فضای مجازی تهدیدی نوین در مسیر سرنوشت کودکان

گروه جامعه: کودکان امروز در مقابل تهدیدی جدی به‌نام فضای مجازی قرار گرفته اند، تهدیدی که خطرات آن به گمان بسیاری از کارشناسان بسیار قابل توجه بوده و می‌تواند مسیر زندگی آنها را تغییر داده و سرنوشت ناخوشایندی را برایشان رقم بزند.
دیدن کودکانی که ساعت ها در موبایل دور می_زنند و دو چشم خود را بر روی صفحه بسیار کوچک موبایل خیره می کنند، این روزها به تصویری عادی در زندگی همه ما تبدیل شده است؛ بسیاری از این کودکان کم سن و سال، چنان بر برنامه های گوشی تلفن همراه و ریز و بم آنها مسلط هستند که در بسیاری موارد، حتی پدر و مادر و اعضای دیگر خانواده به چنین تسلطی نرسیده اند؛ حس کنجکاوی و دانستن آنها را چنان به فضای گوشی موبایل مسلط کرده که بیشتر از هرکسی می دانند وقتی مشکلی در برنامه ها پیش آمد، چه کار کنند و مهم‌تر از همه خوب یاد گرفته اند که چه طور وارد فضای مجازی شوند، فیلم بینند و بازی های مختلف را به چه روشی پیش ببرند.
علاقه این نسل به گوشی تلفن همراه، چنان آنها را به سمت وابستگی سوق داده که برای رسیدن پدر و مادر به منزل ثانیه شماری می کنند و به هر بهانه ای گوشی را از دست آنها گرفته و به دنیای خیالیشان وارد می شوند.
حضور گوشی تلفن همراه و یا در مواردی تبلت در زندگی بسیاری از کودکان و نوجوانان به حدی اثرگذار بوده که جدا شدن از آن برایشان بسیار سخت است چنان که بازی با گوشی را بر غذا خوردن و حتی میهمانی رفتن ترجیح می دهند.
این مشکل زمانی عمق بیشتری پیدا می کند که کودکان در خانه های بسیاری از ما، بازی یا استفاده از برنامه های گوشی تلفن همراه را حتی به درس خواندن نیز ترجیح می دهند و مطالعه و درس خواندن زیر سایه سنگین گوشی های موبایل باقی می مانند و این امر، بحث و جدل های بسیاری را بین والدین و فرزندان در خانه ها ایجاد می کند.
اما آنچه بیشتر از همه بر اعتیاد کودک به فضای مجازی می افزاید، بی تفاوتی والدین نسبت به آنهاست؛ والدین توجهی نمی کنند چرا کودکشان ساعت ها از وقت خود را صرف گذراندن در گوشی موبایل می کند و آیا ورود او به فضای مجازی و دیدن برخی برنامه ها تبعات ناخوشایندی برای کودکشان رقم نخواهد زد؟
تاسف بارتر اینکه برخی از خانواده ها خود اقدام به خرید گوشی های موبایل گران قیمت، تبلت و رایانه شخصی برای فرزندان خود می کنند تا به اصطلاح خودشان در بین هم سن و سالان، دوستان و حتی محافل خانگی خودی نشان دهند غافل از اینکه دختر یا پسرشان با غرق شدن در فضای مجازی به سمت دنیای دیگری حرکت می کند و با تقلید از فضای مجازی پوشش، گویش و به طور کلی سبک زندگیش را تعیین می کند.
شتاب تند فضای مجازی و گرفتار شدن فرزندان در آن، والدین را با مشکلات متعددی مواجه کرده است چنان که گاهی دچار سرگردانی شده و راهی برای رهایی کودک خود از چنگال فضای مجازی پیدا نمی کنند.
یک مادر: برای آرامش فرزندمان رایانه و گوشی خریدیم ولی توان گرفتن گوشی از او را نداریم
خانمی که خود را کارمند معرفی می کند با بیان اینکه فضای مجازی شمشیری تیز و بران است گفت: یک فرزند پسر دارم اما سایه سنگین فضای مجازی و بازی های رایانه ای و برنامه های دیگر حتی فرصت غذا خوردن را از او گرفته است؛ چنان غرق این فضا می شود که رغبتی به مدرسه و میهمانی رفتن پیدا نمی کند، بهتر بگویم به سختی می شود او را از جلوی رایانه کنار کشید و یا گوشی موبایل را از دستش گرفت.
ویدا اکبری ادامه داد: پافشاری ما جوابی نمی دهد و توان گرفتن گوشی موبایل یا کنار کشیدن او از جلوی رایانه را نداریم؛ او با بازی های موجود در آن عجین شده و سعی می کند شبیه شخصیت های آن بازی ها باشد.
وی افزود: ما خود مقصر هستیم، تنها برای رفاه و آسایش و تفریح او اقدام به خرید رایانه و گوشی موبایل کردیم؛ خواستیم از قافله دوستانش عقب نماند اما هیچ نظارتی بر کار او نداشتیم و چه بسا تا پاسی از شب جلوی رایانه نشسته و دنبال برنامه های مورد علاقه خود بود.
این مادر ادامه داد: فضای مجازی محاسنی هم دارد از جمله اینکه آگاهی و اطلاعات کودک را افزایش می دهد و موجب پیشرفت او می شود ولی به شرطی که خطوط قرمز رعایت شده و نظارت دقیق تری بر استفاده او صورت گیرد که البته نه تنها پسر من بلکه بسیاری از بچه های ما، به جای استفاده از محاسن، مغلوب معایب فضای مجازی می شوند.
ارائه محتواهای نامناسب مهمترین خطر فضای مجازی برای کودکان
پزشک عمومی و فعال رسانه ای ارومیه ای در این خصوص معتقد است: اکنون فضای مجازی یکی از پرکاربردترین مفاهیم در حوزه اجتماعی و فرهنگی است و به عنوان بخش جدایی ناپذیر از زیست انسان مدرن تبدیل شده است و با توجه به وسعت و تنوع کاربرد آن توسط گروه‌های مختلف حقیقی و حقوقی هر روز استفاده از آن بیشتر می شود بنابراین اکنون کودکان نیز به عنوان بخشی از مصرف کنندگان محصولات و محتواهای این فضا محسوب می شوند و برای بهبود ظرفیت های آموزشی، سرعت و سهولت یادگیری پیش و پس از مدرسه، والدین و نظام های آموزشی کاربرد آن را به گروه سنی تجویز می کنند.
هوشنگ عطاپور اظهارکرد: طبعا با توجه به وجود محتواهای گوناگونی که در این فضا به شکل نامحدودی وجود دارد، امکان پالایش آنها توسط این گروه سنی نیست که این امر به خودی خود می تواند سلامت جسمی و روانی آنها را متاثر کند.
وی ادامه داد: مهمترین خطری که این فضا برای گروه سنی کودکان دارد، ارائه محتواهای نامناسب با سن و جنس آنهاست؛ یعنی کودک ناخواسته می تواند با حجمی از محتواهای گوناگون مواجه شود که این اطلاعات با رشد و بلوغ ذهنی وی متناسب نبوده و در تربیت و پرورش ذهنی وی به ناهنجاری در یادگیری و دریافت الگوهای مناسب آموزشی منجر می ود.
وی اضافه کرد: آسیب بعدی که خیلی مشاهده می شود، ایجاد نوعی عادت و وابستگی روانی به این فضا به‌ویژه بازی های رایانه ای آنلاین است زیرا این بازی ها، طوری طراحی شده اند که کودک را وابسته به ادامه بازی می کنند؛ این عادت ها علاوه بر تاثیر در سلامت روانی فرد می تواند به بی خوابی، کم خوابی و حتی اختلالات ذهنی دیگری چون پرخاشگری، انزوا و گوشه گیری منجر شود؛ طبعا این نوع عادت های زندگی، در نهایت به کم تحرکی، بلوغ زودرس، اختلالات حرکتی و چاقی و عوارض داخلی ناشی از آنها منجر خواهد شد که بسیار خطرناک هستند.
عوارض روانی و جسمی حاصل بدکارکردی کودکان با فضای مجازی قابل توجه است
این پزشک عمومی افزود: در کل می توان گفت که سه گروه عوارض ذهنی، روانی و جسمی حاصل بدکارکردی کودکان با فضای مجازی است؛ من مفهوم بدکارکردی را به کار بردم به این دلیل که این فضا مورد نیاز هر گروه سنی است و اخیرا مطالعات نشان داده است که حتی بازی های رایانه ای در صورت استفاده متعادل از آن ها می تواند تاثیر مطلوب در توسعه فردی و توانایی روانی کودکان بر جا بگذارد به شرطی که با برنامه ریزی و تحت هدایت و مدیریت والدین باشد.
عطاپور با بیان اینکه استفاده از هر ابزاری نیازمند رعایت قواعد و استانداردهای تعیین شده است، گفت: فضای مجازی هم باید دارای معیار و استاندارد مصرف برای گروه های سنی باشد تا مصرف غیر استاندارد آن منجر به عوارض فردی و اجتماعی نشود و به همین دلیل هم در کل دنیا پلیس وارد فضای مجازی شده و به تخلفات و جرایم رسیدگی می کند.
وی اظهار کرد: در این امر نقش والدین، آموزشی و نظارتی است یعنی والدین باید امنیت کودک خود را در این فضا تضمین کنند و ضمن آموزش و راهنمایی وی، مسیرهای دریافت محتواها را مدیریت کنند و با رعایت کرامت کودک و ایجاد رابطه سازنده با او، در نقش مشاور و معلم ظاهر شوند تا کودک با خیال راحت در خصوص این فضا با وی مشورت بکند و سوالات خود را بپرسد.
وی ادامه داد: هر نوع نگاه تهدید آمیز و یا غیر دوستانه به کودک، می تواند وی را به سمت افراد غیر و یا پنهان کاری سوق دهد و همین جاست که نقطه آسیب پذیری در ذهنیت کودک و ورود آسیب از ناحیه فضای مجازی به کودکان شروع می شود.
این پزشک ارومیه ای اضافه کرد: مقوله اعتیاد به فضای مجازی را نمی شود به شکل علمی استفاده کرد ولی عادت و وابستگی بیش از اندازه در کودکان و حتی بزرگسالان به استفاده از فضای مجازی مشاهده می شود که آن هم به نوعی گرایش به برخی محتواها و وابستگی به آنهاست یعنی فضای مجازی یک بستر دریافت انواع اطلاعات است و افراد مختلف به نوع خاصی از این محتواها وابستگی پیدا می کنند که شاید شایع ترین آنها در بین کودکان و جوانان وابستگی به بازی های آنلاین و در برخی جوامع سایت های پورنوگرافی ( در میان جوانان) باشد.
عطاپور افزود: مهمترین روش جلوگیری، آموزش و بعد برنامه های جایگزین است که با هدایت والدین و آموزگاران ممکن است و در اینجا نقش خانه و مدرسه بیشتر بارز می شود.
کودکان نباید بدون حساب و کتاب وارد فضای مجازی شوند
دکترای جامعه شناسی فرهنگی و استاد دانشگاه نیز در این باره گفت: ورود بدون حساب و کتاب فرزندان به فضای مجازی باعث می شود کودک از نظر ذهنی تحت تاثیر رفتارهای خشن و غیر مانوس قرار گرفته و چه بسا از لحاظ روانی ستیزه جو و مقلد شود.
رسول بابازاده افزود: فضای مجازی به عنوان خرده فرهنگ برای کودکان است ولی کودکی که هنوز به رشد و بلوغ فکری کامل نرسیده و آشنایی کامل با فضای مجازی ندارد، برای ورود به این فضا نیازمند مدیریت از سوی والدین است تا با مهارت و آگاهی وارد این فضا شود.
وی اضافه کرد: اگر این فضا برای کودکان مدیریت نشود، تبعات خطرناک آن کودک را تهدید خواهد کرد چنان که تحقیقات نشان داده استفاده بیش از حد کودک از فضای مجازی ممکن است رشد ذهنی او را با مشکل مواجه ساخته و اطلاعات غلطی به او بدهد.
وی اظهار کرد: همچنین استفاده بیش از اندازه نسل جدید از فضای مجازی ممکن است موجب اعتیاد کودک به فضای مجازی شده و او را گریبانگیر ناهنجاری ها و انحرافات اجتماعی کند.
استاد دانشگاه های ارومیه ادامه داد: باید زمان خاصی برای استفاده کودک از فضای مجازی مشخص شود و به عبارتی والدین مدیریت زمان کرده و روزانه زمان مشخصی به استفاده از فضای مجازی اختصاص دهند و به این مهم توجه داشته باشند که اگر نظارت و مدیریتی نباشد، کودک تحت تاثیر برخی رفتارها قرار می گیرد که نمی توان او را از آن فضا بیرون کشید.
منع کامل کودک از فضای مجازی امکان پذیر نیست
بابازاده گفت: فضای مجازی و شبکه های مجازی به‌وجود آمده جزئی از خرده فرهنگ زندگی کودکان است بنابراین نمی توان گفت از گوشی موبایل استفاده نکند بلکه باید آگاهی و روشنگری داد و برخی سایت ها را کنترل کرد تا ناآگاهانه وارد آنها نشود.
وی افزود: نمی توان کودک را به طور کامل از نزدیک شدن به فضای مجازی و استفاده از گوشی موبایل منع کرد زیرا در صورت منع، کودک از راههای دیگری برای ورود به فضای مجازی استفاده می کند.
وی ادامه داد: نظارت دقیق،مدیریت و آگاهی دادن به کودک باعث می شود تا از این فضا استفاده مفید را انجام دهد و باید طوری مدیریت و زمان بندی شود که کودک پنج دقیقه از وقت خود را صرف تمرین مهارت های ذهنی و خلاقیت و ۲ ساعت را صرف انجام تکالیف مدرسه کند. به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا، کودکان و نوجوانان درصد زیادی از کاربران اینترنتی را در کشورمان تشکیل می‌دهند و امروزه حتی تحصیل و آموزش آن‌ها هم وابستگی بسیار زیادی به فضای مجازی پیدا کرده است بنابراین برای جلوگیری از ایجاد آسیب‌های مختلف برای کودکان، باید فرهنگ مدیریت کودک در اینترنت بین والدین به درستی جا بیفتد و تبلت مناسب کودکان خریداری شود.فضای مجازی در کنار معایبی که دارد در صورت نظارت دقیق والدین و همچنین آگاه ساختن کودکان و هدایت صحیح آنها می تواند بستری برای افزایش آگاهی و اطلاعات آنها باشد هرچند از این وجه کمتر استفاده شده و بسیاری از کارکردهای کودکان خارج از این حوزه است.