سئوگیلی آذربایجان تاریخی
م.کریمی
سون بولوم
آنادیلیمیز :گوتتی¬لر تاریخده ان اسکی دموکراسینی قورمادا معروفدورلار. اونلار بیرینجی دؤنه دموکراسی قایداسینی قورموش و خاقانلارینی هر اوچ ایلدن بیر سئچیرمیشلر. هر دؤنه ده اوچ دؤوره خاقانلیق ائده بیلیردیلر. گؤرونور بو دموکراسی تورکلر آراسیندا ان اسکی زامانلاردان حُکم سورورموشدور. تورکلر همیشه آغ ساققالا اؤنم بسله¬میش و خاقانلارینی آغ ساققاللاردان سئچیرمیشلر.
گوتتنیلر آراسیندا قادینلارین احترامی بوتون خالقلاردان آرتیق¬ایدی. گیرشمن دئدیگی کیمی گوتتی¬لر آراسیندا قوشون قادینلاردان دا واریمیش. توپلومدا اولان دوروملاری دا یوخاری ایمیش.
گوتتی¬لر، سومرلر و اککدلره گؤره آشاغی بیر مدنیته مالک اولمالارینی چوخلو تاریخچی¬لر اشاره ائتمیشلر. اونا گؤره ده گوتتی¬لر اؤلکه¬نین اداره¬سینده سومرلردن و اککدلی¬لردن یارالانیردیلار. بونا گؤره ده همانلار سونرا گوتتی¬لری آرادان آپارماغا گوجلندیلر. تیریگان آدلی سونونجو گوتتی خاقانینی ۴۰ گوندن آرتیق حکومت ائتمه¬دن ۲۱۰۹ ایل میلاددان اؤنجه بابیلده اعدام ائتدیلر و یئنه سومر – اککدلرین اوچونجو امپراتورلارینی قوردولار.
بابیل کتیبه¬لرینده اوروک شاهی اوتوخفال دیلیجه بابیللی¬لرین گوتتیلردن قورخوسونو یازمیشدیر. گوتتی خاقانلاریندان چوخلو مجسمه¬لر اله گلمیش، بونلاردان ایکیسی آذربایجاندان تاپیلمیشدیر؛ بیری همدان و ایکینجی سلماسدا تاپیلمیشدیر. بو مجسمه¬لر ایندی آمریکانین Bremmer Galery برئمئر قالئری موزه¬سینده ساخلانیلیر. تاسوفله آذربایجاندا یئر قازینتیلارینا یئر وئریلمه¬میش، هله ده چوخلو ایشلر گؤرولمه¬لیدیر. فرانسه¬لی عالم ا.ت.آمی هورری¬لر و گوتتی¬لردن اله گلن مجسمه¬لری بوگونکو آذربایجانلیلارلا توتوشدوراراق بو تیپ¬لری بیر – بیرینه چوخ یاخین بیلیب و آذربایجانلی-لاری هورری¬لر و گوتتی¬لردن تانیییر.
بیر سیرا بیلگین¬لر او جمله¬دن ز.ای.یامپولسکی گوتتی¬لری سونراکی یوزایللرده اوتی Uti، اوایتی Uiti، اوتین Utin و اودین Udin آدلاندیریر. باشقا بیلگین “مار” اثبات ائتمیشدیر کی گوتتی¬لرین دیلی همان هورری¬لر، لوللوبی¬لر، ماننالارلا بیر اولموش و ایلاملیلارلا دا یاخین ایمیش. گوتتی¬لرین خاقانلاری¬نین آدلاری بوگونکو تورکجه¬یه داها یاخین¬دیر. او جمله¬ده Imeta ایمتا آدلی اوچ ایل شاهلیق ائتمیش و آدی هون تورکلری لیمته یا مته¬خانا بنزه¬ییر. ّIngeshush اینقه-شوش( ۶ ایللیک) خاقانلیق ائدن، sarlagab سارلاقاب( ۶ ایللیک)، Yarlagash یارلاقاش( ۶ ایللیک)، Elulumesh ایلولومئش( ۶ ایل)، یارلاقاب ۱۵ ایل)، Korum کوروم ۲ ایل، Habilkin ها(خا)بیلکین (۳ ایل)، ایارلاقاندا (۲ ایل)، Inimabagesh اینی ماباقئش(۵ ایل) خاقانلارین آدلاری¬دیر. بو آدلاری بوگونکو آدلارلا دا توتوشدوراندا ایکیسی¬نین بیر کؤکو اولدوغو اینانیلیر. یارلاقاش و ایلولومیش آدلاری گوتتی¬لرین خاقانلاری سونرالار دده قورقود کتابینا دا داخل اولموش. آنجاق گوتتی¬لر تاریخین قارانلیقلاریندان چیخیب تاریخه داخیل اولدولار و باشقا تورکلره یول آچدیلار. آنجاق گوتتی¬لرین حکومته گلمه-سیله سامیلرین و باشقا طایفالارین یوروشلاری آزالدی و آشورلارین دا یوروشلاری کسیلدی. آشورلارین کتیبه¬لرینده آذربایجانا حمله¬لریندن چوخ یازیلیبدیر. آداد نئراری ۱۴ یوزایل میلاددان اؤنجه کتیبه¬سینده آتا¬سی¬نین قوتتی¬لری سیناغا اوغراتماسیندان دانیشیر. اوچونجو آداد نئری(میلاددان ۸۹۰ ایل اؤنجه)، توکولتی(میلاددان ۸۵۵ ایل اؤنجه) و . . . گوتتی¬لره حمله لریندن دانیشیرلار.
گوتتی¬لرین آدلاریندا لی – Li اکی چوخ گؤرونور، نسبت علامتی اولان بو اک بوگونکو دیلیمیزده ده واردیر. م.دیاکونوف بو باره¬ده یازیر: تیقلت پیله¬سر کتیبه¬سینده چوخلو قوتتی¬لرین شاهلاری¬نین آدی و یئر آدلاری ماننا و مادلارا بنزه¬یه¬رک لی-Li اکی ایله دولودور. بو اک حتا آشورلار ایچینده ده واردیر.
تاریخی سندلر بونو گؤسته¬ریر کی حتا میلاددان ? یوزایل اؤنجه بوتون آذربایجان اهلینی ماننالار و مادلاری دا گوتتی دئییردیلر. بونلار اورمو گؤلونون اطرافیندان همدان و توروسلارا قد¬ر یاییلمیشدیلار.
گوتتی¬لر تاریخده ان اسکی دموکراسینی قورمادا معروفدورلار. اونلار بیرینجی دؤنه دموکراسی قایداسینی قورموش و خاقانلارینی هر اوچ ایلدن بیر سئچیرمیشلر. هر دؤنه ده اوچ دؤوره خاقانلیق ائده بیلیردیلر. گؤرونور بو دموکراسی تورکلر آراسیندا ان اسکی زامانلاردان حوکم سورورموش. تورکلر همیشه آغ ساققالا اؤنم بسله¬میش و خاقانلارینی آغ ساققاللاردان سئچیرمیشلر.
گوتتیلر آراسیندا قادینلارین احترامی بوتون خالقاتردان آرتیق ایدی. گیرشمن دئدیگی کیمی گوتتی¬لر آراسیندا قوشون قادینلاردان دا واریمیش. توپلومدا اولان دوروملاری دا یوخاری ایمیش.
گوتتی¬لر سومرلر و اککدلره گؤره آشاغی بیر مدنیته مالک اولمالارینی چوخلو تاریخچی¬لر اشاره ائتمیشلر. اونا گؤره ده گوتتی¬لر اؤلکه¬نین اداره¬سینده سومرلردن و اککدلی¬لردن یارالانیردیلار. بونا گؤره ده همانلار سونرا گوتتی¬لری آرادان آپارماغا گوجلندیلر. تیریگان آدلی سونونجو گوتتی خاقانینی ۴۰ گوندن آرتیق حکومت ائتمه¬دن ۲۱۰۹ ایل میلاددان اؤنجه بابیلده اعدام ائتدیلر و یئنه یومر – اککدلرین اوچونجو امپراتورلارینی قوردولار.
بابیل کتیبه¬لرینده اوروک شاهی اوتوخفال دیلیجه بابیللی¬لرین گوتتیلردن قورخوسونو یازمیشدیر. گوتتی خاقانلاریندان چوخلو مجسمه¬لر اله گلمیش، بونلاردان ایکیسی آذربایجاندان تاپیلمیشدیر؛ بیری همدان و ایکینجی سلمایدا تاپیلمیشدیر. بو مجسمه¬لر ایندی آمریکانین Bremmer Galery برئمئر قالئری موزه¬سینده ساخلانیلیر. تاسوفله آذربایجاندا یئر قازینتیلارینا یئر وئریلمه¬میش و هله ده چوخلو ایشلر گؤرولمه¬لیدیر.
فرانسه¬لی عالم ا.ت.آمی هورری¬لر و گوتتی¬لردن اله گلن مجسمه¬لری بوگونکو آذربایجانلیلارلا توتوشدوراراق بو تیپ¬لری بیر – بیرینه چوخ یاخین بیلیب و آذربایجانلی-لاری هورری¬لر و گوتتی¬لردن تانیییر.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۰۹ اسفند ۱۳۹۶ ساعت ۷:۰۸ ق.ظ
