مؤللیفین اؤلومو
چئویرن: جاوانشیر یوسیفلی
بیراینجی بولوم
آنادیلیمیز:بالزاک »ساررازین« نووئللاسیندا قادین پالتاری گئیینمیش خدیم کیشی حاققیندا دانیشارکن بئله بیر جومله ایشله‌دیر: »و ائله اصیل قادین ایدی، قفیلدن باش قالدیران قورخو حیسسی، آنلاشیلماز شیلتاقلیقلاری، اینستینکتیو هیجانلاری، سبب‌سیز قابالیغی، حریصلییی و بیر ده فسونکار، اینجه حیس‌لری ایله بیرگه…« بو سؤزلری دئین کیمدی بئله؟
بلکه قادین‌لیباسی آلتیندا خدیمی سئزمه‌مه‌یه چالیشان نووئل قهرمانی؟ یا بلکه اؤز شخصی تجروبه‌سیندن قادین حاققیندا فیکیر یورودن بالزاک – فرد؟ یاخود قادین ناتوراسی باره ده حؤکم سورَن ادبی تصوورلری ایزله‌ین یازیچی بالزاک؟ بلکه عموم بشری حکمتدی بو؟ کیم بیلیر؟! رومانتیک پسیخولوژی اووقاتین تظاهورودورمو بو؟ نه‌دیرسه، بیز اونو هئچ وعده بیله بیلمیه‌جه‌ییک، بئله بیر سببدن کی، محض آدینا یازی دئدیییمیزده سس، منبع، مأخذ باره ده هر جور آنلاییش، ساده‌جه گؤمولور!
یازی – بلیرسیز‌لیین، غئیری-یئکجینس‌لیین، ایکی معنالی‌لیغین ائله بیر مکانیدیر کی، بورادا بیزیم سوبیئکتیولییمیزین ایزلری یوخ اولور. بو، ائله بیر آغ-قارا لابیرینتیدیر کی، هر جور اؤزونه بنزرلیک و ایلک نؤوبه ده یازان آدامین جیسمانی نشانه‌سی ایتیب گئدیر.
گؤرونور، بو ائله همیشه بئله اولوب: اگر احوالات ائله احوالات خاطیرینه ناغیل ائدیلیرسه، بو پروسئسده گئرچکلییه بیرباشا تاثیر و مداخیله دن، یعنی سون نتیجه ده سیموولیک فعالیتدن اؤزگه هر هانسی فونکسییادان [کارکرد، ایشلک] سؤز گئتمیرسه، – سس اؤز منبعیندن قوپوب آیریلیر، مؤللیفین »حجره‌سینه« اؤلوم تشریف گتیریر و یازی دا ائله بو مقامدان باشلانیر.
آنجاق مختلیف دؤنملرده بو حادیثه فرقلی شکیلده قاورانیلیب. بئله کی، ابتدایی جمعیتلرده ناغیلچیلیقدا ساده بیر آدام یوخ، خوصوصی مئدیاتور-شامان، یاخود ناغیلچی مشغول اولوردو؛ نه دئییرسینیز دئیین، اونون تحکییه کودلاری ایله رفتاریندان (»پئرفورماسییا«) لاپ شؤوقه ده گلمک مومکوندور، آمما هئچ وجهله »دوها«سیندان یوخ… مؤللیف فیقورو، اصلینده یئنی دؤوره مخصوصدور؛ بئله چیخیر کی، بو آنلاییشی اینسان جمعیتی اؤزو اوچون ائله بیر مقامدا آشکارلاییب کی، (شوبهه‌سیز، اینگیلیس ائمپیریزمی، فرانسیز راسیونالیزمی و رئفورماسییانین تثبیت ائتدییی شخصی اعتقاد سایه‌سینده)، بو دؤورده- اورتا عصرلرین سونا یئتدییی زاماندا فردی‌لیاقت گوجلنمه‌یه باشلاییب.
فیکریمیزین منطیقی آخاری اونا دیره‌نیر کی، ادبیات عالمینده »موللیف شخصیتی« کاپیتالیزمین ایدئولوگییاسینی یئکونلاشدیران پوزیتیویزمده [اولوملولوق] داها گئنیش قاباریقلاشیب. گونو بو گون ده مؤللیف ادبیات تاریخی درسلیکلرینده، یازیچیلارین بیوقرافییاسیندا، ژورنال مصاحبه‌لرینده و شخصیتی ایله یارادیجیلیغینی بیر اینتیم گونده‌لیک فورماسیندا بیرلشدیرمه‌یه جهدده بولونان ادیبلرین تفککورونده حؤکمرانلیق ائدیر.
بیزیم مدنیتده مؤوجود ادبیات اوبرازی‌نین کئچیلمز حدودلاریندا مؤللیف شریک‌سیز حاکیم‌لیک ائدیر – شخصیتی، حیات تاریخچه‌سی، ذؤوقو، ائحتیراسلاری ایله؛ تنقید اوچون گونو بو گون ده بودلئرین بوتون یارادیجیلیغی اونون، نئجه دئیرلر، حیاتی‌نین آلینماماسیندادیر؛ وان‌گوگون بوتون یارادیجیلیغی اونون اوره‌ک خسته‌لیینده، چایکووسکی‌نین بوتون صنعتی اونون معلوم قوصوروندادیر؛ یارادیلان اثرین شرحی و ایضاحی اول-آخیر گلیب مؤللیف اوزرینه دیره‌نیر، ائله‌بیل کی، هر دفعه، هر بیر اثرده آز و یا چوخ درجه ده شفاف آللئقوریک [تمثیلی] معنا قاتینی کئچیب عئینی بیر شخصین – مؤللیفین سسینه اوغراشیریق.
مؤللیفین حاکیمیتی هله چوخ گوجلو ایسه ده (یئنی تنقید اونون مؤقعینی بیر قدر ده محکم‌لندیردی)، شوبهه‌سیز کی، آرتیق بعضی یازیچیلار اونو چوخدان یئریندن لاخلادا بیلمیشلر.
فرانسادا بو ایشی ایلکین اولاراق، هئچ شوبهه‌سیز، مالارمه گؤرموشدو، او، قلبی‌نین، روحونون هر ذره‌سیله اولجه دن گؤروردو کی، دیلین اؤزونو اونون صاحیبی‌نین یئرینه قویماق لازیمدیر.
مالارمه گومان ائدیر کی، – بو هم ده ائله بیزیم حاضیرکی تصوورلریمیزله اوست-اوسته دوشور، – دانیشان مؤللیف یوخ، دیلین اؤزودور؛ یازی ازلدن سیماسیزلاشدیریلمیش بیر فعالیت دیر (بو شخصسیزلشدیرمه نی هئچ بیر حالدا یازیچی رئالیستین »آختالانمیش« اوبیئکتیولییی ایله قاریشدیرمامالی)، ائله بیر فعالیت کی، »من«ین یوخ، دیلین اؤزونون فعالیتینه شرایط یارادیر؛ بوتون مالارمه پوئتیکاسی‌نین مغزی ائله مؤللیفی اوزاقلاشدیرماغیندا، اونو یازی ایله عوض ائتمه‌سینده دیر، – بو ایسه، بیزیم گؤره‌جه ییمیز کیمی، اونا اوخوجو استاتوسو حوقوقو قازاندیرماقدیر.
پسیخولوژی »من« نظریه‌سی ایله ال-آیاغی باغلانمیش والئری، مالارمه نین ایدئیالارینی خیلی یومشالتمیشدی؛ آنجاق اؤزونون کلاسیک ذؤوقونه آرخالاناراق او، ریتوریکا [فن بیان] تجروبه‌سینه اوز توتدو
ائله بو سببدن دؤنمه دن مؤللیفی شوبهه یه و مسخره یه معروض قویور، اونون فعالیتی‌نین دیل آسپئکتینی [سرشت] و »گؤزله نیلمز« خاراکتئرینی قاباردیر، هم ده اؤزونون بوتون نثر اثرلرینده اعتیراف ائتمه یی طلب ائدیردی کی، ادبیاتین ماهیتی – سؤزده دیر، یازیچی‌نین قلب دونیاسینا هر نؤوع ایسنادلار ایسه – مؤوهوماتدان اؤزگه بیر شئی دئییلدیر.
حتتا مشهور پسیخولوگیزمی ایله تانینان قلب اوستاسی پروست دا – ساده‌جه تفررعات خیردالامیردی، تفررعاتین درین‌لیکلرینه گئتمکله یازیچی ایله اونون پئرسوناژلاری‌نین موناسیبت لرینی مرکب لشدیریر – آچیق-آشکار قارشیسیندا دوران وظیفه نی بوندا گؤروردو… پروست تحکیه چی قیسمینده نه ایسه گؤرن، عذاب چکن آدامی یوخ، حتتا یازان آدامی دا سئچمیردی، ائله بیریسینی سئچیردی کی، او، هله یازماق حاققیندا دوشونور (اونون رومانینداکی جاوان اوغلان، – یئری گلمیشکن، اونون نئچه یاشی وار، کیمدیر، نه ایشله مشغولدور – یازماق ایسته ییر، آنجاق باشلایا بیلمیر و رومان دا او زامان بیتیر کی، نهایت، یازی آلینیر، ایلک جومله‌سی یازیلیر)، بو یوللا پروست موعاصیر یازی ائپوپئیاسی [حماسه] یاراتدی. بو ساحه ده او، کؤکلو چئوریلیشه نایل اولدو؛ روماندا اؤز حیاتینی تصویر ائتمک یئرینه، – آخی چوخ زامان مالی مالا قاتیب ائله بئله ده دئییرلر،-او، اؤز کیتابی‌نین نمونه‌سینده ائله اؤز حیاتینی، عؤمرونو ادبی اثره دؤندره بیلمیشدی و بیزه آیدین اولور: شارل کی مونتئسکیو دان کؤچورولمه میشدیر، عکسینه، محض مونتئسکیو اؤزونون گئرچک-تاریخی حرکت و علامتلریله اولسا-اولسا شارل دان گلمه معین فراقمئنتی [پارچا]، یاخود »قیرینتی«نی تمثیل ائدیر.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۳۰ تیر ۱۳۹۵ ساعت ۴:۰۲ ق.ظ
