آنا دیلیم دوغما دیلیم…
حاضیرلایان:اکبر سعادت
آنادیلیمیز:دونیادا ھر شئیدن شیرین، سئویملى جاذیبه دیر دار آنا دیلى .اولار ھر ھانسى میلتین آزاد آنا دیلى اولماسا، او میلت محو و نابود . چونکو آنا دیلى اولمایان میلتین ماعاریفى و ادبیاتى اولا بیلمز، ماعاریفى اولمایان بیر میلته یابانچى ائللر قییوم و یاخود آغا اولوب اونلارى قول حالیندا ساخلایارلار .خالقى اودور کى، نئچه ایللردیر آذربایجان ھمیشه نین دیلینى و حقوقونو غصبکار قیوملار الیندن آلیب، اؤزلرینه لیک قول حساب ائله ایدیلر ییب جبارانه رفتار ائتمکده .درجه حتا ظولمون سى او قدر شیدتلى اولموشدو کى، آذربایجان جماعتینه اؤز آنا دیلینده درس اوخوماغا ایجازه وئریلمه ایداره دیگى کیبى، وئرمیردیلر لرده ده اؤز دیلى ایله دانیشماغا دا ایجازه .باخمایارا بو شیدتلى ظالیمانه فیشارلارا ق رشید اودلار، آلاولار اولادى آذربایجانلیلار اؤز سئویملى آنا دیللرینده خلوت صؤحبت ائدیب و خوصوصى ایجتیماعلاریندا دانیشیق آپاریردیلار و مسجیدلرده ایسه علما آذربایجان دیلینده جماعته دانیشیردیلار
خئیلی واختدیر کی، دیل مساله‌سی محل- موذاکیریه قویولوب، اونون اوستونده مجلیسلرده، قزئت سوتونلاریندا و ژورنال‌لاردا بحث اولونور. کیمی ایستامبولدا ایشلنن ادبی دیلی تعریف ائدیب، اونو سایر یئرلرده ایشلنن تورک دیللرینه ترجیح وئریر، کیمی آذربایجان تورکلری‌نین شیوه‌یی- لیسانینی بگنیب، اونون طرفینی ساخلاییر. بیر پارا‌لاری دا ابن-یافث کیمی تورکلر اوچون عومومی بیر دیل تاسیس ائتمک فیکرینده‌دیرلر کی، هر یئرده او دیلده دانیشیلیب یازیلسین.
هر کس اؤز ایدیعاسیندا مؤحکم دوروبدور. بعضی دلیللر گتیرمک ایله اؤز قؤول و رایلرینی حاق بیلیر، قئیریلری‌نین قؤول و رایلرینه ایلتیفات، اعتینا ائتمک ایسته‌میر. بو حال اونا سبب اولوبدور کی، نه قزئتلریمیزین موعین دیلی وار، نه یازیچی‌لاریمیزین کی، اوخویانلار دا اونو آنلاییب باشا دوشسونلر، او دیلی سئوسینلر و اؤز مالی حساب ائتسینلر، اؤولادینا او دیلده تعلیم و تربیه وئرسینلر. بیزیم عقیده‌میزجه بو مساله‌ده اوزاق گئتمک لازیم دئییل.
هر میلتین اؤزونه مخصوص آنا دیلی وار کی، اونون مخصوص مالی‌دیر. آنا دیلی میلتین معنوی دیری‌لیگی‌دیر، حیاتی‌نین مایه‌سی منزیله‌سینده‌دیر. آنانین سودو بدنین مایه‌سی اولدوغو کیمی، آنانین دیلی ده روحون قیداسی‌دیر، هر کس اؤز آناسینی و وطنینی سئودیگی کیمی، آنا دیلینی ده سئویر.
بو الله- تعالانین گؤزل نعمتلریندن بیری‌سی‌دیر، اونو عزیز و مؤحترم توتماق هر کسه بورجدور.
روس‌لارین مشهور پئداقوق و ادیبی اوشینسکی دئییر: “بیر میلتین مالینی، دؤولتینی و حتا وطنینی الیندن آلسان اؤلوب ایتمز، اما دیلینی آلسان فووت اولار و اوندان بیر نیشان قالماز. بو دوغرونو ساییر میلتلرین حقیقی ادیبلری و یازیچی‌لاری یاخشی آنلاییب‌لار و اثرلرینی آنا دیلینده یازماقلا بئله میلتین اخلاقینی دوزلدیب، آغلینا و روحونا تربیه وئریبلر و وئرمکده‌دیرلر و بیر طرفدن ده آنا دیلینه صئیقل وئریب، اوندا اولان رکاکتی گؤتوروب، گؤزللشدیریب، موعین بیر قانون و اساس اوزره اونو مؤحکملشدیریبلر.
روس دیلینی بئله مونتظم قانون و قایدایا سالان و بو درجه‌ده اونو گئنیش و زنگین ائدن اونون ادیبلری اولوبدور. هانسی روس ادیبی اولورسا- اولسون، اونون یازدیغی اثرلری روس اکینچی‌سی، روس دهقانی اوخویوب آسانلیقلا باشا دوشور، هابئله ده نئمسه، فیرنگ، اینگیلیس و بیزیم قافقازدا گورجو، ائرمنی ادیبلری‌نین دیللری. اما ایستامبولدا نینکی ادیبلرین، حتا بالاجا بیر قزئتده خبر یازان حریفین دیلینی ایستامبولدان باشقا ساییر یئرین تورکلری آنلاماز. بوندان معلوم اولور کی، عوثمانلی ادیبلری آنا دیلی‌نین قدرینی بیلمه‌ییب، اونو اونودوبلار و اؤزلری اوچون باشقا «وولاپوک»[?] ایتیخاذ ائدیبلر. [?] ????– جو ایلده شلئیئر طرفیندن دوزلدیلمیش صونعی بئینلخالق دیلدیر. همین سؤز آنلاشیلماز، قارماقاریشیق دیل معناسیندا دا ایشلدیلیر.
بیزیم آذربایجان تورکلری‌نین دخی اؤزلرینه مخصوص دیلی واردیر.
اوزون مودت ایران دؤولتی‌نین نفوذو آلتیندا یاشاماقلا بئله بیزیم دیلیمیزه بیر نؤوع فارس دیلی‌نین قانون و قایداسی سیریشت ائدیبدیر. اما بونونلا بئله دیلیمیزی او قدر غلیظ و دولاشیق ائتمه‌ییبدیر کی، اونو آنلاماق اولماسین. بلکه دیلی بیر درجه‌ده دؤولتلندیریبدیر. دوغرودور، بیزیم قابیل و ماهیر ادیبلریمیز آز اولوبدور، اما اولانلارى آنا دیلینی جان- دیلدن سئویبلر و یازیلارینی آچیق و آیدین یازیبلار. عابباسقولو آغا باکیخانوفون »نصیحت نامه‌سی«، میرزه فتحعلی آخوندوفون کومئدیا‌لاری، قاسیم بیگ ذاکیرین مکتوباتی، حاجی هئیبت بیگ فدا-نین »مکه سفرنامه‌سی«، حاجی سید عظیم- ین مؤوزون اشعار و کلامی، حسن بیگ ملیکزاده‌نین علوم و فنونه دایر یازدیغی کیتاب‌لار و سیاسی مقاله‌لر – جومله‌سی آچیق و آیدین دیلده یازیلمیش اثرلردیر.
اما بو آخیر واخت‌لاردا بیزیم آچیق و ساده دیلیمیزه ایستامبولدا یاریمچیق علم تحصیل ائدیب گلنلر خلل یئتیرمکده‌دیرلر. بو جناب‌لار نه علمدن علم و نه معریفتدن معریفت اؤیرنمه‌ییب و آدلارینا القاب اولا‌راق بیر قویروق یاپیشدیریب، غلیظ عیباره‌لر آتینا مینیب، ادبیات مئیدانیندا جؤولان ائتمکده‌دیرلر.
الله على بیگ حوسئینزاده‌یه اینصاف وئرسین. کاش او عالیجناب ایستامبولدا راحت اگلشیب، بیزیم شومبخت قافقازا تشریف گتیرمه‌یه ایدی. او جنابین علم و کمالینا سؤزوموز یوخدور. سؤزوموز اوندا‌دیر کی، علم و کمالیندان بیزه بیر بهره وئرمه‌دی، آنجاق دیلیمیزه پوزغونلوق سالدی، تزه دیل گتیردی. اطرافینی بیر دسته مئیمون‌لار بورودو و اونا تقلید ائتمکده بیری- بیرینه ماجال وئرمه‌ییب، «بؤیوک هونرلر» گؤستردیلر. آز واختین ایچینده قافقاز تورکلری‌نین دیلی عوثمانلی سؤزلری و ایصطیلاح‌لاری ایله دولدو: »ایشبوا«یشته شیمدی شولافندیم باقالیمناسیل سؤزلری قزئت سوتون‌لارینی دولدوردو.
بو ایشین نتیجه‌سی بو اولدو کی، ایندی قزئتلریمیزین و ژورنال‌لاریمیزین دیلینی اوخویوب باشا دوشمک اولمور. آنا دیلی اؤیرتمک اوچون یازیلان تعلیم کیتاب‌لاریمیز ائله بیر چتین دیلده یازیلیر کی، اونلارین واسیطه‌سی ایله آنا دیلینی آنجاق اونوتماق اولار. اوچ- دؤرد یوز صحیفه‌لی تعلیم- قیرائت کیتاب‌لاریمیزدا »آتا«آنا»یاخشی«کیمی چوخ ایشلنن و عزیز سؤزلر درمان اوچون بئله آختاریلسا تاپیلماز. بیزیم عقیده‌میزجه، بو مقلیدلیک و رفتار میلته خیانت ائتمکدیر. بیز بیر طرفدن ایلمینسکیلره، میرویئولره، لئوینسکیلره نیفرین ائدیب نالاییق سؤزلر دئییریک کی، دیلیمیزی آتیب، بیزی روسلاشدیرماق ایسته‌ییرلر. بیر طرفدن ده اؤزوموز آنا دیلی‌نین پوزغون حالا دوشوب اونودولماغینا چالیشیریق.
ایندیه‌دک معنوی ترقیمیزه مانع اولان عیلت بیر ایسه، ایندی ایکی اولور. بیر طرفدن حروفات قوصورو، دیگر طرفدن دیل قوصورو الیمیزی و آیاغیمیزی باغلاییب قویمور کی، ایره‌لی گئدک.
دوغرودان دا، بیر فیکیر ائتمک لازیمدیر. الله-تعالا دیلی اینسانا وئریبدیر کی، اونونلا اینسان فیکیرلرینی و حیسلرینی بیان ائتسین. بو بارده تالئیرانین سؤزو حاق دئییل کی، گویا دیل اینسانا فیکرینی گیزلتمک اوچون وئریلیبدیر. بو بیر باطیل قؤولدور کی، سیاسی ایشلرده آز- چوخ اهمیتی واردیر.
بیزیم یقینیمیزدیر کی، دیلی دولاشیق شخصین فیکری ده دولاشیقدیر. عیباره پردازلیق فیکرین بوشلوغونا و بیر درجه‌ده یوخلوغونا دلالت ائله‌ییر، دوغرو و سلامت فیکیرلی آدام‌لارین کلامی همیشه آیدین، آچیق و دوزگون اولور. آنجاق سرسریلرین و مختل الشعور کسلرین سؤزلری باش‌سیز و بینا‌سیز اولور کی، اونلاری آنلاماق قئیری- مومکون‌دور.
»شلاله«- نین ??-جی نؤمرسینده مؤحترم موعلیم م.م. دوغرو یازیر کی، سککیز یوز ایلدن بری تورک قومو یاپدیغی سلطنتلر پوزولوب خاراب اولوبدور و اولماقدا‌دیر. اونون اوچون باقی قالان بیرجه دیلی‌دیر کی، ایندی اونو دا تورک یازیچی‌لاری و تورک ادیبلری الیندن آلماق ایسته‌ییرلر. آلتون قلمین اونا یازدیغی جاواب بیزه بیر آز گولونج گلدی. هر نه ایسه بو بارده دانیشماغی آرتیق بیلیریک.
آنجاق تاسوف ائتمه‌لی و بیزه آغیر گلنی بودور کی، مؤحترم عیسابیگ آشوربیگلی کوللی خرج تؤکوب، «شلاله» ژورنا‌لی‌نین تبع و اینتیشاری یولوندا الیندن گلنی اسیرگه‌میر؛ ولی صبرى‌بیگزاده جناب‌لاری حاقی اولمایا-اولمایا کیشی‌نین خرجینی زای ائدیر و آرزولارینی پوچا چیخاردیر. ژورنالین دیلینی او قدر چتین ائدیبدیر کی، بیر کس اونو اوخویوب باشا دوشه بیلمیر. اگر «شلاله» بئله گؤزل شکیلده کی، تبع اولونور، دیلینی آسان و ساده ائتسه ایدی، قافقاز تورکلرینه بؤیوک خیدمتلر گؤسترردی و اونلاری معاریف کسبینه رغبتلندیرردی. ولی … ایندیکی حالدا رغبت عوضینه نیفرت و اعتینا‌سیزلیق کسب ائتمکده‌دیر.
میلتینی سئون، اونون معنوی دیریلیگینه چالیشان، ترقی‌سی یولوندا امک صرف ائدن یازیچی‌لاریمیزدان، ادیبلریمیزدن و شاعیرلریمیزدن چوخ- چوخ توقع ائدیریک کی، دیللرینی آسانلاشدیرسینلار، آنا دیلیندن اوزاق دوشمه‌سینلر، مئیمونلوقدان ال چکسینلر، فیکیرلرینی آچیق و ساده دیلده یازسینلار، تا کی، اونلارین یازدیقلارینی اوخویان آنلاسین، دوشونسون و آییلسین. آنجاق بو یوللا یازان ایله اوخویانین آراسیندا دوستلوق، اتفاق و بیرلیک عمله گله بیلر.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۰۹ مهر ۱۳۹۳ ساعت ۵:۵۳ ق.ظ
