتکای آن هویت به معنای واقعی آن برای خویشتن خویش متصور شوم و با آن تنفس کنم و لااقل هی به تکرار به این بیت حضرت مولانا نیاویزم که: از کجا آمده‌ام آمدنم بهر چه بودبه کجا می‌روم آخر ننمایی
وطنماز کل غزلی که بیت بالا را نمونه و گواه دغدغه‌ام از آن آوردم تفسیری عرفانی به مدد دستگاه عرفانی شعرفارسی و پیشینه حیات ادبی و شخصی حضرت مولانا می‌دهند اما من برای اولین و آخرین بار برداشتی دیگر از این یک بیت نمونه از کل این غزل دارم و آن اینکه من ِ نوعی که در عصر حاضر، حیات مستمر انسانی را به خیال خود تجربه می‌کنم چه نسبتی با همه آثار به جا مانده از گذشته دور و نزدیک محل حیات و اقامتم دارم؟!مثلا ً استان آذربایجان غربی از شمال تا جنوبش که موطن اصلی دو یا سه تیره مهم تاریخی از لحاظ تمدنی و فرهنگی بوده است: مانایی‌ها، اورارتوها و کوتی‌ها. حاشیه مرز غربی‌اش با ترکیه و عراق کنونی تا آن سوی مرزهای این دو کشور و از جنوب تا حوالی استان کرمانشاه فعلی قلمرو اورارتوها بوده و مرکز آن حول محور دریاچه ارومیه تا تبریز و… قلمرو مانایی‌ها بوده و کوتی‌ها نیز در حدفاصل این دو تیره به اقتضای زمان و تغییرات ناشی از جنگ و گریز قلمرو داشته است. برای روشن‌تر شدن زوایای نوشتار حاضر و رسیدن به اهمیت آذربایجان بودن لازم است حداقل یکی از سه تیره فوق‌الاشاره از نظر تاثیرات تاریخی و براساس مستندات باقی مانده و استخراج شده از طریق تحقیقات و پژوهش‌ها مورد واکاوی قرار گیرد. بهترین نمونه، مانایی‌ها هستند (که به ظن قوی، ما ارومی‌ها به این تیره نزدیکتر هستیم).
برای نمونه هم معروفترین و در عین حال راز آمیز‌ترین اثر باقی مانده از آن تیره را برای بررسی انتخاب کرده و مورد واکاوی قرار می دهیم.
*تپه حسنلو: در ۷ کیلومتری شهر نقده قرار دارد، یکی از تپه‌های باستانی آذربایجان غربی است که قدمت آن به بیش از ۶ هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. معروفترین اثر باستانی یافت شده در این محل جام طلای حسنلو است که به عصر آهن تعلق داشته و در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود .تپه باستانی حسنلو در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی دریاچه ارومیه، و ۹ کیلومتری شمال شرقی شهرستان نقده بین دهکده‌های امین‌لو و حسنلو واقع شده‌است. این تپه به مناسبت نام دهکده مجاورش حسنلو نام گرفته‌است .تپه‌های باستانی زیادی پیرامون تپه حسنلو را فرا گرفته‌اند و گویا هنگام آبادی حسنلو و تمدن عظیمش تمدنهای دیگری نیز با این تپه در تماس بوده و هم‌دوره تمدن حسنلو بوجود آمده‌اند.وجود تپه‌های باستانی دیگر چنین می‌رساند که اقوام ساکن در حسنلو با اقوام ساکن در تپه‌های اطرافش از یک تیره بوده و با هم داد و ستد و رابطه داشته‌اند. تپه‌های اطراف حسنلو عبارتند از تپه باستانی پسدلی در شمال شرقی حسنلو (واقع در دهکده شیخ احمد) تپه بارانی در جنوب حسنلو (واقع در دهکده بارانی عجم) تپه حاج فیروز در جنوب حسنلو (واقع در دهکده حاج فیروز) تپه باستانی تابیه در جنوب غربی حسنلو (واقع در دهکده تابیه) عقرب تپه در مغرب حسنلو (واقع در دهکده دلمه) تپه کوئیک در شمال غربی حسنلو (واقع در دهکده کوئیک) تپه دلنچی ارخی در شمالغربی حسنلو (واقع در دهکده دلنجی ارخی)تپه باستانی فلات در مغرب حسنلو (واقع در دهکده قلات) تپه باستانی میرآوا در مغرب حسنلو (واقع در دهکده میرآوا) تپه باستانی دیگری بنام ساخسی تپه در جنوب حسنلو (واقع در دهکده ساخی تپه)، تپه نظام آباد در جنوب شرقی حسنلو (واقع در دهکده نظام آباد) تپه مملو در جنوب شرقی حسنلو (واقع در دهکده مملو) تپه محمدشاه در مشرق حسنلو (واقع در دهکده محمدشاه) تپه گرخانه در مشرق حسنلو (واقع در دهکده گرخانه). کلیه تپه‌های یاد شده به فاصله‌های مختلف از یکدیگر و به فاصله ۲ کیلومتر تا شعاع ۴۵ کیلومتر از تپه حسنلو قرار گرفته‌اند.حسنلو تپه بزرگ و مدوری به قطر تقریبی ۲۸۵ تا ۲۵۰ متر و ارتفاع ۲۰ متر از سطح رودخانه گدار می‌باشد. این تپه بین دو دهکده امین‌لو و حسنلو از طرف مغرب و مشرق قرار گرفته‌است. ساکنین اولیه تپه حسنلو احتمالاً قوم مانایی (مناعی) بوده‌اند که تمدن بسیار وسیع و درخشانی از خود به یادگار گذارده‌اند. از اشیاء مکشوفه دراین تپه چنین به نظر می‌رسد که آثار مفرغی آنها کاملاُ قابل مقایسه با آثار مفرغی لرستان یعنی قوم کاسی است و شاید خویشاوندی میان این دو قوم موجود باشد. از این قوم و محل سکونت آنها که سرزمینهای جنوبی دریاچه ارومیه بوده‌است یادی در تورات شده‌است. قوم مانایی را قوم »مان« هم گفته‌اند.
*تاریخ کشف و سیر حفاری: تپه حسنلو ابتدا بوسیله یک هیئت تجاری ایرانی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی کاوش شد و در سال ۱۳۱۵ بوسیله سراورل اشتین دانشمند انگلیسی چندین گمانه در آن زده شد و مقداری هم اشیاء بدست آمد. در سال ???? یک کاوش تجارتی بوسیله شخصی به نام فرهادی انجام گرفت. در سال ۱۳۲۸ از طرف اداره کل باستانشناسی مهندس علی حاکمی باتفاق محمود راد مأمور کاوش علمی در این تپه باستانی شدند. مقدار زیادی از اشیاء حسنلو که امروزه در موزه ایران باستان دیده می‌شود بوسیله این هیئت علمی به موزه تهران برده شده‌است.از سال ۱۳۳۴ تا سال ۱۳۳۷ شمسی یک هیئت مشترک ایرانی و آمریکایی به ریاست پروفسور رابرت دایسون در تپه حسنلو مشغول کاوش شدند. این حفاری در سالهای بعد هم ادامه یافت.در سالهای اول حفاری هیئت حفاری به ساختمانهای سوخته دوره چهارم سکونت در حسنلو برخورد کرد . اثرات سوختگی و شواهدی که این آتش‌سوزی را ثابت می‌کرد یکی پس از دیگری روشن گردید. در سالهای اول حفاری، هیئت برای پیدا کردن ارتفاع خاک تشکیل دهنده تمدنهای مختلف در مراحل دهگانه سکونت در حسنلو، اقدام به حفر چاهی در مرکز تپه و تقریباً در پست‌ترین قسمت تپه نمود. این چاه در عمق ۱۷/۵ متری از سطح اولیه تپه به خاک بکر و آب رسید.
*جام حسنلو: در ۲۳ فروردین ماه سال ۱۳۳۷ هیئت مشترک ایران و آمریکا ضمن حفاری در این تپه موفق به کشف جام بزرگ طلای حسنلو گردید. این جام در آغوش انسانی جای داشت که بر زمین افتاده بود و بر پشت او خنجری فرو کرده بودند. نقوش این جام متنوع بوده و دارای ارزش هنری فراوان است. این نمونه که فقط برای یاد آوری در متن این نوشتار آورده شده است شاید بتواند ذره‌ای از اهمیت آذربایجان بودن را روشن و تبین کند. مهم نیست که تپه حسنلو ۶ هزار سال قدمت دارد یا ۸ هزار سال، فهم ما از خود و امروز خود به واسطه افتخار‌مان به نام آذربایجان و یا حتی ایران چه اندازه قدمت دارد. اهمیت آذربایجان بودن به اهمیت اهالی و ساکنین امروز آن باز می‌گردد نه تاریخ و یا گذشته آن که فقط نشان راه ومسیر است، نه اصل آن.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۵ بهمن ۱۳۹۴ ساعت ۶:۱۹ ق.ظ
