نگاهی به ادبیات زنانه دفاع مقدس در استان

علی رزم آرای
گروه فرهنگی:رویداد جنگ و ادبیات دفاع مقدس همراه و همزادند و سخن از هر یک ما را به دیگری رهنمون می سازد. همچنان که نمی توان از واقعیت هشت ساله جنگ (دفاع مقدس) به عنوان قطعه ای از تاریخ این سرزمین چشم پوشی کرد ،نمی توان حادثه ادبی آن را نیز نادیده گرفت.
پرداختن به ادبیات دفاع مقدس از چند جهت مهم و بایسته است که به برخی از آنها اشاره می¬شود: دفاع مقدس، ادبیات ویژه خویش را همراه داشته است .
چشم بستن به روی این واقعیت همان گونه که پیش تر گفته شد ، نه ممکن است نه منطقی در تبیین و تحلیل سیر تاریخی ادبیات ایران نمی‌توان قطعه تاریخی دفاع مقدس را نادیده گرفت ؛چرا که این قطعه تاریخی هم پیوسته به گذشته است و هم تاثیر گذار در آینده.
حذف این قطعه – به هر بهانه و توجیه – پژوهشگران را دچار شکاف تاریخی و مطالعاتی و گسل و گسست نسلی ادبیاتی می کند.
ضرورت پرداختن به ادبیات دفاع مقدس از این جهت نیز مهم و اساسی است که هم حافظه ها و ذهن های زیسته در حادثه در آستانه از دست رفتن و فرسایش اند و هم امکان برداشت ها و تحلیل های واژگونه یا تحریف گونه وجود دارد.
در تطبیق ادبیات امروز با واقعیت جنگ هشت ساله ، فرصت مغتنمی است تا این موجودیت را رها نکنیم و از دست ندهیم.
تحلیل همزمانی پدیده های ادبی مثل تحلیل همزمانی پدیده های سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی رایج و مرسوم است .
تحلیل و نقد همزمانی به سبب حضور همه اجزا و قطعات از جمله مولف ، زمان خلق اثر اوضاع و احوال موثر در خلق اثر ، به حقیقت و صواب نزدیک تر است .
امروز دیگر این تحلیل و دیدگاه را هیچ کس نمی پذیرد که باید سال‌ها از حادثه فاصله گرفت و سپس به بررسی و نقد و تحلیل آن پرداخت .
چه بسیار آثار ادبی که به سبب فاصله زمانی زبانی ، فرهنگی و دیگر عوامل تاثیر گذار بر متن لایه هایی از آنها مفقود و پنهان مانده و به چشم و ذهن و نظر نقاد و تحلیل گر نرسیده است . البته انکار نمی توان کرد که فرا روی نقادان و پژوهشگران برخی ملاحظات سیاسی و فرهنگی وجود دارد که ممکن است بر نقد و نوع نقد و سمت نقد اثر گذار باشد.
بیش از شش هزار اثر چاپ شده در حوزه های شعر ، داستان ، زندگینامه ، خاطره ، قطعه ادبی زندگینامه داستانی ، نمایشنامه ، فیلمنامه ، نقد و گزارش در فاصله حدود سه دهه از آغاز جنگ تا پایان دهه هشتاد به چاپ رسیده است . (ویژه نامه جشنواره ربع قرن کتاب دفاع مقدس ، ص ۴۲)
*مجموعه داستان ساقه¬های استخوانی- زهرا کریم زادگان
زهرا کریم¬زادگان زاده شهر ماکو و مقیم ارومیه. از معدود نویسندگان و محققان زن عرصه ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی در استان است. مجموعه ساقه های استخوانی دومین اثر ادبی او در حوزه ادبیات داستانی است.
۱-عناصر کلیدی ادبیات زنانه در اکثر داستان¬های این کتاب قابل رویت است. عناصری نظیرتجربیات خاص زنانه، خصوصی¬نویسی شیوه خاص خاطره¬گویی، حدیث نفس، شاعرانه گویی و جزئی نگری، استفاده نکردن از زبان آرگو و یا زبان مخفی و رمزی همه و همه در این مجموعه قابل رویت و ردیابی است.
۲- ویژگی¬های داستانی این مجموعه را در گفتگوهای درونی، دیالوگ¬های تک نفره خارج از صورت معمول منولوگ، گذشته¬گرایی و تعدد فلاش¬بک در متن داستان¬ها دانست.
با توجه به اینکه ادبیات دفاع مقدس در کل و ادبیات زنانه آن به شکل اخص شکل روایت ادبیات¬داستانی معمول را برهم زده¬اند.
به عنوان مثال در طول تاریخ زنان همیشه معشوق بودند و مردان عاشق و به دنبال زنان اما درادبیات دفاع مقدس زنان عاشق¬اند و مردان معشوق و زنان به دنبال مردان! برای مثال داستان »نیمی از یک پلاک« در همین مجموعه خانم کریم¬زادگان در ادبیات دفاع مقدس گفتمان یک¬پارچه مردانه حاکم نیست بلکه نوع این گفتمان آن امروزه زنانه مردانه شده است توأمان!
۳- دیگر ویژگی این مجموعه داستان انتخاب به¬جا عناوین داستان¬ها است. عناوین داستان¬ها به شکل ارگانیک و ساختاری با روایت و متنیت آنها در ارتباط است، برای مثال داستان »غریب« که عنصر غریبی و غربت به عنوان یک تم در ان موج می زند و شیوه منولوگال روایت آن نیز برهمین اساس درست انتخاب شده است.
۴- بر خلاف عرف اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران، در عرصه دفاع مقدس و به تأسی از آن در ادبیات دفاع مقدس زنان قائم به ذات هستند، در عرف زنان ما بعد از ازدواج باید به باورغلط دوباره تربیت شوند اما در میدان عمل دفاع مقدس و در ادبیات آن، این زنان هستند که تربیت می¬کنند و می¬سازند، در مقام مادر و همسر!
۵- این مجموعه داستان از حیث ساختار نیز در بعد ویراش ادبی و زبانی دچار نواقصی نیز هست. همان گونه که ما شخصیت حقیقی منتقد را در ادبیات خود تعریف نکرده و به نقد به معنای بسط اثر و تعیین اثریت آن قائل نیستیم در بعد ویراستاری نیز به همین مشکل دچاریم و به همین دلیل هم نقد ما و هم ویراستاری ما بازاری است!
از جهت دیگر ادبیات خاص دفاع مقدس در کلیت ادبیات ما از جهت نظری تئوریزه نیست. نقد ادبیات داستانی نیازمند تئوری خاص آن است که هم جنبه داستانی آن و هم جنبه اجتماعی و فرهنگی آن در زمینه اصلی این تئوری پردازی لحاظ شود والا ادبیات، داستان، شعر و… در این خصوص بیشتر یک وسیله خواهد و خروجی آثاری از این دست نیز قابل نقد و ارائه نخواهد بود.