غربت فرهنگ وهنر از علم تا عمل

علی رزم آرای
گروه فرهنگی: نوشتار حاضر نه از جهت تبین شأن قلم و فرایندِ امر نوشتن و تألیف که از جهت یادآوری مناسبتی تقویمی به نام قلم به قلم سپرده می¬شود. در این مسیر نوشتن و قلم را از برای توصیف خود به کار بردن امری عجیب و بدیع است.قلم به دوران است که از خود بنویسد! قلمی که به عادت هچون مثل سوزن همه را می آراید و خود عریان است و بی¬قدر!
پیرامون قلم و اهل قلم و یا شأن آن و هم درد اهالی آن و نیز غربت فرهنگ متأثر از آن از ادبیات تا هنر، از علم تا عمل بسیار در سفته¬اند که بیش از آن تکرار مکررات است و حرف و صحبت که به قول علامه دهخدا حرف نشخوار آدمی است.
حرف، کلام که به قلم صورت نوشتار میابد هم نشخوار آدمی است با این تفاوت که نشخوار عقل اوست!قبل از اینکه دیباچه نوشتار حاضر به سمت و سوی اصل مطلب جریان یابد، باید که از زبانِ پیش از نوشتار که مقدم است در ساحت کلام، و قلم در اقیانوس آن رنگ نوشتار و سپس اندیشه به خود می¬گیرد، حجم نوشتار حاضر شود:
»زبان موطن اصلی انسان در گستره جهان است. حتی هدایت معنوی و دینی انسان از مسیر زبان می¬گذرد و نوع ارتباط خداوند عالم با انسان مخلوق خود، ارتباط کلامی و زبانی بوده است.
در گستره دین مبین اسلام و کتاب هدایت آن قرآن کریم، صورت خواندنی زبان و نیز صورت خطابی آن در شکل کاربردی نمود کامل دارد. برای مثال اولین آیه وحی که بر پیامبراسلام نازل شده تأکید بر خواندن دارد! (آیه اول سوره علق)
از دیگر سو تاریخ تکوین و تغییر انسان و جهان پیرامون او فقط و فقط در زبان مستتر بوده و قابل انتقال است!
صورت مکتوب، صورت شفاهی (فلکلور و ادبیات شفاهی) ، آثار و ابنیه و صورت عینی آن در قالب معماری و هنرهای مختلف، و ….مهمترین بخش این استتار، صورت روانی و روحی زبان است. شاید بتوان ناخودآگاه جمعی انسان (ناخودآگاه جمعی- کارل گوستاو یونگ) را با زبان جاری در جامعه انسانی و مختص آن جامعه از قوم تا ملت و …. تطبیق داد. یعنی زبان هر قوم یا ملت روان جمعی آن قوم و یا ملت است که به درازنای تاریخ ریشه در پیشاتاریخ و نیز عمق در خلقت آغازین بشر دارد!اگر این گستردگی عظیم در جان و صورت زبان را بپذیریم ، پس باید به فراخور جریان زمانمند زبان تا به امروز، به تغییرات درونی وبیرونی آن نیز اعتراف کنیم.«
زبان در جریان تثبیت خود، مسیر کتابت به خود می¬گیرد و این کتابت آغار لحظه اندیشه است. اندیشه¬ای که زبان را با تمام گذشته و حالش به سمت آینده بارور می¬سازد.
این کتابت و جریان¬یابی اندیشه و تثبیت زبان فقط از رهگذر چرخش و دوران قلم امکان می¬یابد. قلم وسیله آفرینش می¬شود. قلم نیست و نبود را هست می¬کند.
*تاریخ قلم و فرایند علمی نوشتار
»تاریخ نوشتار در وسیعترین مفهوم، به بیست هزارسال و با محدود ساختن به نظام¬های نوشتاری مدون به شش هزار سال باز می¬گردد. از جمله موادی که برای این امر بکار میرفته¬اند سنگ، چوب، فلز، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، صدف، گِل رُس، موم، کوزه ابریشم، پنبه، کاغذ را می¬توان نام برد. فرآیند علمی نوشتار را می¬توان به طور کلی در دو دسته تقسیم کرد. یک دسته خطوطی را شامل می¬شود که با استفاده از ابزارهای تیز چون سوزن، چاقو قلم سنگ¬تراشی و جز آن بر سطح ماده نوشتاری کنده می¬شود.
دسته دیگر شامل خطوطی است که به وسیله قلم پر، قلم¬نی، چوب یا فلز، قلم مو و با استفاده از جوهر برسطح ماده نوشتاری ترسیم می¬شود. نسخه-برداری از نوشته¬ای بر سنگ یا فلز بطور منطقی در نهایت به اختراع چاپ منجر شد.« (مرکز پژوهش های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)
*قلم و انتقال اندیشه از منظر قرآن
»قلم مقسم دوران تاریخ و ماقبل تاریخ است حافظ علوم و دانش¬ها، پاسدار افکار اندیشمندان حلقه اتصال فکری عالمان، و پل ارتباطی گذشته و آینده بشر است؛ و حتی ارتباط آسمان و زمین نیز از طریق لوح و قلم حاصل شده است. قلم انسان¬هایی را که جدا از هم، از نظر زمان و مکان زندگی می¬کنند پیوند می¬دهد، گویی همه متفکران بشر را در تمام طول تاریخ و در تمام صفحه روی زمین در یک کتابخانه بزرگ جمع می¬بینی!
قلم رازدار بشر و خزانه دار علوم، و جمع آوری کننده تجربیات قرون و اعصار است، و اگر قرآن به آن سوگند یاد می¬کند به همین دلیل است و البته قلم وسیله¬ای برای »هر آنچه سطر می¬کند« و نوشته¬ها، که قرآن به هر دو سوگند یاد کرده است. زیرا بر اساس یک تفسیر منظور از قلم »تعلیم کتابت« است و براساس تفسیر دیگر »علومی« است که از طریق کتابت به انسان می¬رسد«. (مرکز پژوهش های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)
*قلم در آیینه روایات
»در بعضی از روایات آمده است که ( ان اول ما خلق ا… القلم ) » نخستین چیزی که خدا آفرید قلم بود «.
این حدیث را محدثان شیعه از امام صادق علیه السلام نقل کرده¬اند. در حدیث دیگری خداوند اولین خلق خود را گوهری می¬داند.
از سوی دیگر برخی از روایات از عقل و خرد به عنوان اولین مخلوق خداوند یاد می¬کنند. اما با توجه به پیوند ویژه¬ای که در میان گوهر، قلم و عقل است مفهوم اول بودن همه آنها روشن می¬شود. لذا پیامبر » امی « و درس ناخوانده، در نخستین آیات وحی ( علق/آیات ۱ تا ۴ ) بر مسئله » علم و قلم« تأکید می¬ورزد و مهمترین پیام الهی را از طریق » قلم « انتقال می¬دهد. ( کتابت وحی و اهمییت آن و نیز کاتبان آن)« (مرکز پژوهش های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)»پیشوایان اسلام در احادیث متعددی به یاران خود تأکید کردند که به حافظه خود قناعت نکنند و احادیث اسلامی و علوم الهی را به رشته تحریر در آورند و برای آیندگان به یادگار بگذارند. در شعری از شعرای عرب آمده است که: » خداوند اینگونه برای قلم از آن روز که تراشیده شد مقدر کرده است که شمشیرهای تیز خدمتگذار آن باشند « این تعبیر اشاره لطیفی به تراشیدن قلم به وسیله چاقو و قرار گرفتن تیغ¬های تیز در خدمت قلم از آغاز کار است.
و براستی» مداد علما « بر » دماء شهداء « پیشی گرفته است. (مرکز پژوهش های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)
*قلم و جهان جدید
»در آغاز قرن بیستم، کسی این تردید را بخود راه نمی¬داد که قلم و کاغذ را مهمترین و مؤثرترین ابزار ذخیره¬سازی اطلاعات بداند، زیرا در آن زمان جوامع به لحاظ اقتصادی و فکری به جامعه¬های کاغذ مدار تبدیل شده بود، اما پایه¬های این باور پس از چندیی به لرزه درآمد و باظهوررایانه، رشد سریع تکنولوژی اطلاعات، تلویزیون استفاده¬های گوناگون از فیلم ویدئو، میکروفیلم میکروفیش و ابزارهای الکتریکی، برتری بلا رقیب کاغذ و قلم به طور جدی به مبارزه طلبیده شده است.
و اگر چه هنوز کتابخانه الکترونیکی و اداره بدون کاغذ و قلم و جامعه بدون کتاب نیامده است، اما موقعیت ابزار و مواد نوشتنی از بنیاد دگرگون شده است.
بدین ترتیب فرهنگ حقیقی که از طریق تأثیر قلم برکاغذ شکل می¬گرفت به فرهنگ مجازی یعنی ضربات نوری و صفحات مجازی رایانه تبدیل می¬شود و با تمام این دگرگونی¬ها هر روز بر رسالت مهم قلم؛ یعنی زبان آزادگی ما انسان¬ها افزوده می¬شود.«
(مرکز پژوهش های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)