زمزمه های «فلسطین و قُدس» در شعر معاصر جمهوری آذربایجان

مصطفی قلیزاده علیار
گروه فرهنگی:موضوع اشغال خاک فلسطین و شهر مقدس بیت المقدس و روز جهانی قُدس در شعر معاصر جمهوری آذربایجان هر چند کم، اما حضوری پر رنگ دارد. شاعران مسلمان جمهوری آذربایجان قبل از فروپاشی شوروی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و نشر اندیشه های جهانی امام خمینی و پیام انقلاب اسلامی مبنی بر حمایت از مظلومان و مستضعفان جهان، تحت تاثیر اندیشه های آزادیخواهانه امام و انقلاب اشعاری در همدردی با مردم فلسطین و ابراز نفرت از غصب اراضی این کشور توسط صهیونیستهای غاصب سرودند.
از پیشگامان این جریان ادبی می توان از دو شاعر آزاداندیش مرحوم استاد »حسین راضی« نخجوانی (۱۹۲۵ – ۱۹۹۷) و شادروان »رفیق ذکا خندان« (۱۹۳۹ – ۱۹۹۹ باکو) نام برد. حسین راضی در سال ۱۹۸۳ (۱۳۶۲ش.) شعری تحت عنوان »فلسطین« سرود و دو سال بعد در سال ۱۹۸۵ (۱۳۶۴ ش.) در مجموعه شعر جدیدش »جنوب حسرتی« (با الفبای کریل) در باکو منتشر ساخت. مرحوم رفیق ذکا خندان نیز در سال ۱۹۸۴ (۱۳۶۳ش.) شعری تحت عنوان »فلسطینلی شهید« سرود و منتشر کرد و بدین وسیله سلسله اشعاری با موضوع و محورهای فلسطین در شعر معاصر جمهوری آذربایجان شکل گرفت.
این البته زمانی بود که هنوز اراضی آذربایجان توسط ارمنستان در سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۳ اشغال نشده بود.
بعد از وقوع مناقشه قره باغ و اشغال نزدیک به ۲۰ درصد از خاک جمهوری آذربایجان به دست ارامنه تروریست و داشناک و ارتش متجاور ارمنستان، که هنوز لاینحل و در حد شعار و مذاکره بی فایده و بی نتیجه سیاسی مانده، و مهاجران جنگی در باکو و دیگر شهرهای کشور اسکان داده شده و در حسرت بازگشت به سرزمین اشغال شده خود سالهای دردناکی سپری می کنند و بسیاری از آوارگان در این مدت ۳۰ سال آوارگی در غربت زندگی را بدرود گفته اند و بازماندگانشان زخم خونین و سوزناک از دست دادن وطن و عزیزان خود در غریبی را در سینه خود دارند! …
این بار شاعران آذربایجان درد اشغال وطن را به مثابه زخمی عمیق در جان خود حس کردند و با مردم مظلوم فلسطین بیشتر هم ذات پنداری نمودند.
البته حضور پیدا و پنهان اسرائیل در کشور مسلمان آذربایجان و روابط دوستانه و همه جانبه دولت این کشور با رژیم غاصب صهیونیستی سالهاست که بر همه چیز سایه ای سنگین و سهمناک انداخته، مانع از بروز و ظهور و نشر ادبیات فلسطینی در آذربایجان می شود و اشعار ضد صهیونیستی شاعران بشدت تحت کنترل ماموران و جاسوسان صهیونیست در آذربایجان قرار می گیرد، از طرفی سیاستمداران و دستگاه امنیتی آذربایجان و رژیم صهیونیستی مانع از اظهار همدردی این دو ملت می شوند و همه چیز را تحت کنترل دارند.
با این حال، اشعار شاعران متعهد در رسانه ها و مجموعه شعرها در موضوع اشغال »قدس – قره باغ« و علیه دشمن مشترک مسلمانان یعنی صهیونیستها و ارامنه داشناک و اشغالگر منتشر می_شود. امروز درد سی ساله مردم آذربایجان همان درد ۷۲ ساله مردم فلسطین، یعنی اشغال خاک وطن توسط بیگانگان جلاد است. در اینجا بخشی از متن شعر فلسطین حسین راضی و بخشی از شعر »شهید فلسطین« از رفیق ذکا خندان را به عنوان دو پیشاهنگ شعر فلسطین – قُدس در ادبیات معاصر جمهوری آذربایجان با برگردان از الفبای کریل و لاتین به الفبای ایرانی می آورم:
فلسطین
شاعر: حسین راضی
پلانئتین ان آغیر بیر یاراسی دیر
قایساغینی قوپاریرلار دنه دنه
سویوق قانلی باخان چوخدور طالعینه…!
کؤرپه سیندن قوجاسینا بیر اردودور،
حقیقتین کئشینده دوراسی دیر.
او سدلری، سرحدلری قیراسی دیر.
بیر وولکاندیر کپاتری
اود پوسگورن اورکلردیر.
هارایی نین قاسیرغاسی فیرتینالی کولک لردیر.
سپه له نیب اؤلکه، اؤلکه؛ دیار دیار، یوز تیکه دیر بیر آدی وار …
عین مسلک آووندا بیر اورکدیر.
عنوانی »خوش گله جکدیر« …
دونیا دئییر: اوغور اولا!
اوغلو قیزی فلسطین ین
بیر توفاندیر سؤنمه یه جک …
اؤز یولوندان دونمه جک.
***
فلسطینلی شهید
شاعر: رفیق ذکا خندان ـ ۱۹۳۹ــ ۱۹۹۹ باکو
فلسطین تورپاغی اولوندو یغما سنسیز یاشامارام، آی وطن دئدی.
یابانچی اولانلار اولورمو دوغما؟ اولارمی یادلارا پای وطن، دئدی؟ دئدی دوشمنلرله چارپیشمالی ییق،
داغیندان، داشیندان یاپیشمالی ییق. یئنه قووشمالی، تاپیشمالی ییق، غملی گونلرینی سای وطن، دئدی.
فلسطین اوغروندا جانینی یاخدی، باشیندا آیریلیق شومشه یی چاخدی،
گؤز یاشی چای اولوب دنیزه آخدی
دنیز وطن دئدی، چای وطن دئدی.
منابع مورد استفاده:
۱-حسین، راضی، »جنوب حسرتی« (کریل)، انتشارات یازچی، باکو ۱۹۸۵؛ ص ۷۲ -۷۳
۲-»سئچیلمیش شعرلر«، باکو ۱۹۹۲، ص ۲۸ شعر رفیق ذکا، خندان.
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com