گناه اعتیاد برگردن فقر و حاشیه نشینی یا رفیق ناباب

گروه اجتماعی: موضوع حاشیه‌نشینی زمانی ساماندهی می‌شود که دولت به‌طور کامل این مسئله را درک کرده و نسبت به رفع آن اقدام کند برخورد قهری با موضوع حاشیه‌نشینی به روند ساماندهی این موضوع کمک نمی‌کند بلکه باید سازوکارهای فرهنگی برای حل آن در پیش گرفت.
حاشیه‌نشینی یکی از پدیده‌های اجتماعی است که دولت عزم جدی برای حل آن در پیش‌گرفته است، سابقه حاشیه‌نشینی در ایران بــه سال‌های ۱۳۰۰ برمی‌گردد، ساکنان این مناطق عمدتاً گروه‌های کم درآمدی هستند که از شهرها و روستاهای کوچک اطراف به این مناطق مهاجرت کردند، رشد سریع و بی‌رویه حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ و تلاشی که برای بهسازی بازسازی و ساماندهی این مراکز انجام می‌گیرد یکی از موضوعات اساسی در بحث مدیریت شهری است.
تجربیات کلان‌شهرها و سایر کشورها درزمینه? جلوگیری از رشد معضل حاشیه‌نشینی، به دلایل مختلف تاکنون مثمر ثمر نبوده است، پرداختن به این مقوله به مطالعات جدی، مداوم و همچنین امکانات و وقت کافی نیاز دارد، اغلب نگاه کالبدی و فیزیکی به این مناطق شده و رفتارهای قهری و تحکیمی مانند عدم ارائه خدمات شهری و توجه به نوسازی و بازسازی مسکن صورت گرفته است.
اشتغال ناپایدار و بیکاری، اندک بودن درآمد این افراد، سبب شـده تــا فقــر بــه همـزاد محـلـات حاشیه‌نشین تبدیل شود. حاشیه‌نشین نه‌فقط ازنظر اقتصـادی، وضـع مسـکن، خدمـات شــهری فقیــر محســوب می‌شود؛ بلکــه ازنظر فرهنگی نیـز در وضعیت فقر بـه سرمی‌برد.
آنچه بیشتر در این محلات نمود پیدا می‌کند فقر فرهنگی و شهروندی است که می‌توان به بی‌سوادی و کم‌سوادی، ناآگاهی و جهــل بــه قانــون، تعدد و تنوع خرده‌فرهنگ‌ها، توزیـع و اسـتفاده نابرابـر از امکانـات و خدمـات آموزشـی و فرهنگـی در سـطوح محلـی و ملـی تشــدید تعارض‌های عقیدتــی، ارزشــی و هنجـاری در بیـن افـراد و گروه‌های اجتماعـی اشاره کرد.
فرهنــگ فقــر، مجموعه‌ای از ویژگی‌های خانوادگــی، رفتـاری، نگرشـی و شـخصیتی اسـت کـه فقـرا در طـول زندگـی خـود و در شــرایط نامســاعد مالــی بــه آن عــادت کــرده و بــا آن ســازگار شده‌اند؛ افـراد فرودسـت جامعـه بـه دلیل دگرگونی‌های سـریع و وسـیع در جامعـه و موقعیـت پایینـی کـه بـرای خـود احسـاس می‌کنند از جامعــه جــدا می‌شوند، از آن فاصلــه می‌گیرند و کم‌کم فرهنــگ جدیـدی را می‌آفرینند کـه بافرهنگ عمـوم جامعـه متفـاوت اسـت.
شاید مهم‌ترین استراتژی و راهبردی که باید در برابر حاشیه‌نشینان به کار گرفت این است که حاشیه‌نشینان را دیگری و غیر تلقی نکنیم و در برابر آن‌ها برخورد قهرآمیز نداشته باشیم، برای این‌که مشکل حاشیه‌نشینی حل شود باید گام‌هایی برداشته شود که پذیرش اصل وجود حقیقتی به نام سکونت‌گاه‌های غیررسمی از طرف مسئولان و سیاستمداران گام اول است.
موضوع حاشیه‌نشینی زمانی ساماندهی می‌شود که دولت به‌طور کامل این مسئله را درک کرده و نسبت به رفع آن اقدام کند برخورد قهری با موضوع حاشیه‌نشینی به روند ساماندهی این موضوع کمک نمی‌کند و دولت باید برای رفع این موضوع برنامه‌هایی ازجمله مسکن ارزان‌قیمت و شهرک‌هایی با امکانات مطلوب رفاهی، اجتماعی را در دستور کار قرار دهد.
توانمندسازی بعد از عبور از ساخت خانه‌های ارزان‌قیمت و اعطای تسهیلات بوده و باید مردم مناطق حاشیه‌نشین را ازنظر فکری و فرهنگی نیز توانمند ساخت توانمندسازی اساسش ایجاد فرصت شغلی و آموزش مهارت‌های شغلی و اجتماعی است.
به دلیل آنکه این افراد شغل و درآمد کافی ندارند و معمولاً سطح سواد پایینی دارند دچار فقر فرهنگی و فقر روانی می‌شوند فقر روانی ازاین‌جهت که این افراد نمی‌توانند خود را با محیط اطراف انطباق دهند، احساس شهروند بودن ندارند و خود را بیگانه احساس می‌کنند.
حاشیه‌نشینان برخلاف تصور؛ کالایی دورریختنی نیستند بلکه وجود آن‌ها نقش مهمی در اقتصاد شهری دارد درواقع آنان با کمک ناچیز مسئولین قادرند مسکن، خوراک، پوشاک خود را فراهم کرده و درعین‌حال نوعی نیروی کار ذخیره حاضر و بی‌درنگ برای فعالیت‌های در حال گسترش بخش رسمی درون شهرها را مهیا سازند؛ می‌توان با ارتقای سطح آموزش و ایجاد مهارت لازم و امکان دسترسی به بازار کار و فعالیت‌هایی از این قبیل زمینه اشتغال، افزایش درآمد و بهبود سطح زندگی را برای حاشیه‌نشینان و فقرای شهری فراهم آورد.
برخی پدیده‌ها و آسیب‌های اجتماعی ازجمله طلاق، جنگ و حاشیه‌نشینی از بین رفتنی نیستند بنابراین راه درمانی برای محو آن وجود ندارد.
ولی درعین‌حال می‌توان آسیب‌های اجتماعی را با استفاده از فرهنگ غیررسمی تا حد توان تعدیل کرد، منظور از فرهنگ غیررسمی کم کردن فاصله فرهنگی بین مرکز شهر و حاشیه شهر است و باید کلیه فعالیت‌های فرهنگی ازجمله احداث مکان‌های تفریحی و فرهنگی که در سطح شهر و مرکز شهر انجام می‌شود به حاشیه شهر نیز کشیده شود.
این حقیقت است که حاشیه شهرها جرم و جنایت و اعتیاد بیشتری نسبت به مرکز شهر دارد وقتی این جمله تکرار می‌شود که در حاشیه شهرها انسان‌های خلاف‌کار و منحرفی زندگی می‌کنند حتی اگر بخشی از آن منطقه سالم باشد که چه‌بسا انسان‌های شریفی هم زندگی می‌کنند اما به دلیل این بمباران فکری این افراد نیز به سمت‌وسوی خلاف کشیده می‌شوند بنابراین انجام فعالیت‌های فرهنگی در حوزه حاشیه‌نشینی باید موردتوجه قرار بگیرد.
*حاشیه‌نشینی و طرد شدن زمینه‌ساز اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی
یک پژوهشگر حوزه اجتماعی با بیان اینکه حاشیه‌نشینی و طردشدن اجتماعی دو مفهوم زمینه‌ساز اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی هستند گفت: عدم وجود آموزش در مناطق حاشیه‌نشین آسیب‌های متعددی را تولید می‌کند. محمدرضا علیپور ، با اشاره به تعریف حاشیه‌نشینی، گفت: تا سال‌های گذشته حاشیه‌نشینی به نوع زندگی در مکانی خاص و حاشیه‌ای اختصاص داشت.
وی با بیان اینکه در حال حاضر شرایط شغلی میزان دارایی خانواده، وضعیت آموزشی و سلامت و بهداشت و منابع قابل دسترس افراد از جمله عوامل موثر در تشخیص حاشیه‌نشینی هستند، اظهار کرد: برخی از حاشیه‌نشینی‌ها می‌توانند در هویت و میزان مشارکت فرد در جامعه تاثیر داشته باشند و آن فرد را به سمت آسیب‌های مختلف سوق دهند.
به گفته علیپور، حاشیه‌نشینی و طردشدن اجتماعی دو مفهوم زمینه‌ساز اعتیاد و آسیبهای اجتماعی هستند.
این پژوهشگر حوزه اجتماعی با اشاره به این که عدم وجود آموزش در مناطق حاشیه‌نشین آسیب‌های متعددی را تولید می‌کند، عنوان کرد: خانواده‌ها می‌توانند با آموزش به فرزندان و اطرافیان خود در مقابل آسیب‌های اجتماعی نقش پیشگیرانه داشته باشند.وی تصریح کرد: حاکمیت می‌تواند با تاسیس دفاتر ویژه‌ای در مناطق حاشیه‌نشین از رشد آسیب در این مناطق جلوگیری کند. حضور و زندگی در مناطق حاشیه‌نشین می‌تواند شرایط درگیری با اعتیاد را برای هر شخصی فراهم کند.
علیپور با اشاره به رشد چشمگیر شهرنشینی در ایام بعد از انقلاب اسلامی، توضیح داد: رشد شدید شهرنشینی در ایران در ایام بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شُک بسیار بزرگی را به برنامه‌ریزان شهری و کشوری وارد کرد.
وی افزود: برنامه‌گذاران جمعیتی اصلا فکر نمی‌کردند که جمعیت ایران بتواند تا این حد رشد کند و میزان قابل توجهی حاشیه‌نشین داشته باشد.
این پژوهشگر حوزه اجتماعی ، با بیان این که متاسفانه برنامه‌ریزی منظمی در حوزه جمعیت و حاشیه‌نشینی نداریم، گفت: سازمان امور اجتماعی کشور در حال حاضر در کنار وزارت بهداشت و وزارت راه و شهرسازی به موضوع سنجش و برنامه‌ریزی جمعیتی مناطق حاشیه نشین ورود پیدا کرده است. سازمان‌های مختلف با تاسیس دفاتری با عنوان »تسهیل‌گر« تلاش می‌کنند تا وضعیت جمعیتی حاشیه‌نشینان را شناسایی و ارزیابی کنند.در ادامه این برنامه هوشنگ شیخی- پژوهشگر حوزه اجتماعی نیز با اشاره به این که ایجاد جرائم و آسیب‌های اجتماعی مهم‌ترین پیامدهای حاشیه‌نشینی هستند، گفت: درگیری با اعتیاد پررنگ‌ترین آسیب موجود در مناطق حاشیه‌نشین است.
وی با اشاره به این که اکثر حاشیه‌نشینان در مناطق بد مسکن ساکن می‌شوند، اظهار کرد: حاشیه‌نشینان به دلیل حضور در سکونتگاه‌های غیر رسمی به راحتی می‌توانند فضای تولید آسیب‌های اجتماعی را به وجود آورند.
این پژوهشگر حوزه اجتماعی با اشاره به فعالیت دفاتر تسهیل‌گر دولت در مناطق حاشیه‌نشین، عنوان کرد: شایسته است که این دفاتر موضوعات کالبدی حاشیه‌نشینی را مورد بررسی قرار دهند.
وی افزود: در حال حاضر دفاتر تسهیل‌گری واقع در مناطق حاشیه‌نشین علاوه بر فعالیت‌های ذاتی خود وظیفه درمان و بازپروری اعتیاد را نیز بر عهده گرفته‌اند.
شیخی با اشاره به این که مناطق حاشیه‌نشین با بافت‌های ناکارآمد و فرسوده تفاوت دارند اظهارکرد: عدم توزیع متوازن قدرت و ثروت و منابع در کشور باعث شده تا برخی از مناطق بسیار محروم باشند.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه گروه‌های اجتماعی حاشیه‌نشینی هیچ پیوندی با گروه‌های اجتماعی شهری ندارند، افزود: افراد ساکن در حاشیه شهرها از نظر فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی تفاوت‌های بسیار زیادی را با ساکنین شهر دارند.وی ادامه داد: افراد حاضر در مناطق حاشیه‌نشین همیشه با مدل و شیوه منحصر به خود زندگی می‌کنند و مبتنی بر این شیوه با سایر افراد ارتباط می‌گیرند.
*مادامی که حاشیه شهرها سکونتگاه غیررسمی شناخته شوند مشکلات حل نمی‌شود
رئیس انجمن آسیب شناسی ایران گفت: آسیب پذیری زنان تنها در حاشیه شهر نیست بلکه در حاشیه شهرها پر رنگ‌تر دیده می شود. تاکنون برای رفع آسیب‌ها اقدام خاصی انجام نشده به طوری که آسیب‌هایی که در سال ۶۳ وجود داشته بدون هیچ برنامه‌ای برای رفع آن همچنان باقی است.
کوروش محمدی اظهار کرد: نباید با نگاه جنسیتی به آسیب ها نگریست زیرا در بحث حاشیه نشینی تنها زنان آسیب نمی بینند و به بحث مردان توجه کم تری شده است. زنان جامعه تنها آسیب پذیرتر از مردان هستند.
رییس انجمن آسیب شناسی ایران با اشاره به اینکه ما خود باعث آسیب در جامعه هستیم گفت: برخی افراد برای بهبود زندگی وارد شهر شده اند، اما سوء مدیریت این سال ها در کنترل مهاجرپذیری و حاشیه نشینی سبب آسیب های کنونی است. حاشیه نشینی ارتباطی با جغرافیا ندارد بلکه موضوع اصلی در خدمات و نگرش جامعه به این افراد است.
محمدی با بیان اینکه نمی توان در برخی نقاط با اجرای چند برنامه شاد فرهنگی موقت اثرگذار بود، افزود: باید به مناطقی که به عنوان حاشیه مطرح می‌شوند به عنوان مسئله ای اجتماعی نگاه شود نه به عنوان یک آسیب. در این صورت می_توان برای آن برنامه ریزی کرد. کسی که نتوانسته است به شهر تعلق پیدا کند نمی توان با برنامه‌ای فرهنگی و موقت آن را برگرداند.
وی ادامه داد: تمامی آسیب‌ها ناشی از حاشیه نشینی نیست و نمی‌توان آنها را حذف کرد، اما می‌توان برای آن راهی منطقی پیدا و کنترل کرد. ما هیچ اولویت بندی برای آسیب های اجتماعی نداریم. آسیب‌هایی همچون حاشیه نشینی، اعتیاد و طلاق همه شبکه‌ای در هم تنیده‌اند که اولویتی نخواهند داشت.
رییس انجمن آسیب شناسی اظهار کرد: آسیب‌های اجتماعی در شهرها نیز وجود دارند اما در مناطق حاشیه‌ای پر رنگ‌تر دیده می شوند و یکی از عوامل موثر در حاشیه نشینی مدیریت شهری است زیرا تمامی خدمات به مراکز شهر تعلق می گیرد. توزیع نادرست خدمات منجر به توسعه حاشیه نشینی است.
محمدی گفت: مادامی که نگاه به حاشیه شهرها به عنوان سکونتگاه‌های غیر رسمی شناخته شود نمی‌توان مشکل را حل کرد. وقتی عدالت اجتماعی در ارایه خدمات برای ساکنان حاشیه‌ای دیده شود، باید انتظار داشته باشیم که این افراد نیز شهروند خوبی باشند. حاشیه نشینان بخشی از شهروندان هستند.
وی اظهار کرد: آسیب پذیری زنان تنها در حاشیه شهر نیست بلکه در حاشیه شهرها پر رنگ_تر دیده می شود. تاکنون برای رفع آسیب ها اقدام خاصی انجام نشده به طوری که آسیب هایی که در سال ۶۳ وجود داشته بدون هیچ برنامه‌ای برای رفع آن همچنان باقی است. سازمان های مردم نهاد و خیریه ها باید نخست از پیشگیری به عنوان توانمندسازی استفاده کنند.
محمدی تصریح کرد: فضای شهری نشات گرفته از نگرشی است که جامعه از مردسالاری حمایت می کند. برای بحث زنان قانون‌هایی برای گرفتن مهریه و … وجود دارد اما هیچ قانونی از نگاه ابزاری به زنان نگفته است. تا زمانی که مردانی در پشت درب های بسته برای زنان قانونگذاری می کنند شرایط بهتری نخواهیم داشت.
به گزارش آرازآذربایجان به نقل از ایسنا، وی ادامه داد: آسیب‌ها در این سال ها تغییر نکرده‌اند و ۳۰ سال تمام جامعه را درگیر این کرده‌ایم که رفیق ناباب عامل اعتیاد است در صورتی که جامعه کنونی خود اعتیاد را تولید می کند. آسیب‌ها امروزه در کف شهر رخ می دهد. نزدیک به ۴۰۰ نقطه بحران در شهر وجود دارد اما کسی راجع به مردان روسپی صحبت نمی کند. باید نگاهی به رفتارهای بیمارگونه داشته باشیم.
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com