شاعیر اوچون هر بیر شئی ایلهام منبعیدیر
حسن ایلدیریم
آنادیلیمیز: هایکو ژاپون ادبیاتـیندا ان کیچیک حجملی، قـیسا و ییـیغجام شعر نوعلریندن بیریدیر. بو شعر اوچ میصراعدان عیبارتدیر: بیرینجی میصراع بئش هیجالی،ایکینجی میصراع یئددی و اوچونجو میصراع بئش هیجادان عیبارتدیر.هایکودا میصراعلار قافییهلنمیر؛ آنجاق سوزلرین آراسیندا اولان بدیعی اویارلیق و سسلنمهلردن دوغان آهنگدارلیق، شعرین موسیقیسینی یارادایر?.
۱۶ـ نجی عصردن اعتبارن‌هایکو شعر نوعو »تانقا« آدلانان و (۵-۷-۵-۷-۷) هیجا بولگولو، بئش میصرالی، ۳۱ هیجالی شعر نوعوندن تؤره‌نیب. باشقا سوزله »تانقا« شعر نوعونون »۵-۷-۵» بولمهسی، اؤزو- اؤزلویونده اوندان آیریلیب و اینکشاف ائدیب و ژاپون ادبیاتـینـین ان دوغما و ایشلک شعر بیچیملریندن اولوبدور.
۱۹۰۵ـ نجی ایلده ایلک دفه اولاراق‌هایکو فرانسیزجایا چئوریلیبدیر. سونرالار آلمان، اینگیلیس، ایسپانیا، روس، فارس و باشقا خالقلارین دیللرینه ترجومه اولونوبدور. ایزراپاند مشهور آمریکا شاعیری‌هایکونون بدیعی خصوصیتلریندن، ایماژیست (تصویرچیلیک) شعر مکتبینی قورماقدا، چوخ فایدالانمیشدیر.
هایکو دونیا دیللرینده، چوخ ترجومه اولونان و اوخوجولارین، شاعیرلرین ماراغـینـی قازانان بیر شعر بیچیمی اولوبدور. ایندی اینگیلیس، فرانسا، تورک و دیگر خالقلارین دیللرینده ده‌هایکو سایاغـی بیر چوخ شعر یازیلیر. ?
هایکو بدیعی قورولوش اعتباریله، دئمک اولار کی، ایکی حیصّهدن عیبارتدیر: بیرینجی میصراعدا (بیرینجی حیصّهده) نهیهسه، هانسی بیر وضعیتهسه ایشاره اولونور؛ ایکینجی و اوچونجو میصراعلار (ایکینجی حیصّه) آردیجیل اولاراق ایشاره اولونان وضعیته اویغون اولان احویال- روحیهنی جانلاندیریر، منظرهنی جیزیر بو ایکی پارچا آراسیندا چوخ گوجلو بیر اویوشما، سسلشمه، چاغریشما وار. و بو قارشی لیقلیق دئمک اولار کی‌هایکونون تاملیغـینـی تأمین ائدیر. باشقا سؤزله، بو سسلشمه، چاغـریشما نه قدهر مؤحکم و طبیعیدیرسه، گوجلودور. ان گوزهل و کامیل‌هایکودا هیچ بیر سؤز، ایشاره آرتـیق دئییل. سوزلری آرتـیرماق و اسکیلتمک اولماز.هایکونون قورولوشو، توخونوشو بئله بیر سجییه داشیـیـیر.بؤیوک شاعیر احمد شاملو دئمیشکن،هایکو شعرینین ان باشلیجا خصوصیتی، اونداکی، سادهلیکدیر.هایکو شاعیری، کئچیردییی حیسّ و هیجانلارینی، ساده اولاراق، هئچ بیر بزک- دوزکدن یارارلانمادان ایفاده ائتمهیه چالیشیر.هایکودا دیلین، بدیعی ایفادهلر واسیطهلرینین یاخود سؤز اویونلارینـین رولو اولدوقجا آزدیر.?
هایکودا اشیالار، طبیعت عونصورلری، اولدوغو کیمی، شاعیرین اوچونجو گؤزو ایله گؤردویو کیمی‌میصراعلاردا جالانـیر، جیلوهلنیر، گوروملو اولور.
هایکو سادهجه بیر شعر بیچیمی، بیر درک ائتمه واسیطهسی، بیر یوزوم ایفادهسی دئییل، بلکه او بیر نوع گؤرمه بیچیمیدیر. بیرجه »آن«ی، »آن«لار ایچیندن، حادیثهلر سیراسیندان سئچیب، اونون ماهیتینه واریب، ایچ عالمینه نوفوذ ائدهرک بیر باخـیشلا او »آن«ی قالیجیائدیر، ابدیلشدیریر. بو ایشده، علمی، فلسفی اوصول‌لاردان استفاده ائدیر، او تصویر و ترنّوم اوصولوندان فایدالانمیر، حادیثهنی روایت ائتمیر، سؤیلهمیر بلکه اونو بیر باشا گؤستریر.هایکو شاعیرینین ایچیندن، معنوی دونیاسینـین ان درین قاتلاریندان ساچان دورولما، آییدینلانما، احوال روحیهسینی اصلینده اولدوغو کیمی‌باشقالارینا چاتدیرماق ایستهییر.هایکو شاعیرینین قـیدا منبعی »ذین« ZEN آیینیدیر.هایکو »ذین« مکتبیندن سو ایچیر. بو شعر نوعو ایله، اوزاق شرق خالقلارینین، ایناندیغـی و اونونلا تربیهلندییی ذن آیینی آدلانان بیر دونیا گؤروشو، دونیا دویومونون آراسیندا سیخ باغلیلیق وار.هایکونو ذینسیز تصوور ائتمک مومکون دئییل.»بودا« آیینی¬نین »آییدینلانما« »باخـیش« اوصوللارینـی منیمسهییب و اونلاری چین »دا- او(dao) (یول) فلسفهسینین عملی تجروبهسینده یوغوروب بیشیریب و یئنی بیر دوشونجه، داورانـیش، قاوراییش طرزی کیمی»چینلی«نین جانـیندان سوزولوب ساچان بیر ایشیقدیر. چین یولو ایله بو گوروش ژاپونا یول تاپیب و ژاپون خالقینین حیاتـیندا ان مهم رول اوینامیش، او خالقین اینانجینا چئوریلمیشدیر. هر شئیی اولدوغو کیمی‌گؤرمک، طبیعتله، اینسان آراسینداکی اولان عینیلییی دویماق، سئچمک، اوچونجو گوزله، دونیایا، حادیثهلره، طبیعته، اینسان معنویاتـینا باخماق، اونلارین آراسیندا اولان یاخـینلیغـی، ماهیتلریندهکی عینیلییی دویماق؛ و بئلهجه، بو حیسّلرله حیات سورمک، یاراتماق دئمکدیر.هایکو ایسه »ذین« آیینینین گؤزلریمیز قارشیندا یارانان منظرهسی، اونون مادی تجسومودور. ?
ژاپونلو شاعیر اوچون هر بیر شئی ایلهام منبعیدیر. خوصوصیایله طبیعت، ژاپون طبیعتینه خاص اولان نه وارسا،هایکودا اوز جیلوهسینی تاپمیشدیر.هایکولاردا ترنّوم اولان مووضوعلار ایسه ژاپون خالقـینـین داها چوخ ماراقلاندیغـی مووضوعلاردیر: اینسان و طبیعت گوزهللییی، قوشلار، آغاجلار، چیچکلر، فصیللر، کولکلر و… بونلارا اویغون احوال- روحیهلر، منظرهلر، دویغو- دوشونجهلر،هایکودا ییـیغجام و توتارلی شکیلده گؤزلریمیز اؤنونده جانلانـیر و روحوموزدا یئنی بیر عالم اویادیر و اورایا ایشیق ساچیر.
ماتسو باشو (Matsuo Basho)- (1646-1694)
ماتسو باشو، اورتا عصرلر ژاپون شعرینین ان بؤیوک نومایندهلریندن بیریدیر. باشو‌هایکو شعر نوعونده چوخلو اثرلر یازمیشدیر. عینی حالدا او بو شعر نوعونو اؤز یارادیجیلیغـی ایله ان یوکسک مرتبهلره چاتدیرمیشدیر. باشو.هایکونو ساده سؤز اویونوندان، تکرار مووضوعلاردان، دایازلیقدان و… آزاد ائتمیش و اونا یئنی بیر آب و هوا گتیرمیشدیر. باشو‌هایکو صنعتینده بؤیوک بیر انقلاب یاراتمیش و اونون تأثیر دایرهسینی داهادا گئنیشلندیرمیشدیر. باشونون‌هایکولاری، ایستر مضمون گؤزهللییی، ایستر ایفاده طرزی، ایسترسهده سادهلییی ایله تکجه ژاپون ادبیاتـیندا دئییل، ائلجه ده دونیا ادبیاتـیندا بؤیوک ماراق دوغورموشدور. ایندی دونیادا‌هایکونو باشونون آدی ایله تانـییـیرلار، البته بو او دئمک دئییل کی، باشودان قاباق یاخود سونرا یاخشی‌هایکو یازان شاعیر اولماییب. اولوب، (او جوملهدن بوسون، ایسا و…)، آنجاق باشو ذیروهسی هله ده اؤز اوجالیغـی ایله سئچیلمکدهدیر. اونون‌هایکولاری دونیانـین بیر چوخ دیللرینه چئوریلهرک اونو بؤیوک بیر شاعیر کیمی‌دونیایا دا مشهور ائـتمیشدیر.
باشونون حیاتـی سادهلیکده، سفرده، یوخسوللوقدا کئچمیشدیر. او سفرنامهلرینین بیرینده یازیر: آیلا،گونش دونیانـین ابدی موسافیرلریدیرلر. فصیللر ده ائلجه، بیرـ بیرینی عوض ائدیرلر. بیر چوخ آداملار دا واردیر کی اونلار دا عؤمور بویو سفرده اولوبلار، ایستر قاییـیقدا، ایستر آت بئلینده، اونلار اوچون سفر گوندهلیک ایشدیر.
بیلمیرم‌هاچانسا، اوز ایچیمده بیر حیسّ باش قالدیردی. گوجلو بیر آوارهلیک احوال- روحییهسی یاراندی منده. او دورکی، من ده اوز طالعیمییئللرین قانادیندا اوچان یالقـیز بیر بولودون طالعینه باغلادیم.بیر موددت دنیز کناریندا، سونرا چای قـیراغـیندا، یاشادیم. او حیسّ منی‌هارالارا کی سوروکلهمهدی… بو دفه یارالاریمی‌ساریدیم، حصیر بورکومو، خـیزران ال آغاجیمی‌گؤتوردوم شیمالا ساری یولا دوشدوم، ماتسووادا دوغان و منی قارشیلاماغا تلهسن آی ایشیغـی اورهییمیبوروموشدو…?»
باشو، طبیعت یورغونو، طبیعت عاشیقـی ایدی. عومور بویو داغلاری، چوللری دولاشان، بیتگیلرین، داشلارین، قوشلارین، آغاجلارین عطیرلرین، بؤجکلرین، یئللرین دیلین بیلن شاعیر ایدی… او بو سفرلرده اؤز اورهیی ایله باش- باشا قالیر، دوشونجهلره دالیر، حیاتـین ان درین قاتلاریندان، وارلیغـین آچیلماز سیرّلریندن سوراق توتان بیر شاعیره چئوریلیر.
بو درین دوشونجهلرین، حیات تجروبهلرینین، دونیا گؤروشونون، ایشیغـیندا، دونیایا یئنی نظر سالیر. شئیلرین، دویغولارین، حادیثهلرین ایچیندن یئنی- یئنی بدیعی تاپینتیلار تاپیر وهایکولار یارادیر.باشو دئییر: »هایکو قوشماق اوچون اوشاق اولمالی« منه ائله گلیر کی‌هایکو اوخویوب، اونو آنلاماق اوچون بوتون حیسّلردن دوشونجهلردن سویونمالی، جانـیمیزین جانـی ایله یئنیدن گورملیییک دونیانـی!
.Arazazarbaijzn.anadilimiz@gmail.com
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۰ تیر ۱۳۹۸ ساعت ۱۲:۰۲ ب.ظ
