قرآن و توصیه های معنوی برای ملاقات با خویشاوندان و دوستان

زهرا اجلال
گروه دین وزندگی:ازجمله رسوم بسیار زیبا و پسندیده ایرانی ملاقات با خویشاوندان و دوستان و رسیدگی به احوال نیازمندان، به ویژه نیازمندان خویشاوند، از جمله آداب پسندیده و نیکویی است که در پرتو دستورات جامع و کامل اسلام، مردمان شریف ایرانی در شب یلدا و دیگر شب های طولانی و بلند زمستان به آن اهتمام می_ورزند.
خداوند در سوره اعراف می فرماید: »کلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین« (اعراف /۲۹) بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.
خداوند برای رفاه و آسایش بندگان خود، نعمت های بسیاری آفریده و به آنها امر فرموده از این نعمت ها استفاده کنند، ولی همواره بکوشند از اسراف کردن بپرهیزند؛ زیرا خداوند اسراف را دوست ندارد.امام علی (علیه السلام) اسراف کردن را موجب هلاکت دانسته و امام سجاد (علیه السلام) در دعا و مناجات های خود با خدا می فرماید: »و مرا از زیاده روی باز دار و روزی ام را از تلف شدن نگاهدار و دارایی ام را با برکت دادن به آن افزون کن و راه مصرف آن را در کارهای خیر به من بنمایان.«
رسم زیبای دیدار یکدیگر مثلا در شب یلدا وقتی زیباتر می شود که با زیاده روی نکردن در مصرف خوراکی ها و تنقلات، بخشی از آنها را به مصرف یتیمان و افراد بی بضاعتی برسانیم که توانایی تهیه چنین اقلامی را در این شب ندارند.
اهمیت صله رحم تا آنجا است که پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله وسلّم مى فرماید: »صلة الرحم تعمر الدیار و تزید فى الاعمار و ان کان اهلها غیر اخیار؛ پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد مى_سازد و بر عمرها مى افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند.«انسان هایی که عاشق عبادت هستند و از صمیم دل آن را دوست می دارند، تمام وجود خود را وقف عبادت می کنند و هر یک از اعمال و گفتار خود را با نیت تقرب به خداوند انجام می دهند.روزها و شب های زمستان، بهترین فرصت برای راز و نیاز و مناجات با خداوند است.
امام صادق (علیه السلام) این فرصت نیکو را این گونه معرفی می کند: »زمستان، بهار مومن است. شب هایش طولانی است که برای عبادت نیمه شب از آن کمک می گیرد و روزهایش کوتاه است که برای روزه گرفتن از آن مدد می جوید«
خداوند در آیات بی شماری به بندگان خود دستور می دهد خویشاوندان و نزدیکان خود را فراموش نکرده و همواره جویای احوال آنها باشند و آنها را از قطع رحم و رسیدگی نکردن به خویشان برحذر می دارد: وَالَّذِینَ یَصِلُونَ مَآ أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَیَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ (رعد، ۲۱)
و (خردمندان) کسانى هستند که آنچه را خداوند به پیوند با آن فرمان داده پیوند مى دهند و در برابر پروردگارشان (بخاطر شناختى که دارند خشوع و) خشیت دارند و از سختى حساب مى ترسند.
در اهمیّت صله رحم همین بس که خداوند آن را در کنار ذکر خود قرار داده است. »واتقوا اللَّه الّذى تساءلون به و الارحام«( نساء، ۱)
اهمیت صله رحم تا آنجا است که پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله وسلّم مى فرماید: »صلة الرحم تعمر الدیار و تزید فى الاعمار و ان کان اهلها غیر اخیار؛ پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد مى سازد و بر عمرها مى افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند.«
در سوره محمد صلى الله علیه وآله وسلّم آیه ۲۲ و ۲۳ مى فرماید: »فهل عسیتم ان تولیتم ان تفسدوا فى الارض و تقطعوا ارحامکم * اولئک الذین لعنهم الله؛ پس (ای منافقان!) اگر روی گرداندید، آیا جز این انتظار می رود که در زمین تباهی کنید و قطع رحم نمایید؟* اینان کسانی هستند که خدا لعنتشان کرده.«
خداوند در قرآن کریم بندگان خود را به قصه_های قرآن توجه داده و هر یک از این سرگذشت_ها را دارای حکمتی می داند که برای انسان ها هزاران پند و اندرز در خود نهفته دارد. امام (علیه السلام) نیز می فرماید«بهترین داستان، رساترین اندرز و سودمندترین پند، کتاب خدای عزوجل است.«
در شب یلدا و شب های زمستانی که دور یکدیگر جمع می شویم و پای صحبت بزرگ ترها می نشینیم، شایسته است در این شب طولانی، با تفأل زدن به حافظ و خواندن اشعار عرفانی او، از خرافات و تفأل زدن به شیوه های خرافی دیگر پرهیز کنیم.
در روایتی رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: خانه اى که در آن قرآن فراوان خوانده شود، خیر آن بسیار گردد و به اهل آن وسعت داده شود و براى آسمانیان بدرخشد چنان که ستارگان آسمان براى زمینیان مى درخشند. (اصول کافى، جلد۲، صفحه۶۱۰)
پیامبر خدا (صلی الله و علیه وآله) می فرماید: »از ما نیست کسی که فال بد زند یا برایش فال بد زده شود.« قرائت اشعار پسندیده و نیکو، به ویژه اشعاری که در مدح اهل بیت (علیهم السلام) سروده شده، از جمله کارهای خوب و نیکویی است که می توان در این شب انجام داد.
نیکو و شایسته است به جای داستان ها و قصه هایی که گاه با خرافات همراه است، در کنار شعر خوانی ها و حافظ خواندن هایمان به خواندن قرآن و قصه های قرآنی توجه کنیم که هیچ گاه کهنه نمی شود و خرافات در آن راه ندارد.
چنانچه در روایتی رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: خانه اى که در آن قرآن فراوان خوانده شود، خیر آن بسیار گردد و به اهل آن وسعت داده شود و براى آسمانیان بدرخشد چنان که ستارگان آسمان براى زمینیان مى درخشند. (اصول کافى، جلد۲، صفحه۶۱۰)
در قرآن مجید سه جا از رمان و انار نام برده است؛ در سوره انعام/۱۴۱ و آیه ۹۹ و آیه ۶۸ الرحمن درباره میوه این درختان توصیه مهمی شده است. گردو نیز از تنقلاتی است که در این شب مصرف می شود و فایده های بسیاری دارد. امام (علیه السلام) فرموده است: »خوردن گردو در زمستان و فصل سرما، کلیه ها را گرم و سردی را از بدن دفع می کند.«
رعایت این آداب و رسوم پسندیده و توجه به حکمت خوراکی هایی که در این شب مصرف می شود، می تواند راهگشای خوبی برای جوانان و نوجوانان باشد.
از جمله رسم های ایرانی که در شب یلدا در میان اقوام مختلف برگزار می شود، رسم پسندیده هدیه دادن و هدیه گرفتن است.
این سنت نیکو در اسلام بسیار مورد سفارش قرار گرفته و پیامبر (صلی الله و علیه وآله) فرموده است: »به یکدیگر هدیه بدهید تا دل هایتان به هم مهربان شود. به یکدیگر هدیه دهید؛ زیرا کینه ها را از بین می برد.«
این شب بلند فرصتی مضاعف چند دقیقه ای است برای نزدیکی به خدا، فرصتی است تا اینکه بتوانیم آرامش واقعی را در مناجات با محبوب دلها بار دیگر تجربه نماییم: » الَّذِینَ آمَنُواْ وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛[سوره رعد، آیه۲۸] آنان که ایمان آورده اند و دلهایشان به یاد خدا آرامش می یابد آگاه باشید که دلها به یاد خدا آرامش می یابد«
چه خوب است در این شب بلند تنها به فکر هندوانه و سبزی پلو با ماهی سفره ی خانه خودمان نباشیم چه بسیار خانه هایی که از همان پلوی آن محروم هستند. ای کاش به رسم و نام مسلمانی که افتخار داشتن آن را داریم در شب یلدا گوشه چشمی به بینوایان و مستمندانی داشته باشیم که زندگی ایشان به سختی و فقر می گذرد. شب یلدای پرهیزکاران همراه با یاد و دستگیری از فقیران و مستمندان است؛ چرا که خداوند متعال ایشان را این چنین توصیف نموده است: »وَ فی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُوم؛[سوره ذاریات، ۱۹] و در اموال آنها حقّى براى سائل و محروم بود.«