کیریم تورکلرینین سوی کوکو
اکبرسعادت
آنا دیلیمیز: اساس اعتباریله کوچری اولان هونلار کیریمه ایلک گلن تورک میللت سایلیرلار.هونلار میلاددان دورد یوز ایل سونرا کیریمی اله گئچیتمیشلر فقط قالارقی بیر ایز اوزلریندن بوراخمامیشلار.سونراکی دونملرده گوک تورکلر ، اونقورلار و قوتورقورلاردا بو گوزل یاریم آدایا گلمشدیلر.میلاددان یئتدی یوز ایل سونرا خزر تورکلری کیریمه حاکم اولموشدولار.خزرلر ایدیل و قافقاز آراسیندا بویوک بیر امپراطورلوق قوران و یهود دینینه منسوب بیر تورک خاندانی ایله اسلام ،مسیحیت و گؤک تانری دینلرینه منسوب اولان طبقه لردن تشکیل تاپمیشدیلار.
یینه ساواشچی بیر تورک قومی اولان پچنکلر ، قارادنیزین قوزیینی اله گئچیریب بالکانلارا ساری یؤنلمیشلر و بونلارین بویوک بیر قولودا اونونجو یوز ایللرین باشلاریندا کیریمدا ساکن اولموشدولار.کیریمین اتنیک و کولتورل بینؤوره سینده لاپ درین تاثیر قویان و ان گوجلو میراثی بوراخان تورک بیر قوم اولان قپچاقلار ،همن قرنین باشلاریندا پچنکلری مغلوب ائدیب استپلری و کیریمی اله گئچیدیب ایکی یوز ایلدن چوخ بیر دوره بو یئرلرده حاکم اولموشدولار.قپچاقلارین غنی کولتورل میراثینین چوخلو ایزلرینی ایندیده بوتون جانلیلیقیلا کیریم تورکلرینین طرفیندن یاشاتیلیر.اون بیرینجی یوز ایللرین باشلارینا قدر تورکلرین چوخو اسلام دینین قبول ائلمیشدیلر.کیریمداکی اسلام وارلیقی آناتولو سلجوقلارینین سوداک و چئوره سینی ۱۲۲۰ده بیر سوره اله گچیتمه لری و قپچاقلارین مسلمان اولکه لرینن گئنیش ارتباطلارینین سایه سینده داهادا گوجلنمیشدی. اون ایکینجی یوزایللرین باشلاریندا ان قدرتلی دورونی یاشایان آناتولو سلجوقلو دوولتیندن کیریما تجارت ائدمک مقصدیله چوخ ساییدا تورک تجاری گلمیشتیر.ایلک سلجوق-کیریم موناسبتی امیر حسام الدین چوبانین۱۲۲۱ایلینده کیریم سفریله باشلامیشدی.چنگیزین اوردولاری ۱۲۲۳ ده بوتون قپچاق استپلرینی،روسیه، اوکراین و کیریمی اوز حاکمیتی آلتینا گتیرمیشدیلر.آنجاق قیسسا بیر سوره سونرا چنگیز امپراطورلوقو پارچالاندی و بو بویوک دوولتین باتیسیندا قیزیل اوردو امپراطورلوقو قورولدو.قیزیل اوردو حاکمیتی کیریمین اتنیک ،دینی و سیاسی گله جگینی قطعی صورتده تعیین ائله ییب و بو اولکه نین تماما تورکلشمه سینه سبب اولدو.۱۳۵۷و اوننان سونرا گلن ایللرده تیمور قوشونلارینین هجومونا گوره قیزیل اوردو دوولتی بولونوب ،اورتا کیریم ،قازان،سیبری،آستاراخان خانلیقلاریله نوقای میرزالیقی آرایا گلمیشتیرلر. اون بئشینجی یوز ایلین ایلک یاریسیندا کیریم مستقل خانلیقین اعلام ائله میشدیر.بو خانلیقی قوران حاجی کیرآی ایدیر.حاجی گیرآی چنگیز سویوندان گلن بیر قیزیل اوردو شاهزاده سیدی.اوز زامانیندا دونیانین ان گوجلو دوولتی اولان قیزیل اوردو امپراطورلوغو اون دوردونجو یوز ایلین سونلاریندا گوجسوزله ییب تاج اوتخت داواسی اوز وئرمیشدیر.حاجی گیر آی قیزیل اوردونون تاج و تختینن گوز یوموب اوزونو کیریم خانی اعلام ائله دی.بئله لیکله رسما کیریم خانلیقین قوران حاجی گیرآی خانلیقین ایلک پولونودا ۱۴۴۲-۴۱ ایللرینده سولهات شهرینده چاپا وئردی و پایتخت اولاراق باغچه سرایی سئچدی.حاجی گیرآیین سویوندان گلنلر گیرآی خاندانی آدینان خانلیقین سونونا قدر یاخلاشیق ۳۵۰ایل بویونجا تختین صاحیبلری اولدولار.
عثمانلیلار ایله کیریم خانلیقینین روابطینه گلینجه ، کفه دکی تاتار بویوکلرینین بعضیلری علی الخصوص امینک بیگ (میرزا)جنووالیلارین کفه دن و کیریمدان آتیلمالاری ایچین ، عثمانلی پادشاهی و استانبولون فاتحی سلطان محمده مکتوبلار یازاراق ،عثمانلی دنیز قووه لریننن کفه و کیریم خانلیقینی آلیب و عثمانلی امپراطورلوغونا باغلاماقلارینی ایسته دیلر. استانبولون تورکلر طرفینن آلینماسینا متعاقب ، آناتولو ساحیللرینده کی جنووالی کلونیلره ده بیر- بیر سون وئریلمیشدیر.بو دفعه نوبه کفه یه یئتیشمیشدیر.بونا گوره فاتح سلطان محمد ۱۴۷۵ این باهاریندا عثمانلی لشگرینین بویوک دنیز سردارلارینان گئدیک احمد پاشانی کیریما گوندردی.کفه نین عثمانیلار طرفینن آلینماسیندان سونرا گئدیک احمد پاشا طرفینن کیریم خانینین خانلیق حقلری تانینمیش و آرالاریندا امضالانان آنلاشمایا گوره جنووالیلارا عایید اولان شهرلر ، باشدا کفه ،آزاق و تامان عثمانلیلارین اداره سینده قالاجاق و کیریم خانیدا ، دوولت عالییه نین دوستونا دوست دوشمانینا دوشمان اولاجاقدیر. کیریمه خانی منگلی گرآی بوناگوره عثمانلی پادیشاهینا سفر اثناسیندا یاردیم ائدمه لیدیر،بونا قارشی عثمانلی پادشاهیدا منگلی گرآیی کیریم تختینده ساخلاماقی و اونا یاردیم ائتمه یی تعهد ائله دی.کفه نین آلینماسینان آز سونرا آزاق (تانا) و آیری کلونیلرده عثمانلیلار طرفینن اله گئچیریلینجه کیریمه نین گونئی ساحیلی،کئرچ بوغازینین هر ایکی بویو و آزاق شهرینین اطرافینداکی بللی بیر ساحه عثمانلی دوولتینین حاکمییتی آلتینا گیریب و کیریمه خانلیقیدا بعضی شرطلر آلتیندا عثمانلی دوولتینه باغلانمیش اولدو.
بو تازا شرایطین نتیجه سینده ۱۴۷۵ین باهاریندان اعتبارا کیریم خانلیقی باخیمیننان چوخ بویوک بیر دئیشیکلیک حاصیل اولدو:بوگونه قدر کیریمین ایچ ایشلرینه قاریشان و عینی زاماندا تهلیکه یارادان مسیحی جنووالیلارین کفه ده و باشقا شهرلردکی حاکمییتلرینه سون وئریلدی.و اونلارین یئرینه چاغین ان بویوک دوولتی اولان و اسلام دونیاسینین اوندرلیگین الینه آلان عثمانلی پادشاهینین حکمی روان اولدو.آیری طرفدن بو باغلانیش ایله کیریم خانلیقینین دوام ائتمه سی تضمین اولاراق ، کیریمین اقتصادی و گلیشمه سی باخیمیننان دا بویوک فایدالاری اولدو.بو خانلیقین عثمانلی دوولتینه باغلانماسینین ان مهم نتیجه ، سیاسی بیر سونوجدور.بئله کی کیریمدا سیاسی استقرار ساغلانمیش و خان اوغوللاری آراسیندا اولان مجادله لرین قاباغی بویوک اولچوده آلینمیشدیر. بونونلا کیریم خانلیقی آسایشه قوووشوب و چنگیز سویوننان اولان گیرآی سلاله سینین آغالیقی بو خانلیقدا اون سکیزاینجی یوزایللرین سونلارینا قدر دوام ائدیب قالمیشدیر.حال بوکی عثمانلینین حمایتینن محروم قالان و اوز مقدراتلارینان باش باشا بوراخیلان قیزیل اوردودان قالمیش باشقا خانلیقلار (قازان خانلیقی،آستاراخان خانلیقی،قاسیم خانلیقی و نوقای اولوسو) بیر بیر روسلار طرفینن اوتولموشدولار. سون
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۵ بهمن ۱۳۹۳ ساعت ۶:۵۰ ق.ظ
