۵۰ روستا به علت خشکی دریاچه ارومیه خالی از سکنه شده است

گروه گزارش:حال این روزهای دریاچه ارومیه باوجود بارش ها، اجرای طرح های احیا و تثبیت وضعیت همچنان ناخوش است و نگرانی جدی احیای دریاچه پابرجاست. فرایند خشک شدن دریاچه ارومیه که از ۲۰ سال قبل آغاز شده سال به سال سرعت گرفته و با کم شدن آب حوضچه و افزایش تبخیر و نیز کاهش بارشها و خشکسالی های مداوم، بحران دریاچه ارومیه تشدید شده است و انتظار می رود که حداقل فرایند احیای این دریاچه نیز برای رساندن به وضعیت اکولوژیک بین ۱۵ تا ۲۰ سال طول بکشد.
۵۰ روستای اطراف ارومیه به علت بحران خشکی طی ۲۰ سال گذشته تخلیه و خالی از سکنه شده است.۲۰۴ هزار هکتار از زمین های کشاورزی بر اثر آبیاری از چاه هایی که اطراف دریاچه هستند، تحت تاثیر مستقیم پس روی آب این دریاچه قرار دارد و آب های زیر زمینی این اراضی شور شده است.خشک شدن دریاچه ارومیه به عنوان یکی از مهمترین معضلات زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و توسعه ای کشور به شمار می رود به طوری که رئیس دولت تدبیر و امید در اولین جلسه با اعضای هیات دولت به تشکیل کارگروه برای نجات این دریاچه اقدام کرد و معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست، در اولین سفر کاری خود در مدیریت این سازمان منطقه آذربایجان آمد تا در مورد وضعیت آن و راهکارهای ارائه شده تحقیق کند.
دولت تدبیر و امید و شخص دکتر روحانی در جریان تبلیغات انتخاباتی خود وعده هایی را در خصوص احیای دریاچه ارومیه داد و امیدواری_هایی را برای احیای این پهنه آبی مهم ایجاد کرد و بر آن اساس ستاد احیای دریاچه ارومیه شکل گرفت و در این ستاد برنامه های متعددی مصوب شده و عملیات اجرایی این برنامه ها آغاز شد.خود همین ستاد احیای دریاچه ارومیه که متشکل از یک ستاد مرکزی در تهران و دو ستاد فرعی در استان های آذربایجان غربی و شرقی است، در مدت دو سال اخیر تلاش های مستمری را آغاز کرده که کالبدشکافی فعالیت آن می تواند فرایند احیای دریاچه ارومیه را بیشتر نمایان کند و تصویر روشنی پیش روی ما بگذارد.
عیسی کلانتری که به عنوان مجری احیای دریاچه ارومیه و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه منصوب شده، اعلام کرده است که آقای دکتر روحانی بیان کرده که برای احیای دریاچه ارومیه هر چقدر هزینه کنید، تامین خواهم کرد و باید طبق دستور رئیس جمهور دریاچه به هر قیمتی و به هر هزینه‌ای و در حداقل زمان ممکن باید احیا شود، گرچه زمین شناسان دریاچه ارومیه را مرده تلقی می‌کنند.
عده ای بر این باور هستند که تدابیر دولت یازدهم تاثیر معناداری در فرایند احیای دریاچه ارومیه نداشته است ولی باید در نظر داشت که احیای دریاچه یک فرایند پیچیده چند مولفه ای و زمانبر است و امید به احیاء در کوتاه مدت چندان منطقی به نظر نمی رسد ولی با این حال شواهد نشان می دهد که اقدامات دولت تاثیر خود را گذشته و فرایند خشکی دریاچه طی سه سال اخیر کُند و تثبیت شده و حتی در سال آبی جاری این فرایند متوقف شده و احیای آن با شیب کُند آغاز شده است.جدی بودن عزم و اراده مسئولان دولت یازدهم برای نجات دریاچه ارومیه روشن است، اما اجرای به موقع و استفاده به هنگام از تجربیات متخصصان داخلی و خارجی است.
دولت سال ۹۵ و ۹۶ را هم جزو سالهای تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه اعلام کرده و با توجه به شواهد موجود به این هدف دست یافته و با تکمیل و اجرای اقدامات مثبت از جمله انتقال آب از سد کانی سپ سردشت این فرایند احیاء سرعت بیشتری خواهد گرفت.عملیات اجرایی انتقال آب از سد کانی سپ به دریاچه با آغاز حفاری تونل به طول ۳۵ کیلومتر، اتصال زرینه رود به سیمینه رود، کاهش مصرف آب کشاورزی، توسعه سیستم های آبیاری تحت فشار و عملیات مبارزه با بیابان‌زدایی در اطراف دریاچه از جمله اقدامات موثر دولت یازدهم بوده که به تثبیت شرایط این پهنه آبی منجر شده است.
احیای دریاچه ارومیه برنامه مختلفی دارد که کاهش مصرف آب کشاورزی نخستین محور آن است که بر اساس آن سالانه یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب از سهم حقابه کشاورزان کاهش خواهد یافت.عجله و شتاب در اجرای طرح های احیاء بدون پشتوانه علمی و مطالعاتی و کارشناسی می تواند وضعیت دریاچه را بحرانی_تر کند و به همین علت ستاد احیاء در کنار کارهای اجرایی، طرح های مطالعاتی را نیز دنبال می کند و خوشبختانه تدبیر لازم در این عرصه نیز دیده می شود.
در سال بارشی جاری با وجود بارش مناسب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه فرایند احیای دریاچه سرعت گرفته و بیش از ۷۵۰ میلیون متر مکعب آب ذخیره شده در پشت سدها نیز به سمت دریاچه سرازیر و هدایت شده و با توجه به سر سرریز شدن سدها و انباشت و ذخیره سازی خوب برف در ارتفاعات و سرچشمه های رودخانه های حوضه آبریز امیدواری ها برای تثبیت وضعیت و احیای اندک دریاچه ارومیه بیشتر شده است.
دریاچه ارومیه از ۲۰ سال پیش در روندی از خشکی قرار گرفته که به اعتقاد کارشناسان با ادامه خشکی این دریاچه به بیابانی به وسعت ۵۷۰ هزار هکتار با هشت میلیارد تن نمک تبدیل می‌شود که با وزش نخستین بادها به جای شن یا رس، این نمک است که در هوا منتشر شده و موجب تخریب محیط زیست خواهد ‌شد و کلیه استان های هم عرض آذربایجان غربی در کشور را تحت تاثیر قرار می_دهد.این دریاچه در خطر خشک شدن قرار دارد و طی ۱۶ سال گذشته حدود هفت متر از سطح آب آن کاسته شده است به طوری این کاهش سطح هر سال ادامه یافته ولی در سه سال اخیر کُند شده، در حالی که برخی سالها این کاهش حدود یک متر هم بوده است.
*تشکیل کارگروه نجات دریاچه ارومیه در نخستین جلسه هیات دولت یازدهم
در مرداد ماه سال ۱۳۹۲ در نخستین جلسه هیات دولت یازدهم به ریاست دکتر حسن روحانی رئیس جمهور برگزار و تشکیل کارگروه نجات دریاچه ارومیه با مسئولیت وزیر نیرو و عضویت وزرای جهاد کشاورزی، کشور، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و نماینده معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی مصوب شد.
*عملکرد و بی تدبیری دولت های قبل عامل خشکی دریاچه
دریاچه ارومیه طی ۲۰ سال روند خشک شدن را طی کرده و آنچه شواهد نشان می دهد عملکرد دولت های ششم به بعد در خصوص دریاچه ارومیه چندان مثبت نبوده و به نوعی همه دولت_های گذشته در این زمینه غلفت و کوتاهی کرده اند و از اواخر دولت دهم با بحرانی تر شدن موضوع خشکی دریاچه ارومیه، دغدغه در برخی مسئولان ایجاد شده ولی در عمل اقدام موثری نشد تا این که دولت یازدهم برنام ای در این زمینه تدوین کرده و اقدامات موثر خود را آغاز کرد.
*انتقال آب حوضه به حوضه؛ یک راهکار یا شعار؟
از زمان آغاز حرف و حدیث احیای دریاچه ارومیه، انتقال آب از حوضه های مجاور همواره به عنوان یک پیشنهاد مطرح بوده و در این میان برخی مسئولان تنها راه نجات دریاچه ارومیه را انتقال آب از رودخانه ارس، دریای خزر، دریاچه وان ترکیه عنوان کرده اند .
*تغییر الگوی کشت و صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی؛ راهکاری تکمیلی
واقعیت آن است که اسراف در استفاده از آب کشاورزی در استان آذربایجان غربی از گذشته_های دور به عادتی برای بهره برداران تبدیل شده و همه بهره برداران بی مهابا از آبی که قطره قطره آن باارزش تلقی می شود، باغات و مزارع خود را به شیوه غرقابی آبیاری می کنند و کشت محصولات آب خور مثل برخی محصولات جالیزی و نیز محصول سیب، ذرت و چغندر قند موجب تشدید مصرف آب شده و در بلند مدت وضعیت احیاء را دچار خدشه می کند و بر این اساس، تغییر الگوی کشت محصولات در جهت کشت محصولات کم آب خور را راهکار احیای دریاچه ارومیه می دانند.
حمید چیت چیان وزیر نیروی دولت یازدهم هم اعلام کرده است که ما به ۱۰ تا ۱۵ سال زمان نیاز داریم تا بتوانیم دریاچه ارومیه را به وضع سابق برگردانیم و برای نجات دریاچه تمام توان خود را به کار می گیریم اما اگر نتوانیم مدیریت مصرف را در آب کشاورزی اعمال کنیم، دریاچه ارومیه هرگز زنده نخواهد شد.
*سدها، متهمان اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه
در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بنا به اعلام برخی منابع حدود یکصد سد کوچک و بزرگ احداث شده و رسمی ترین آمار نیز حکایت از وجود ۳۶ سد دارد که وجود این سدها عملا فرایند جاری شدن آب رودخانه ها به سمت دریاچه ارومیه را متوقف کرده و اگر به این امر حفر ۷۸ هزار چاه مجاز و غیرمجاز و خشکسالی_های چندین ساله را اضافه کنیم وضعیت کنونی دریاچه ارومیه قابل درک تر خواهد شد.
*اطلاعاتی کلی در خصوص دریاچه ارومیه:
احیای دریاچه ارومیه به ۱۴ میلیارد متر مکعب آب نیاز دارد.دریاچه ارومیه هم اکنون در بدترین وضعیت نسبت به ۱۰۰ سال گذشته قرار دارد.
پاییز سال ۹۴ تنها پنج درصد از حجم آب دریاچه ارومیه باقی مانده بود.از سال ۷۵ به بعد دریاچه ارومیه نزدیک به ۳۰ میلیارد مترمکعب آب از دست داده‌ است.حوضه آبریز دریاچه ارومیه هفت میلیارد متر مکعب‌ آب دارد.اجرای برنامه های توسعه کشاورزی در جوامع محلی با هدف کاهش مصرف آب با مشارکت ۷۵ روستای حوضه آبریز دریاچه ارومیه انجام شده است.احیای دریاچه ارومیه برنامه مختلفی دارد که کاهش آب کشاورزی نخستین محور آن است که بر اساس آن سالانه یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب از سهم حقابه کشاورزان کاهش خواهد یافت.برنامه ریزی و اقدامات عملی برای انتقال حدود ۶۵۰ میلیون مترمکعب آب از سد کانی سپ، ۳۰۰ میلیون مترمکعب فاضلاب تصفیه شده شهری و ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب زرینه رود به دریاچه انجام شده است.
کل مصرف منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه حدود چهار میلیارد و ۸۲۵ میلیون مترمکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و ۲۹۱ میلیون مترمکعب در بخش کشاورزی و ۵۳۴ میلیون مترمکعب نیز در بخش شرب بهداشت و صنعت استفاده می شود.طبق اعلام عیسی کلانتری دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه دولت برای احیای دریاچه ارومیه هفت میلیارد دلار تا ۱۰ سال آینده سرمایه‌گذاری می‌کند.دمای تابستان اطراف منطقه دریاچه ارومیه چهار درجه گرم‌تر شده است.بارش در حوضه آبریز این دریاچه از ۲۵۰ میلیمتر در نواحی پست تا ۱۰۰۰ میلیمتر در نواحی مرتفع متغیر بوده که بر اساس آمار ۱۸ ساله اخیر متوسط بارش این حوضه ۳۱۷ میلیمتر بوده است.متوسط بلند مدت سالانه آب ورودی به دریاچه پنج میلیارد متر مکعب بوده ولی در وضعیت کنونی این میزان به نصف کاهش یافته و کمتر از ۲٫۵ میلیارد مترمکعب در سال است.کل حجم منابع آب تجدیدپذیر حوضه دریاچه ارومیه بالغ بر هفت میلیارد متر مکعب است که مجموع مصارف در حدود ۴٫۸۲۵ میلیارد متر مکعب بوده و ۴٫۲۹۱ میلیارد متر مکعب در بخش کشاورزی مصرف می شود که بیش از ۶۰ درصد از کل منابع آب تجدیدپذیر و حدود ۹۰ درصد از مصارف آب حوضه است.