آذربایجانین مبارزه شعرینه اؤترگی بیر باخیش
ایکینجی بولوم
رضا همراز
آنادیلیمیز:دؤیوشچولرین و میللی قهرمانلارین جسارت و شجاعت‌لری بو دؤورون شاعیرلرینه الهام قایناقی اولاراق گؤزه‌ل، گؤزه‌ل شعرلر قوشولور. داها سونرا همین شعرلر ماهنی کیمی دؤیوش سنگرینده ماراق و خوش آهنگ‌لرله اوخونوب مجاهدلرین قانلارین جوشدورور.
تاسفله اوست سطیرلرده دئدییمیز کیمی، بو دؤورون شعرلری نه ایسه لازیمی قده‌ر اولموشسادا آچیقلانمامیش و آچیلمامیش بیر صحیفه کیمی‌قالمیش و یئکونلاشماسی یئرلی – یاتاقلی گؤرونور. آخی بو دؤورده »خازن«لر وار »حقیقت«لر وار، »سعید سلماسی«لر وار و غیره‌لر وار. اونلارلا برابر »صابر«لروار. صابرین آن یاخین دوستو »عباس صحت«ین فیکریجه، صابرین آخیرده‌کی بئش ایل یارادیجیلغی بیر اوردودان چوخ مشروطه حرکاتینا خدمت ائتدی.
دوزدو کی، کئچمیشده رحمتلی پروفسور زهتابی ده‌یرلی وارلیغین اؤتن ساییلاریندا (مشروطه دؤوری ادبیاتیمیزین مقد‌راتی) باشلیقی‌مقاله‌سینین گیریشینده دانیشدیغیمیز حیصه‌یه اؤتری باخیب، ها بئله، اوستاد محمدعلی فرزانه (چشم‌انداز شعر مبارز آذربایجان) عنوانلی مقاله‌سینده بیرسیرا دویونلری آچمیشالاردا، آنجاق اولدوغو کیمی اشاره اولونمامیش و گئنیش بیر تحقیق آپارما یئری بوش گؤرونور.
دوغروسو چاغیمیزین بو شعر بؤلومو مظلومجاسینا نئچه قالمیشدیر، هم دونن همده بوگون. مشروطه ایل‌لری کی، آذربایجانین مبارز شعرینه قزئت‌لرده ائله بیر یئر آچیلمامیشدیر.خالقین دیللرینده گزیردی و هرده‌ن بیر شعر بیر قزئتین بیر بوجاغیندا چاپ اولدوقدا، ایکینجی دؤنه اونا اخطار وئریلیردی و بعضاده روزنامه‌نین قاپوسو تخته‌له‌نیردی. باخین »انجمن«، »ملانصرالدین«، »آذربایجان«، »ناله ملت» و … کیمی قزئت‌لرین آخیر – عاقبتینه.بئله‌لیکه بو سبب‌لره گؤره آذربایجانین مبارز شعرینین تاریخیند‌ن یاخود ده‌یرلی اؤرنگ‌لریندن گونش ایلی ۱۳۰۰ اونجو ایله قده‌ر آغیز یاندیران بیر شئی‌هله‌لیک الده یوخدور و دئدییمیز کیمی اونوندا علتی معین سبب‌لر اولموشدورکی، دئدیک. بیزجه بو دؤورون شعرلری یئکونلاشمالی و الک – قلبیر ائتمه‌لی ایش‌لرین آن ضروروسودور.
آشاغیدا تقدیم ائده‌جه‌ییمیز اؤرنگ‌لر ?? ایل‌لیک آذربایجان مبارز شعرینین نمونه‌لری دیرلر.»تبریزلی حقیقتK:رحمتلی مشهدی محمدباقر حقایقی مطبعه‌چی (تبریزلی حقیقت) ۱۲۳۹- ۱۲۴۰ ینجی گونش ایلینده تبریزین مقصودیه محله‌سینده آنادان اولموشدور.
او گنج چاغلاریندا روسیه‌یه گئدیر و اورادا بیر تاجیرکیمی ایشله‌سه‌ده، آنجاق ادبیاتا اؤزه‌ل ماراق گؤستریر و ائله بو سببه بیر سیرا شاعیر و یازیچی ایله ایستر- ایسته‌مز تانیش اولور. او بیر اورتا یاشلی اولاراق، مشروطه سسی قولاغینا ده‌یر و ائله همین زامان آنایوردونا کؤچوب و مجاهیدلرله چیین – چینده استبدادلا دؤیوشور. شاعیر حقیقت اؤزو بیر شعرینده بئله دئییر :
کؤنوللر پاره‌لندی کثرت اندوه محنتدن
خار قان چشمه‌سی مژگان ارباب بصیرتدن
وطن پامال دشمن؛ دوست خائن؛ جهل مستولی
اجل فریاد؛ یئتمز قورتولایدیم بو فلاکتدن
اسارت قئیدینه حئیوان لا بعلم رضا وئرمز
تعجب‌دور بولار مسرور اولور قئید اسارتدن
او تبریزده‌کی زامانی مشهور شاعیر و مجاهید »سعید سلماسی« ایله بیر چاپخانه دایر ائدیب اورادا بیر چوخ گیزلی شبنامه و اعلامیه‌لر ویریرلارکی، نهایت ارتجاع قوه‌لری بیلیب اورانی‌دارما – داغین ائدیب و اونلاری سورگون سالمیشلار.
عؤمرونون بیر چوخ حیصه‌سین دؤیوشلرده قویان شاعیر حقیقت، سون چاغلاری خوراسانا گئدیب و نهایت گونش ایلی ۱۳۱۷ ده اورادا فوت ائدیر.
ای ستمگر اولا راغب ملتین افناسینا/پادشاهسان گئت‌گیلن بیگانه‌لر دعواسینا
مسلمین قانی مباح اولماز باتیرما اللرین/اولما چوخ مغرور شاهیم محتکر فتواسینا
اوتوز ایل نازین چکن شهره عجب وئردین عوض/خطه‌ی تبریزی دؤنده‌ردین بلا صحراسینا
سهل سانما ائتگیلن مظلوم قانیندان ]سن[ حذر/قورخ او گؤندن غرق اولورسان سنده قان دریاسینا
وقت او وقتدور کیم سنین هم اولسون اقبالین نگون/چونکو ظلمون چیخمیسان بیر ذیروه‌ی اعلاسینا بیز اگر فیض شهادت درک ائده‌ک سیز سعی ائدین/ای بیزیم اولادیمیز مشروطه‌نین اجراسینا
وئردیلر فتوا مجاهید قتلینه آل یزید/رسمدور تقلید ائدر هر کیمسه اؤز مولاسینا
»میرزه گولزار حامبال«:بایرامعلی عباس‌زاده‌کی، شعرده »حامبال«، »میرزه«، »گولزار« و »میرزه گولزار« امضالاری ایله شعر یازاردی گونش ایلی ۱۲۳۸ ده سارابین دوننی کندینده آنادان اولدو. شاعیر میرزه گولزار بویا چاتدیقدا یاشاییش چتین‌لیک‌لری یاخالاییب و آجی بیر عؤمور سورمه‌یه محکوم اولور و نهایت اوتای آذربایجانا گئدیب، اؤزون اویان – بویانا ویردیقدا، حامباللیق ائدیر. همین زاماندا یاخیندان مشروطه انقلابیندان خبرسیز اولماییب و اوزاقدان – اوزاغا و گاهدان یاخیندان اونلا علاقه ساخلاییر و اؤز آتشین شعرلری ایله مشروطه‌چی‌لره یاردیم ائدیر. داها سونرا صابر کیمی دونیا شهرتلی شاعیرله گؤروشوب و معروف موللانصرالدین قازئتی ایله ماراقلانیب نهایت شعرلری اورادا جلیل محمد قولوزاده‌نین همتی ایله چاپ اولور. او اینانیلماز حالدا گونش ایلی ۱۳۰۵ ده فوت‌ائدیر. میرزه گولزارین شعرلری اوتایدا ایشیق اوزو گؤروب و ائشیددییمیزه گؤره بوتایدا ایسه رحمتلی تبریزلی آزرم (محمود ملماسی) اونون بیر سیرا شعرلرین توپلامیشدیر کی طالع‌لریند‌ن خبرسیزیک.
مشروطه بیزیم جانیمیزی آلدی داداش‌‌جان/آواره ائدیب چؤللره‌ده سالدی داداش‌‌جان
هر یئرده اولور مئیوه‌سی شیرین بو درختین/ایران دا یئتیش میبدی هله کالدی‌دا داش‌‌جان…»خــازن«:رحمتلی میرعبدالحسین خازن، تبریزین خیاوان محله‌سینده گونش ایلی ۱۲۵۰ ده آنادان اولموش و بیر عمر آجی – شیرین یاشایشدان سونرا ۱۳۰۴ ده‌تبریزده حیاتین ده‌ییشمیش دیر. او، یازدیقلارا گؤره، کلاس گؤرمه‌میش و سوادسیز بیر شاعیر ایدی. آنجاق الده اولان شعرلرینده‌ن بللی اولور کی، اونون‌لازیمی قده‌ر ساوادی وار و ائله بو سببه گؤره اوره‌ک یاندیریجی نووحه‌لر و گؤزه‌ل غزللرله برابر حماسی و مبارزه شعرلری وار.
اونون ادبی یاشاییشی‌ایکی طرفلی اولموش دور. بیر طرفی مرثیه ادبیاتی‌نین ان تانینمیش و گورکملی نماینده‌لرینده‌ن باشقا طرفده‌ن ایسه، مشروطه حرکاتین یاخیندان‌دویوب و ایستر – ایسته‌مز بو حرکت‌لرله چین – چینه وئرمیش و شعرلری سنگرلرده دویوشن مجاهدلرین قانلارین قاینادیب و حرکته گه‌تیرمیش‌دیر.خازنین اله گلن شعر دیوانین بو سطرلرین یازانی توپلایب چاپا حاضیرله‌میشدیر.
باغلانان زنجیره بیداده یازیق ایرانلی‌لار
اولمایان آسوده دونیاده یازیق ایرانلی‌لار/تیتره‌ین بیر مرغ بسمل تک کف جلادده
صید اولان بی‌رحم صیاده یازیق ایرانلی‌لار…/یا بیر شعرینده بئله سؤیله‌میشدیر:
اردوی ماکو دوشوبدو لنگه/اهل دوه‌چی گلیبدی جنگه
بئش بئش بامادور باسیر توفنگه/هردن بیرینی آتیر هوایه/لعنت بئله قوم بی‌حیایه.
»میرزه جعفر خامنه‌ای«:شیخ علی‌اکبر اوغلو میرزه جعفر نقوی خامنه گونش ایلی ۱۲۶۵ده تبریز شهرینده آنادان اولموش و گنج چاغلاری مشروطه قهرمانلارینین اؤن‌لریندن‌گئدنلردن اولموشدور. او، سعید سلماسی و رفعت و بیر نئچه شاعیرله بیرگه یئنی شعرین بینووره‌سین قویدو. خامنه‌ای پهلوی رژیمی ایش باشینا چیخدیقدان سونرا، داها انزوا اختیار ائدیب نهایت ۱۳۶۲/۴/۲۸ ده دوغولدوغو شهرده دونیاسین دیشمیشدیر. اونون چاغداش ادبیاتیمیزدان علاوه مبارز شعر و ادبیاتیمیزا دانیلماز و گؤرکملی ایزی اولموشدور. آشاغی دا بیرگه بو آرزی گؤز شاعیرین بیر تورکجه شعرین بیرلیکده اوخویاق:
وطن یولوندا شهادت بؤیوک سعادتدیر/سعادت ابدی ایسته‌سن شهادتدیر
باخین یئگانه پرستانه اخذ عبرت ائدین/شهادت اونلارا عالمده ارث و عادتدیر
باخین وطن نسل احراره یالواریر، سویلیر/ندنمی یوخلامیسیز وقت عرض همتدیر
نثار جاندان احرار ائیله‌مز امساک/کی بذل جان و سر اونلارجا بس شرافتدیر ره وطنده او (تن) کیم قیزیل قانه بویانا/بسان لاله گولوستان عشقه زینتدیراو (باش)کی گئتمه‌یه ملت یولوندا حملی اونون/حمیت اهلی یانیندا بؤیوک مشقتدیر…
آردی وار
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۱ آبان ۱۳۹۴ ساعت ۵:۲۰ ق.ظ
