فال گیری تفألی بر سرنوشت همراه با تفریح
علی رزم آرای
گروه فرهنگی:در شماره روز گذشته آراز آذربایجان نوشتاری از نویسنده این سطور تحت عنوان ضدفرهنگ فال¬گیری سرنوشت سازِ سرنوشت شکن منتشر شد. آن نوشتار جهتی کلی و در مسیر شناسایی موضوع در مصادیق فرهنگی و قانونی و حتی شرعی و دینی داشت. توضیح چرایی گرایش عمومی به فال گیری، محتوای گرایش به کلیاتی به نام خرافاتی ایز این دست نیاز به کالبد¬شکافی دقیق¬تر موضوع را خواستار بود. حول و حوش انتشار نوشتار فوق¬الذکر بود که در اخبار خواندم بر اثر گرایش بی حد و حصر به خرافات فال گیری و صدور و بروز اطلاعات غلط و عجیب و غریب در مجالس این خرافات مدرن، همزمان طلاق و قتلی انجام شده که متأسفانه با تحقیق¬ بیشتر آمار این دست جرایم بالاتر نیز رفت. جدا این مسئله شاهد نابهنجاری بزرگتری نیز بودم و آن این که از یکی دوستان جوان من نویسنده این سطور بدبیاری¬ها و عدم توجه و تعاون تربیتی خانواده خود در قبال امر بسیار زیبایی الهی ازدواج را، هم در دوران نامزدی و هم در سال¬های اولیه تأهل خود، با شرکت همسرش در یکی از این مجالس فالگیری در جادو و طلسم و… ببیند و یا حتی سرخورده شده بود که در موردی از این فال گیری¬ها بی¬عاری و تنبلی شخص خودش را بهانه اصلی این عقب ماندگی¬ها و بدبیاری¬های اولیه زندگی دانسته بودند. زندگی این دوست بزرگوار به لطف خداوند متعال و آگاهی خودش تغییر بسزای کرد و او و همسرش تسلیم خرافات و فالگیری و… نشدند. اما من هنوز در اندرخم یک سؤال گیر کرده بودم و آن چگونگی و اندازه قدرت نفوذ و تأثیری گذاری خرافات و فال گیری در زندگی خرد و کلان مردم اطرافم بود. نوشتار زیر حاصل پاسخ¬گویی به این سؤال است؟! اگرچه در این زمینه فال حافظ و برخی تفال زدن¬های دیگر جزئی از باورهای مذهبی محسوب شده¬است و کمتر به عنوان خرافات قلمداد شده¬اند. به همین دلیل درک و برداشت کنونی از مفهوم فال در جامعه ایران همراه با پیچیدگی¬هایی است.رویکرد اصلی این نوشتار در اصل “رویکردی فرهنگی” است. اما در گفتمان¬های موجود تا به امروز، فالگیری از ابعاد روان شناختی، سیاسی، اقتصادی، تاریخی و اجتماعی مورد توجه قرارگرفته است اما کمتر “تبیین فرهنگی” در معنای مورد نظر نوشتار از این پدیده ارائه شده است. فالگیری را می¬توان با چند عامل توضیح داد. در اینجا نیز مانند دیگر موضوعات اجتماعی و فرهنگی نمی¬توان “تبیین های یک سویه” یا “تک عاملی” ارائه کرد. همه ابعادی ارائه شده در فالگیری دخالت دارند اما به اعتقاد نگارنده هیچیک “عامل غالب” یا “علت تبیین¬کننده” نیستند جز عامل “زمینه فرهنگی” و “بستر اجتماعی”. در فالگیری مجموعه¬ای از عوامل یا عناصر دخیل هستند. رویکردهای موجود یا ممکن درباره فالگیری اغلب معطوف بر یک مولفه یا عامل از مجموعه عوامل زیر است: فالگیرها: این گروه شامل طیف گسترده¬ای از دو گروه “فال¬گیران حرفه¬ای” (آنها که مزد می¬گیرند و به نام فال گیر شناخته می¬شوند) و “فالگیران غیر¬حرفه¬ای” (کسانی که فنون فال گیری را می¬دانند و گاه و بیگاه برای دوستان و آشنایان یا خودشان فال می گیرند). مشتریان فال: این گروه نیز طیف بسیار وسیعی از کسانی که از “روی اعتقاد” یا به دلیل “حل مشکل” و رفع یک نیاز و گروهی که صرفا برای تفریح و سرگرمی فال می¬گیرند، را شامل می¬شود. این گروه بیشتر زنان و جوانان هستند اما مردان و بزرگسالان هم در بین آنها هست. ابزارها، اشیاء و مواد فال گیری: اشیاء و نمادهای فال گیری بسیار متنوع است. در واقع اشیاء تنها نقش نمادین در فرایند فالگیری دارد. از اینرو هر چیزی از ستارگان آسمان تا ریگ بیابان می¬تواند ابزاری برای این امر باشد. در جوامع مختلف اشیاء متفاوتی بکار ¬برده می¬شود. مکان-ها و فضاهای فال گیری: فال گیری به مکان مشخصی نیاز ندارد و در هر محل و مکانی گرفته می¬شود. اما اغلب در منزل، موسسه یا محل کار مخصوص فال¬گیر، در یک فضای¬عمومی، مکان¬هایی که اجتماعات مردم است و امثالهم برگزار می¬شود. موضوعات و مسائل فال: هیچ محدودیت موضوعی برای فال گیری وجود ندارد. از اینرو از ساده¬ترین و پیش پا افتاده¬ترین موضوعات زندگی روزمره و شخصی تا مسائل انتزاعی علمی و فلسفی و حتی مسائل پیچیده سیاسی می¬توانند موضوع فال-گیری باشند. اما اغلب مسائلی که حس کنجکاوی فردی یا مسائل زنان و جوانان بیشتر فال گرفته می¬شود.زمان¬های فال گیری: در موقعیت¬های معمول زندگی روزمره، در میهمانی و جشن و گردهم آیی یا زمان مخصوص فال گرفتن و مراجعه به فال گیر. محیط یا موقعیت¬های فال گیری: فال می¬تواند در محیط مجازی و از راه دور یا در محیط¬های واقعی و رو در رو انجام شود. فال گیری همچنین می¬تواند بصورت جمعی و در محیط باز و با حضور تعداد زیادی یا در محیط بسته و صرفا به صورت فردی یا دو نفره انجام شود. آیین و آداب یا رفتارها و رویه¬های عملی فال گیری: روش¬های گوناگون برای فال گیری وجود داشته و هر روش نیز آداب خاص خود را دارد. شروط یا محدودیتی برای این آیین¬ها وجود ندارد. دانش¬ها، فنون و مهارت¬های فال گیری: فال ممکن است به کمک ابزارهای فنی پیچیده یا تنها به کمک اندام¬ها و بدون وساطت ابزارها و اشیاء خاص انجام شود. از اینرو از نظر فنی فال¬گیری همواره با مجموعه از باورها و دانش¬ها و مهارت-های خاص همراه است. باورها و ارزش¬های زمینه¬ای فال گیری: فال گیری می¬تواند در پرتو حمایت ارزش¬های سنتی، ارزش¬های مدرن یا ترکیبی از آنها انجام شود. هدف¬های فال گیری : اهداف شامل عمل به یک آیین و اعتقاد، باز کردن سر یک راز مربوط به گذشته، حال یا آینده، پیدا کردن راه حل یا بر طرف کردن یک مشکل، تأمین یک نیاز، و سرگرمی و یا تفریح باشد. کارکردهای فال گیری: فال¬گیری می¬تواند کارکردهای فردی (مانند مشاوره، سرگرمی) یا کارکردهای جمعی (مانند ایجاد ارتباط اجتماعی) را داشته باشد. زمینه اجتماعی فال گیری: فال¬گیری امروزه در تمام جوامع رایج است. از اینرو زمینه ¬ای اجتماعی مختلف توسعه یافته تا توسعه نایافته، مذهبی و سکولار و روستا و شهر انجام می¬شود.هر یک از عوامل مذکور می¬توانند به نحوی بر فال¬گیری و تلقی از آن تأثیر بگذارند. به همین دلیل، رویکردی قادر به تبیین فال¬گیری است که بتواند تمام عوامل دخیل را در کنار هم و با لحاظ میزان نقش و تأثیرگذاری آنها در نظر گیرد. در عین حال، میزان نقش و سهم هر یک از عوامل دخیل تابعی است از زمینه فرهنگی و بستر اجتماعی فال¬گیری. در برخی موقعیت¬ها و جوامع ممکن است فالگیرها بیش از عوامل دیگر در گسترش این پدیده نقش داشته باشند. اما در جوامع دیگر ممکن است نقش مشتری¬ها بیشتر دیده شود. بهر حال، رویکردهای موجود بستگی به اینکه بر کدام یک از عوامل توجه بیشتری کند، نتیجه و نگرش متفاوتی از پدیده فال گیری ارائه می¬کند. نگاهی به مجموعه عوامل مذکور نشان می¬دهد که فال گیری به مثابه پدیده¬ای با ویژگی¬ها باز و منعطف است و از اینرو قابلیت توسعه و گسترش آن در فرهنگ¬ها وضعیت¬های اجتماعی گوناگون را دارد. به گونه¬ای دیگر نیز می¬توان این نکته را بیان کرد: اینکه جوامع با شرایط و فرهنگ¬های مختلف گونه¬های مختلف فال گیری را بوجود آورده¬اند و در نتیجه فال¬گیری پدیده¬ای است چند بعدی. از اینرو، برای فهم پدیده فال¬گیری، می¬توان رویکردهای مختلف را در نظر گرفت. مهم تشخیص این امر است که کدام یک از رویکردها برای جامعه¬ای خاص قابل پذیرش¬تر و معتبرتر است.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۹ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۷:۱۲ ق.ظ
