گزارش//

آذربایجان‌غربی مامن پرندگان در حال انقراض

عبدالله رحمانی
گروه گزارش: وجود تالاب‌های دایمی و زیستگاه های غنی، آذربایجان‌غربی را به مامنی برای انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی به‌ویژه گونه‌های در حال انقراض تبدیل کرده است. آذربایجان‌غربی با داشتن بیش از ۷۰ زیستگاه آبی طبیعی و غیرطبیعی یکی از سه استان مهم کشور در زمینه مهاجرت بهاره و پاییزه پرندگان به شمار می رود و از این لحاظ هم ردیف استان های شمالی از جمله مازندران و گلستان و در جنوب مانند خوزستان قرار دارد و سالانه ۳۰۰ هزار بال پرنده مهاجر با شروع فصل پاییز به این استان مهاجرت می‌کنند.
آذربایجان‌غربی به دلیل دارا بودن زیستگاه های آبی مناسب یکی از مسیرهای مهم هفتگانه مهاجرت پرندگان در کشور به شمار می رود و تاکنون ۳۰۰ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی در این استان شناسایی شده است.در زیستگاه‌های آذربایجان‌غربی انواع پرندگان مانند مرغ آتشین، فلامینگو، انواع مرغابی‌ها، پلیکان، تنچه، قو، عروس غاز، غاز خاکستری، درنای طناز، درنای خاکستری، کاکائی صورتی، اردک سرسبز، آنقوت، کرکس، قرقی، عقاب طلایی، دلیجه، کبک معمولی، آوست، کاکائی نقره ای، جغد کوچک و کبوتر چاهی زیست می کنند.
علاوه بر پرندگان آبزی و کنارآبزی، آذربایجان‌غربی یکی از زیستگاه های مهم «میش‌مرغ» بزرگ‌ترین پرنده قادر به پرواز جهان است که این پرنده نیز به دلیل دخالت های انسانی و از بین رفتن زیستگاهش در لیست پرندگان در حال انقراض قرار دارد.پرنده میش‌مرغ: که در زبان محلی »چیرگ« نیز نامیده می‌شود، یکی از بزرگترین پرندگان ایران و از گونه‌های منحصر به فرد و بسیار مهم جانوری در جهان به شمار می‌آید که نسل آن با خطر انقراض روبرو است.
این پرنده نادر(Otis tarda) نام دارد که جزو بزرگ‌ترین پرندگان گیاهخوار بوده و با جثة بزرگ و بال‌های کشیده و پرتوان، لقب سنگین‌ترین پرنده قادر به پرواز جهان را دارد.
میش‌مرغ طی سال‌های گذشته به دلیل محدودشدن زیستگاه‌های طبیعی، شکار بی‌رویه و اختلال در مناطق زیست و تخم‌گذاری، در معرض خطر انقراض بوده و به همین دلیل هم‌اکنون در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در طبقه آسیب‌پذیر (VU) قرار دارد.تخریب زیستگاه و تبدیل زمین‌های دیم به آبی (مکانیزه شدن کشاورزی) باعث کاهش نسل این گونه کمیاب در دهه‌های اخیر شده به طوری که جمعیت آن در کشور تنها محدود به بخش‌هایی از شهرستان‌های بوکان در آذربایجان‌غربی و سقز در استان کردستان است.این پرنده دارای گردن و پاهای کشیده، بال‌ها و منقاری پهن و برگ‌های رنگارنگ است و طول بدن آن حدود یک متر و بیش از ۱۵ کیلوگرم وزن دارد و روی زمین لانه می‌سازد.در گذشته میش‌مُرغ‌ها پرندگانی مهاجر بودند و در زیستگاه‌هایی در استان‌های همدان، کرمانشاه، آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی و کردستان و بخش‌هایی از خراسان شمالی و رضوی نیز مشاهده می شدند اما پس از اینکه تعداد آنها به‌شدت کاهش یافت و هنگام مهاجرت خطراتی آنها را تهدید ‌کرد، دیگر مهاجرت نکرده و مناطق امن و بی‌خطر را برای زندگی انتخاب می‌کنند.
دشت “سوتاو “حمامیان بوکان که از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی به عنوان پناهگاه میش‌مُرغ و زیستگاه حیات وحش اعلام شده است مهمترین زیستگاه این پرنده نادر در ایران به شمار می‌رود.بر اساس بررسی های میدانی کارشناسان حفاظت محیط زیست بوکان از جمعیت این گونه مهم حدود ۳۰ قطعه مشاهده شده است که زنگ خطر تهدید جمعیت را به صدا درآورده است.گونه‌های آبزی و کنارآبزی در حال انقراض کارشناسان اداره حفاظت محیط زیست مهاباد بهار امسال در پایش های خود از پناهگاه حیات وحش و تالاب بین المللی »کانی‌برازان« این شهرستان، جوجه آوری پرنده‌های نادر و در حال انقراض آبزی و کنارآبزی نظیر اردک سرسفید، اردک سرحنایی، اردک بلوطی و خروس کولی سینه سیاه را مشاهده کردند.
از میان این گونه های نادر، اردک سرسفید از گونه های در حال انقراض است که جوجه‌آوری این گونه در این پناهگاه حیات وحش از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
اردک سرسفید :با نام »white- headed Duck« از راسته غازسانان و تیره اردکیان بوده و نام علمی آن »Oxyura Leucocephala« است؛ این پرنده از سوی اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست در فهرست گونه‌های در خطر انقراض قرار دارد.
بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی سازمان محیط زیست، جمعیت اردک سرسفید در کشور بین چهار تا پنج هزار قطعه برآورد شده است.
این پرنده برای تولید مثل به تالاب‌های شمال غرب کشور از جمله آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی مهاجرت کرده و در آنجا تخم گذاری می‌کند؛ اردک سرسفید علاوه بر این ۲ استان در استان‌های گیلان، مازندران، کردستان، خوزستان، فارس و اصفهان نیز مشاهده شده است.
اردک بلوطی: با نام علمی Aythya nyroca پرندهای از گروه اردک‌های غواص از تیره? اردکیان است و این پرنده در ایران نیز دیده می‌شود و از پرندگان محافظت شده است.سر و گردن و سینه این مرغابی به رنگ سرخ متمایل به قهوه‌ای، زیر دم آن سفید و جنس نر آن بدنی خرمایی تیره با چشم‌هایی سفید دارد که در ناحیه انتهایی نوک لکه سفید رنگی دارند.
پرهای ناحیه شکم سفید رنگ است و حد فاصل بین پرهای زیر شکم وسینه چند ردیف پر مواج سرخ و سفید براق وجود دارد که زیبائی خاصی به پرنده داده و قسمتی از بال‌ها سفید رنگ است و به دلیل آنکه دارای چشم‌های سفید رنگی هستند به آن‌ها مرغابی چشم سفید نیز می‌گویند.
باکلان کوچک: با طول ۴۷ سانتی‌متر، دمی دراز و سری کوچک و گرد دارد، در تابستان هر ۲ جنس سری به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز پررنگ دارند، پر و بال آنها سیاه مایل به سبز براق با خال‌های سفید است.باکلان‌ها خارج از فصل زاد و ولد، گلویش سفید و سینه‌اش به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز دارند و خال‌های سفید پر و بال را ندارد و پرنده نابالغ چانه سفید، گلو و سینه قهوه‌ای، سطح شکمی سفید مایل به قهوه‌ای و منقاری زرد رنگ دارد.
خوتکای ابروسفید: (نام علمی: Anas querquedula) پرنده‌ای از زیرخانواده? مرغابیان روی آبچر از تیره? مرغابیان است که جزو اردک های کوچک جثه است که نر و ماده متفاوت اند و تغییرات فصلی ندارند.
خوتکای ابرو سفید اولین پرنده ای است که در فصل مهاجرت وارد ایران می شود که در میان علف‌های بلند و نزدیک آب زاد و ولد می کند، مهم ترین مشخصه این پرنده نوار ابرویی پهن سفیدی که تا پس سر امتداد یافته است.
پرده نر بالغ سر و سینه روتنه و قسمت انتهایی بدن قهوه ای خالدار پهلوها خاکستری و شکم سفید است و منقار خاکستری آینه بالی سبز مات و محدود به دو نوار سفید رنگ و جلوی بالها آبی روشن دیده می شود.پرنده ماده شبیه به خوتکا است اما گلوی سفیدتر و لکه سفید انتهای منقار خط چشمی تیره نوار ابرویی روشن، جلو بالها آبی مات و آینه بالی نامشخص دارد.طول بدن این پرنده ۳۷ تا ۴۱ سانتی‌متر و گستردگی بال‌ها ۶۰ تا ۶۳ سانتی‌متر است.حضور گونه‌های در حال انقراض و زادآوری آنها در زیستگاه‌های آذربایجان‌غربی نمی تواند به صورت اتفاقی باشد و بدون شک این امر نتیجه تلاش های چندین ساله کارشناسان و محیطبانان ادارات محیط زیست و نهادینه شدن فرهنگ احترام به محیط زیست در بین جوامع محلی در این استان است.وجود امنیت پایدار در زیستگاه های پرندگان در کنار فراهم شدن مکانی برای استراحت و تغذیه مناسب باعث شده که هر ساله آذربایجان‌غربی میزبان بیش از ۳۰۰ هزار بال انواع پرنده‌ مهاجر از مناطق مختلف جهان باشد این مساله سرمایه بسیار گرانبهایی برای این استان است.این استان با داشتن ۴۵ تالاب فصلی و دایمی از جمله تالاب های اقماری دریاچه ارومیه، تالاب های سولدوز و دورگه سنگی و حسنلو در نقده، کانی برازان و قوپی باباعلی و یوسف‌کند در مهاباد، نوروزلوی در میاندوآب، شیب لو در پلدشت و بورالان در ماکو به یکی از مناطق امن برای پرندگان بومی و مهاجر تبدیل شده است.
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا،در کنار این توانمندی و قابلیت بی‌نظیر سهم آذربایجان‌غربی از گردشگری محیط زیست و برپایی تورهای پرنده‌نگری و علاقمندان به این حوزه بسیار اندک است، که اگر برای بلند مدت چاره‌ای برای این امر و معیشتی پایدار برای جوامع محلی پیرامون زیستگاه های پرندگان پیدا نشود، امکان دارد این تعادل همچنان برقرار نباشد.
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com