عوامل فزآینده فقر و تنگدستی در جامعه روبه گسترش است

گروه اجتماعی: فقرمطلق که به آن، فقر معیشتی نیز گفته می شود، عبارت است از: »محرومیت و ناتوانی اعضای جامعه در دستیابی به حداقل نیازهای اساسی مانند تغذیه، پوشاک و مسکن که برای یک زندگی سالم ضروری اند«.
این مفهوم از فقر، به عدم دسترسی افراد جامعه به حداقل لازم ضروریات زندگی اشاره دارد؛ چیزهایی که با فقدان آنها حیات و بقای انسان با خطر نیستی روبه روست.در فقر نسبی، تأکید بر این نکته است که افراد و خانواده هایی فقیرند که درآمد آنها در طول زمان، به طور جدّی، کمتر از درآمد افراد یا خانوارهای متوسطی باشد که در همان جامعه، زندگی می کنند.
به طور کلی می توان گفت که مفهوم فقر مطلق، در بیشتر کشورهای توسعه نیافته مصداق پیدا می کند، در حالی که فقر نسبی، غالباً به کشورهای توسعه یافته و ثروتمند مربوط می شود؛ امّا به هر حال، هر دو نوع فقر با نابرابری در توزیع درآمد در ارتباط هستند.
آیا فقر با انحرافات اجتماعی، رابطه مستقیم و تخلّف ناپذیر دارد؟ آیا هر کس که عنوان فقیر بر او صدق کند، لزوماً منحرف (نابه هنجار) است؟ بی شک، پاسخ این دو پرسش، منفی است. چه بسیارند فقرایی که بر فقر خود، صبر می کنند و دست و دامان خویش را به انحراف، آلوده نمی کنند. از سوی دیگر، بسیارند ثروتمندانی که به داشته خویش اکتفا نمی کنند و برای رسیدن به مال و مکنت افزون، به هر انحرافی دست می زنند. پس بین فقر و انحراف رابطه مستقیم و تخلّف ناپذیری وجود ندارد؛ همان گونه که بین غنا و همنوایی با ارزش های جامعه نیز ارتباطی از این نوع، وجود ندارد. پس ادعای ما چیست؟ هدف ما از پرداختن به این بحث چه بوده است؟
آن گونه که اندیشمندان اجتماعی بیان کرده اند، فقر می تواند زمینه ساز بسیاری از انحرافات اجتماعی باشد. در بستر فقر، شرایط مناسب بروز انحرافات اجتماعی فراهم است.
آن گونه که ایستادن بر پرتگاه، زمینه سقوط به دره را فراهم می کند، نداری و ناتوانی، شرط لازمِ افتادن در دره انحرافات اجتماعی است. فقر، بستر مناسب گذر از معیارهای اجتماعی را برای افراد، مهیّاتر می کند. حال، سؤال مهم این است که ساز و کار این ارتباط چیست؟ چگونه فقر، نقش زمینه سازی برای انحرافات اجتماعی را ایفا می کند؟
در این عرصه، هر کسی نظریه ای بیان کرده است. برخی الگوی رفتاری خاص طبقه فقیر را سبب ساز انحراف دانسته اند. از دید این گروه ـ که «چشم انداز فرهنگی» نامیده شده است ـ طبقه پایین، الگوی رفتاری و ارزشی خاصی را از خود بروز می دهد که خصلتاً با جامعه و فرهنگ غالب، متفاوت است. شخص فقیر به این دلیل دست به انحراف می زند که الگوی رفتاری ای که نسل به نسل به او منتقل شده است، او را این چنین بار آورده است. از این رو، این دیدگاه، پیشنهاد می کند که برای زدودن فقر و انحراف، باید نگرش فقر را تغییر داد.
این دیدگاه، دیدگاهی تک بعدی است که فقط به تغییر نگرش ها توجه دارد؛ امّا نقش توزیع ناعادلانه فرصت ها را نادیده می گیرد. چگونه می توان ارزش ها را با یکدیگر مقایسه کرد، در حالی که موقعیت طبقه پایین (فقرا) با دیگران برابر نیست؟
در مورد کنترل فقر چالش‌های پیش‌روی کمیته امداد و البته سازمان بهزیستی کشور در موضوع افزایش مستمری‌ها، از موضوعاتی است که باید در تصمیم گیری های اقتصاد اجتماعی دولت مورد توجه قرار گیرد. درحالی‌که عوامل فزآینده فقر و تنگدستی در سال‌های اخیر رو به گسترش بوده است، منابع مالی این نهاد‌ها به‌قدر کافی افزایش نیافته تا بتوانند پاسخگوی نیازهای جدید جامعه باشند.
دلیل اصلی ایجاد نیازها، افزایش جمعیت نیازمند به دلیل تورم و بیکاری، افزایش روزافزون هزینه‌های پزشکی، افزایش بی‌رویه قیمت‌های کالاهای اساسی مانند غذا، مسکن و آموزش و تنوع در نیازهای مخاطبان به‌خصوص زنان خود سرپرست و سرپرست خانوار ، بیان شده است.
افزایش چند برابری مستمری افراد نیازمند که اغلب از آن به عنوان وعده های عامه فریب در آستانه انتخابات یاد می شود، اکنون در آزمونی قرار گرفته که دیگر انتخاباتی در پیش نیست و رای آوری از پس آن موضوعیت ندارد و باید به طور دقیق و کارشناسی مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر تبعات اجتماعی که افزایش چند برابر یارانه مستمندان را به همراه دارد، تبعات اقتصادی چون »تورم زا بودن« افزایش یارانه نیز از سوی کارشناسان در افزایش چند برابری یارانه ها گوشزد می شود و باید تصمیم‌گیران دولتی بیش از پیش به هزینه ها و تبعات طرح‌های اجتماعی برای کاهش مشکلات مردم فکر کنند.
:افزایش پنج برابری مستمری مددجویان، هنوز اجرایی نشده که نگرانی های جدی را از تبعات اجتماعی آن به وجود آورده است. اینکه با افزایش چند برابری مستمری، شمار متقاضیان برای تحت پوشش قرار گرفتن نهادهایی چون کمیته امداد نیز افزایش می یابد و این کار را برای توجهات بعدی به آن‌ها سخت می کند، از جمله این نگرانی هاست.
دولت درصدد است در عمل به وعده‌های خود، مستمری را افزایش دهد و این مهم، منتقدین بسیاری دارد. منتقدینی که گداپروری را نتیجه طرح‌هایی چون افزایش پنج برابری مستمری می دانند و از تشکیل صفوف طولانی بخشی از مردم برای تحت پوشش قرار گرفتن نهادهای حمایتی و دریافت مستمری بیشتر، نگران هستند.
یکی از این منتقدین، »پرویز فتاح« رییس کمیته امداد امام خمینی به تبعات افزایش مستمری اشاره کرد و گفت که سیستم، کشش پنج برابر کردن یارانه مستمری بگیرها را ندارد و این طرح نباید اجرا شود.
وی معتقد است که در حال حاضر با همین افزایش رقم مستمری مددجویان نیز ،شاهد برخی تبعات از جمله افزایش مراجعات برای قرار گرفتن در زیر چتر حمایتی کمیته امداد و همچنین کاهش رغبت برای دریافت وام اشتغال هستیم که باید این اشکالات مدیریت شوند. این در حالی است که پنج برابر شدن رقم مستمری مددجویان نیز ،کار ما را سخت خواهد کرد.
چندی پیش »محمدباقر نوبخت« سخنگوی دولت در پاسخ به اینکه در برنامه انتخاباتی دولت دوازدهم به صراحت آمده است که قصد دارید در یک دوره چهار ساله سطح معیشت ۱۰ میلیون نفر از اقشار فقیر جامعه را پنج برابر کنید که این کار به منابع بسیار زیادی احتیاج دارد، این منابع را از کجا و از چه محلی تامین می‌کنید، اظهار کرد: اکنون یارانه و مستمری‌ این قشر ۳٫۴ برابر شده است. هنگامی که درباره افزایش یارانه صحبت می‌کنیم ،گاهی این حرف در خصوص اقشار آسیب‌پذیر و کم درآمد است که شامل افراد تحت پوشش می‌شود که این افراد حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون و حداکثر ۱۵ میلیون نفر هستند؛ درحالی که ما اکنون داریم به ۷۵ میلیون نفر یارانه می‌دهیم.
آنچه که انتقاد ما به سایر دوستان بود، این بود که اگر شما می‌خواهید یارانه‌ها را سه برابر کنید، این کار اصلاامکان‌پذیر نیست، اما اینکه یارانه این گروه و اقشار را سه برابر کنیم کاملاقابل تامل است.
یعنی ما به راحتی می‌توانیم در یک دوره چهار ساله در یک دولت، این کار را انجام دهیم، امسال یارانه این قشر را سه برابر کردیم و مشکلی وجود ندارد و برای سال آینده نیز می‌توانیم این مقدار را افزایش دهیم و به‌راحتی می‌توانیم سه برابر دیگر کنیم.
چون این‌ها ارقام زیادی نیست. این کار از محل بودجه قابل انجام است.نوبخت در پاسخ به این سوال که این منابع قرار است از چه محلی تامین شود، گفت: این منابع از محل هدفمندی است، قیمت حامل انرژی افزایش پیدا نخواهد کرد و موضوع هدفمندی را نیز باید مدیریت کنیم.
کمیته امداد امام خمینی (س) که در اسفند سال ۵۷ و با دستور بنیان‌گذار فقید جمهوری اسلامی تشکیل شد، امروز قریب به ۱۰ میلیون نفر را تحت پوشش حمایتی خود دارد و موضوع افزایش مستمری مددجویان، مدیران این مجموعه را نگران کرده است که مبادا با این طرح، متقاضیان قرار گرفتن تحت پوشش کمیته امداد، افزایش چشمگیر یابد. چنانچه بسیاری از افراد که دنبال منبعی برای درآمد می گردند و شرایط مناسب زندگی نیز ندارند، با طرح افزایش مستمری، خواهان تحت پوشش قرارگرفتن کمیته خواهند شد تا شاید به درآمدی برای اداره زندگی برسند. رییس کمیته امداد در این باره می‌گوید: در انتخابات ریاست‌جمهوری شاهد بودیم که موضوع رسیدگی به نیازمندان و محرومان به یک گفتمان ملی و هماهنگ تبدیل شد و یکی از اصلی‌ترین شعارهای کاندیداها، رسیدگی به محرومان بود.
ما از این مساله خوشحالیم که هم آنان که انتخاب نشدند و هم دکتر روحانی که با رای ملت انتخاب شد، هر کدام خواستند با رسیدگی به محرومان از یکدیگر سبقت بگیرند. رسیدگی به محرومان، امروز در حالی به یک گفتمان ملی تبدیل شده است که پیش از این باید التماس می‌کردیم و به دست و پای مسئولان می‌افتادیم تا کاری برای نیازمندان انجام دهند اما امروز خوشبختانه آن‌ها جلوتر از همه حرکت می‌کنند و دولت و مجلس نیز در حمایت از محرومان و مستضعفان با یکدیگر هماهنگ هستند.
رییس کمیته امداد امام خمینی (س) ادامه داد: در حال حاضر در کسوت نظام هستیم و هر کاری که می‌کنیم، باید تمام جوانب آن را بسنجیم. حتما افزایش رقم مستمری‌ها اقدام خوبی بود اما اگر مدیریت خوبی نداشته باشیم،تبعات منفی به همراه خواهد داشت.
به همین دلیل ما از دولت تقاضا کردیم که در اعلام این موضوعات، دقت بیشتری داشته باشد زیرا پس از اعلام افزایش مستمری، از یک طرف مراجعات افراد برای قرار گرفتن در چتر حمایتی کمیته امداد افزایش یافته و از سوی دیگر رغبت مددجویان برای اخذ وام‌های اشتغال زایی کاهش خواهد یافت.
به همین دلیل نباید به این مسائل دامن بزنیم که در انتخابات به حد کافی دامن زده شد و حتی دو شب پیش نیز، رییس جمهور در دیدار با مقام معظم رهبری به افزایش پنج برابری مستمری مددجویان اشاره کردند اما باید بدانند که این موضوع واقعا کار ما را سخت می‌کند و سیستم این کشش را ندارد.
فتاح در ادامه به یکی دیگر از طرح های دولت نیز انتقاد کرد و در پاسخ به سوالی در خصوص پرداخت وام پنج میلیون تومانی به سرپرستان خانوار که رییس بانک مرکزی اعلام کرده است، گفت: هنوز بانک مرکزی این مساله را با ما طرح موضوع نکرده اما از این تصمیم استقبال می‌کنیم زیرا مددجویان، ضامن و چک ندارند و اینکه مستمری مددجو ضمانت او باشد، بسیار خوب است اما باید این موضوع مدیریت شود زیرا ضمانت مستمری، مددجوست و نباید طوری باشد که تمام رقم مستمری او به اقساط وام اختصاص پیدا کند زیرا این مساله قطعا اختلال ایجاد خواهد کرد.
این در حالی‌است که باید توجه شود که این وام‌ها برای اشتغال باشد، نه برای روزمرگی‌زیرا پرداخت چنین وام‌هایی برای مخارج روزمره افراد برای آن‌ها بدهکاری ایجاد می کند.