قرآن راهنمای زندگی بشر بر اساس فطرت و عقل سالم
سلمان اکبری
گروه دین وزندگی:هنجارهای اجتماعی ارزش ها و ستون های اصلی یک جامعه است. تخریب و تضعیف هر یک از آن ها به معنای از میان بردن یکی از ستون های جامعه است. از این رو در موضوع جامعه پذیری، تاکید اصلی بر آموزش و پرورش نسل ها بر اساس این هنجارهاست. بسیاری از مصادیق گسست نسلی و آثار زیانبار آن را می توان در همین تخریب و تضعیف هنجارهای اجتماعی جست وجو کرد. این گونه است که تضاد و گسست نسلی پدید می_آید و جامعه برخلاف مسیر درست انتخابی نخست خود، در مسیر فروپاشی و گسست قرار می گیرد و از درون می پاشد.علل و عوامل چندی در این گسست ها وتغییر وتبدیل هنجارها به ناهنجاری ها دخیل هستند که یکی از این ابزارها و عوامل شایعه است.
شایعه همان گونه که در از میان رفتن اعتماد و اطمینان عمومی نقش منفی بازی می کند، در ساختار شکنی و از میان بردن هنجارهای اجتماعی هم نقش مخربی را ایفا می کند. از این رو در همه جوامع انسانی از شایعه به عنوان ضدهنجار سخن گفته و با آن مبارزه می شود.قرآن نیز به عنوان راهنمای درست و کامل زندگی بشر که بر اساس فطرت و عقل سالم و هماهنگ و سازگار با آن می باشد، به این مسئله توجه داشته و ابعاد ومسایل آن را تحلیل و تبیین کرده است. نویسنده در این مطلب بر آن است تا از منظر قرآن به شایعه و آثار و کارکردهای آن توجه کند که با هم آن را از نظر می گذرانیم.
در هر جامعه ای چنددسته اخبار پخش می_شود. بعضی از اخبار، گزارش های صادقانه ای با منابع خبری مطمئن و مستندات و شواهد گوناگون است؛ اما برخی دیگر در برگیرنده تمامی ویژگی های یک خبر صادق و راست نیست، زیرا یا در محتوا و یا در منابع خبری و یا مستندات آن اشکالاتی وجود دارد. از جمله می_توان به اخباری اشاره کرد که در بسیاری از رسانه ها برای جلوگیری از متهم شدن به دروغگویی، آن را از منابع خبری بی نام و نشان، یا از منابع خبری ناشناس و مانند آن نقل می کنند. عنوان »منابع مطلع« را شاید بسیار شنیده باشید که در بسیاری از موارد کسی جز نویسنده خیال پرداز خبر نیست.شاید در حوزه علوم دینی از علما و فقیهان و سخنوران بسیار شنیده اید که در خبر آمده است که پیامبر(ص) یا معصوم(ع) چنین گفت و چنان کرد. اگر به این منابع خبری مراجعه شود، نام یکایک کسانی که خبر را نقل کرده اند آمده است و در منابع رجالی نیز تبیین شده است که این افراد تا چه اندازه مورد وثوق و اطمینان هستند که بتوان به سخن و خبر ایشان اعتماد کرد. این حساسیت در منابع خبری دینی از آن رو پدید آمد که قرآن نسبت به اخبار و گزارش های خبری حساسیت فراوانی نشان داد؛ زیرا اخبار با تمام تفاوت های ارزشی در مضمون و محتوا، می تواند آثار مثبت و یا منفی درجامعه به جا گذارد و حتی مسیر تحولات اجتماعی و سیاسی جامعه را تغییر دهد.
بنابراین می توان گفت که شایعه، خبری است با منابع ناشناس و یا شناخته شده که صدق و کذب آن معلوم نیست، ولی به سبب آن که نفس خبر و محتوای آن، مورد توجه و اقبال مردم است به سرعت پخش می شود و به تعبیر قرآن اذاعه و شایعه می شود. شایعه هر چند که خبر است ولی از آن جایی که پخش آن پیش از اثبات درستی محتوا و مضمون آن انجام می شود، به عنوان شایعه شناخته و معرفی می شود. بنابراین اگر خبری حتی با منابع ناشناس و یا شناخته شده غیرمطمئن، به اثبات برسد و درستی آن ثابت شود، پخش آن، شایعه به شمار نمی آید.
به سخن دیگر، شایعه بر دو پایه و عنصر اصلی قرار گرفته است: عنصر نخست آن »خبر تأیید و اثبات نشده« و دیگری »پخش آن پیش از اثبات« است.گاه در جامعه برای امور جزیی، شایعه سازی انجام می گیرد. از جمله برخی برای این که شخصیت کسی را تباه سازند، یا برای خود شخصیت سازی دروغین انجام دهند، یا این که جریان و جناحی را تخریب کنند و یا جریان و جناحی را مظلوم نشان دهند و یا آن را خوب و مقبول بنمایانند، از شایعه سازی بهره می گیرند. همچنین گاه برای فروش جنسی یا تغییر موقعیت اقتصادی و تخریب کالایی از شایعه بهره گرفته می شود.
هر چند که در قرآن از شایعه سازی اجتماعی به هدف تخریب و هتک آبروی اشخاص (نور آیه ۱۹) سخن به میان آمده است ولی می توان گفت که این تنها نمونه و مصداقی از کاربردهای منفی و مخرب شایعه سازی است که با عرض و آبروی مردم سر و کار دارد. در حقیقت هرگونه شایعه سازی به قصد تخریب همانند تخریب و هتک آبرو می باشد. بنابراین می توان برای شایعه هدف تخریب را یکی از اهداف اصلی و مهم برشمرد که از سوی شایعه سازان مورد توجه قرار می گیرد.
اما در بیان این که چرا شایعه به سرعت پخش می شود، باید به این نکته توجه داد که در شایعه سازی به عناصر مهمی توجه می شود که مرتبط با اصول روان شناسی است. شایعه سازان با توجه به روحیه مخاطبان، اخبار را به گونه ساماندهی می_کنند که از جاذبه هایی برخوردار باشد و مخاطب را به شنیدن و تکرار آن وادار سازد.
البته باید توجه داشت که اصولا شایعه نسبت به اموری صورت می گیرد که از حساسیت بالایی برای مخاطب برخوردار است. به عنوان نمونه مسایلی مطرح می شود که مرتبط با امنیت اقتصادی، غذایی، ملی، جانی و مالی فرد و جامعه می باشد و یا این که آرامش و آسایش وی را تحت تأثیر قرار می دهد. بنابراین محتوای خبر و موضوعاتی که در شایعات مورد توجه قرار می_گیرد، از امور و موضوعاتی است که برای مخاطب مهم و ارزشی و اساسی است.اگر این محتوا با اصول و فنون تبلیعات و تأثیرگذاری همراه شود، می تواند حتی کسانی را که گرایش به پخش شایعه نداشته و از شایعه پراکنی پرهیز دارند به سوی خود جذب کند. ازاین رو گاه از شعر و کاریکاتور و دیگر ابزارهای تبلیغی برای گسترش دامنه شایعه استفاده می کنند.
بنابراین می توان گفت که شایعه ساز برای این که از شایعه پراکنان بی مزد و مواجب، بهره برد از شیوه های تأثیرگذار بر مخاطب استفاده می کند و آنان را به خدمت می گیرد که از جمله آن ها می_توان به شعر و جوک و مانند آن اشاره کرد که از طریق پیامک ها ارسال می شود.
شایعات از آن جایی که بنیادهای ارزشی و اخلاقی جامعه را از میان می برد و هنجارها را تهدید می کند و پایه های اطمینان و اعتماد اجتماعی را سست یا نابود می سازد، به عنوان ناهنجاری از سوی عقل و عقلا و گناه و جرم از سوی شریعت و قانون مورد توجه قرار گرفته است. از این رو خداوند در قرآن هم آن را گناهی بزرگ برشمرده و هم برای شایعه سازی و شایعه پراکنی، مجازاتی را در دنیا و آخرت درنظر گرفته است.در سوره حجرات، اصلی وجود دارد مبنی بر اینکه اگر فاسقی خبری به شما داد، اول تحقیق کنید و سپس آن خبر را بپذیرید.
(فتبینوا) بر این اساس و باتوجه اینکه تمام حرکات و سکنات ما در محضر خدای متعال ثبت و ضبط می شود و ما به خاطر شنیده ها و گفته_های خود نزد خداوند مورد بازخواست قرار خواهیم گرفت، لذا تکلیف ما در قبال شایعه و هر خبری که از صدق و کذب آن مطمئن نیستیم کاملاً روشن است و آن اینکه هر خبر و شایعه ای را زود نپذیریم و آن را دهان به دهان نقل نکنیم و بر خود بباورانیم مگر پس از تحقیق و اطمینان کامل از درست بودن آن که با این روش، شایعات هرچقدر هم قوی و حقیقت نما باشند، مجال گسترش نمی یابند و شایعه سازان نمی توانند به اهداف خود نائل آیند. بنابراین می توان گفت ابزار قرآنی (فتبینوا) قویترین ابزار برای دفع و رد هرگونه شایعه ای در جامعه است.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۰۶ بهمن ۱۳۹۵ ساعت ۷:۵۹ ق.ظ
