ضرورت پرورش تفکر انتقادی در دانش آموزان

سعید بی نیاز
گروه اجتماعی: شیوه رایج تعلیم و تربیت در مدارس، سخنرانی معلم است که ضد تفکر انتقادی است، این شیوه روحیه پرسشگری را در دانش آموزان تقویت نمی کند.
اگر بخواهیم تعریف ساده ای از تفکر انتقادی ارائه بدهیم می توانیم بگوییم، هرگاه با یک ادعا همانند یک متن، فیلم، گفتار و خبر رو به رو می_شویم بدون اینکه بخواهیم در مقابل این ادعا جبهه گیری کنیم یا آن را زود بپذیریم، باید آن را بررسی کنیم بعد آن را می توانیم قبول کنیم یا قبول نکنیم.
اگر یک ادعایی را بدون بررسی بپذیریم، تفکر انتقادی نداریم، اگر بدون بررسی ادعا را نپذیریم هم غر زدن می شود. تجزیه و تحلیل یک ادعا تفکر انتقادی نام می گیرد.
این مولف کتاب مهارت های زندگی در کودکان تصریح کرد: اگر نوجوانان در فضای مجازی یک شایعه را ببینند، تفکر انتقادی نداشته باشند آن را بازنشر می دهند یا دوستانشان ادعایی دروغین داشته باشند، خوش باورانه می پذیرنند یا اگر خبر غیرواقعی باشد آن را نیز قبول می کنند یا برعکس هیچ چیز را نمی پذیرند.
در برخی از موارد تفکر انتقادی نام های مختلف مانند، سواد رسانه ای را به خود می گیرد یا حتی به صیانت جنسی کودکان نیز کمک می_کند.
برای نمونه ممکن است کودکان را با یک شکلات فریب دهند، دادن شکلات یک ادعا است، اگر تجزیه وتحلیل در کودکان تقویت شود اینگونه فریب ها را نمی خورند. تفکر انتقادی در حوزه های مختلف نامش تغییر می یابد.
در آموزش و پرورش سنتی، معلم جایگاه بالاتری از نظر دانایی دارد و سخنران همیشه معلم است چراکه شیوه رایج تعلیم و تربیت در مدارس سخنرانی معلم است که ضد تفکر انتقادی است این شیوه روحیه پرسشگری را در دانش آموزان تقویت نمی کند تصریح کرد: متاسفانه به طور سیستماتیک آموزش و پرورش سنتی داریم.
در آموزش و پرورش سنتی، معلم جایگاه بالاتری از نظر دانایی دارد و سخنران همیشه معلم است چراکه شیوه رایج تعلیم و تربیت در مدارس سخنرانی معلم است که ضد تفکر انتقادی است این شیوه روحیه پرسشگری را در دانش آموزان تقویت نمی کند.
اگر بخواهیم خوشبینانه نگاه کنیم، پایه هفتم تا نهم، کتابی با نام تفکر و سبک زندگی دارد که بخش تفکر می خواهد تفکر انتقادی را به دانش آموزان بیاموزد و مربی مناسبی در مدارس وجود ندارد یا اینها درس هایی است که خیلی در مدارس جدی گرفته نمی شود چراکه با سیستم یکپارچه نشده است و به همین دلیل، چندان در تفکر انتقادی دانش آموزان تاثیری ندارد.
البته کارهای غیررسمی نیز وجود دارد مثلا در برخی از مدارس غیردولتی، دوره های فلسفه برای کودکان برگزار می شود که تفکر را انتقادی پرورش می دهد، منتهی این دوره ها در مدارس خاص یا با تلاش فردی برگزار می شود و عمومیت ندارد.
یکی از مهارت های زندگی، تفکر انتقادی است و گرچه تفکر انتقادی در دوره سنی کودکی و نوجوانی موجب می شود تا تعرض به دانش آموزی نشود و دانش آموز صیانت داشته باشد برخی از مدارس به صورت دوره ای کامل مهارت زندگی را یاد می دهند که می توانند به تفکر انتقادی نیز بپردازند اما این دوره ها یا در مدارس غیردولتی، تیزهوشان و نمونه دولتی است و در تمام مدارس اجرا نمی شود.
در مدارس، به طور عمومی یک معلم سخنران می شود و دانش آموزان به جای اینکه یاد بگیرند حفظ می کنند. در کلاس منبع اطلاع دانش آموز معلم است.
اگر معلم بگوید، آب در ۱۰۰ درجه به جوش می آید، تمام دانش آموزان آن را حفظ می کنند و کسی نیست بگوید، چگونه به جوش می آید. ساختار سخنرانی اجازه این پرسشگری را نمی_دهد.
تفکر انتقادی در دوره سنی کودکی و نوجوانی موجب می شود تا تعرض جنسی به دانش آموزی نشود و دانش آموز صیانت جنسی داشته باشد. متاسفانه باید گفت، مسائل جنسی در نظام تعلیم و تربیت تابو است و چون کودکان بخش های خصوصی خود را نمی شناسند و نمی توانند ادعاهایی که به آنان می شود را بررسی کنند در معرض تعرض قرار می گیرند.
این دانش آموزان اگر پرسشگر بار بیایند می_توانند در آینده کشور تاثیرگذار باشند، و این ذهن های پرسشگر هستند که می توانند تحقیقات جدیدی کنند مولف کتاب کودکان و نوجوانان ادامه داد: آموزش تفکر انتقادی موجب تقویت اعتماد به نفس می شود، گاهی کودکان و نوجوانان با ادعاهای عجیب و غریب همسالان خود مواجه می شوند که اگر به جای اینکه بلافاصله آن را بپذیرند، بتوانند آن ادعاها را تجزیه و تحلیل کنند اعتماد به نفس آنان تقویت می شود.
دانش آموزان اگر پرسشگر بار بیایند، می توانند در آینده کشور تاثیرگذار باشند، و این ذهن های پرسشگر هستند که می توانند تحقیقات جدیدی کنند.
در حوزه اجتماعی نیز ذهن پرسشگر است که زود نمی پذیرد زود غر نمی زند. در جامعه برخی از مردم خوش باورانه ادعاها و شایعه ها را می_پذیرند یا دچار بیش انتقادی می شوند، بدون بررسی موضوعات را رد می کنند و جالب است که اسم آن را تفکر انتقادی می گذارند در صورتی که این تفکر انتقادی نیست.
این روانشناس تصریح کرد: از نظر اجتماعی تفکر انتقادی در حوزه شخصی مانع کلاهبرداری و سوء استفاده می شود. مانع این می شود گفتارها به صورت نق زدن هدر رود یا یک جمعیت الکیمعترض شکل بگیرد.
تفکر انتقادی یاد می دهد که منافع کسی را که ادعا دارد را نیز در نظر بگیریم و بدانیم پشت ادعاها چه نیتی وجود دارد و اگر منافع را در نظر بگیریم می توانیم شک کنیم که این ادعا ها تنها منفعت طلبی شخص است.
مسئول آموزش تفکر انتقادی جدا از نظام تعلیم و تربیت خانواده است. باید والدین اجازه پرسشگری به فرزندانشان بدهند. متاسفانه پرورش تفکر انتقادی در رسانه ها نیز مغفول مانده است که باید بیشتر توجه شود.