روزه داری آزمونی برای سنجش و تقویت اخلاص
سیده مریم سیدان
گروه دین و زندگی: روزه آزمونی الهی برای سنجش میزان اخلاص انسان ها است؛ فرصتی مناسب که خالق هستی در آن میزان پاکی و آراستگی جسم و روح بندگانش را به محک آزمایش می گذارد تا افراد با درک چیستی و چرایی خلقت، ارزش و عیار حقیقی خویش را باز شناسند و در مسیر رضایت معبود حرکت کنند.
ماه رمضان به عنوان یکی از ماه های پر اهمیت و پربرکت مجال مناسبی برای تقرب و خدایی شدن است. فرصتی که درهای رحمت الهی برای انسان ها گشوده می شود تا آنان با تقویت اخلاص و توجه به آخرت، بیش از گذشته در مسیر جلب رضایت پروردگار گام بردارند. زمانی مناسب که در آن مسلمانان جهان با انجام دادن عبادت هایی خاص همچون روزه، خواندن دعا، احیای شب قدر و … برای کسب هرچه بیشتر نیکی ها، پاکی ها و زدودن هرچه بیشتر ناپاکی ها می کوشند. اعمالی که باید با خلوص نیت هر چه تمام تر و تنها به منظور خدایی شدن انجام شود تا تاثیرگذار و قابل قبول معبود قرار گیرد و اجر و مرتبه انسان را افزایش دهد. موضوعی که زمینه های افزایش معرفت و تقوا را ایجاد خواهد کرد و افزون بر تاثیرهایی که بر اخلاق و شیوه زندگی فرد خواهد گذاشت، موجب ایجاد و تقویت آرامش و امید در جامعه می شود و امنیت و رضایت اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. به منظور بررسی تاثیرهای فردی و اجتماعی اخلاص بر زندگی انسان ها با حجت الاسلام »مجید قربانعلی دولابی«استاد فلسفه دانشگاه مذاهب و کارشناس امور دینی به گفت وگو پرداخته ایم.
* اخلاص به چه معنا است و با چه اقدام هایی می توان این سیره را در انسان ها نهادینه ساخت؟ اخلاص به معنای خالص ساختن روح و جسم برای خداوند بی نیاز به شمار می رود. برای تقویت اخلاص راه های گوناگونی وجود دارد اما در یک دسته بندی می توان آنها را به راهکارهای نظری و عملی تقسیم کرد. راهکارهای نظری، به آن دسته از فعالیت هایی گفته می شود که انسان با قلب، ذهن و فکر انجام می دهد و بر پایه آن به بررسی جایگاه خویش در عالم هستی و تفکر درباره هدف خلقت و خواسته هایی که خداوند از او دارد، می پردازد. در نتیجه این فکر و اندیشه، انسان از مقوله هایی که وی را از معبودش جدا می سازد، دوری می کند و تنها برای رضای خدا گام بر می دارد؛ این امر نمود کامل انسان خالص محسوب می شود. در قسمت راهکارهای عملی نیز روش های بی شماری وجود دارد اما با توجه به قرار داشتن در ماه رمضان، می بایست راهکارهای تقویت اخلاص را در این فرصت مبارک بررسی کرد.
*با توجه به اینکه رمضان ماه توجه به نیکی ها، اخلاص و دوری از منکرات است، در این فرصت چه اعمالی وجود دارد که فرد را به طرف خلوص هرچه بیشتر هدایت می کند؟ روزه از جهت های مختلفی می تواند به تقویت اخلاص کمک کند که می توان آن را در چهار محور ارزیابی کرد. نخست اینکه روزه عملی معنادار محسوب می شود و با توجه به اینکه شرط قبولی عبادت های مسلمانان، توجه به قرب الهی است، بنابراین خود این فعالیت ها و روزه به صورت خاص، تمرینی عمومی برای اخلاص به شمار می رود. به این معنی که هرگاه فردی نیت به انجام عبادتی می گیرد خود را در معرض تمرین اخلاص قرار می دهد، بنابراین تمام مسلمانان یک ماه در سال به تمرین تقویت اخلاص در روزه داری می پردازند. خداوند در سوره »بقره« یکی از حکمت های روزه داری را پرهیزکاری، اخلاص و دستیابی به تقوا می داند. تقوا یعنی ایستادگی انسان در برابر گناهان و شرط آن کسب اخلاص است. بزرگان دین، زنده نگاه داشتن یاد آخرت و معاد را سومین عامل، تقویت اخلاص می دانند. کمترین فایده روزه ایجاد گرسنگی و تشنگی به شمار می آید که به وسیله آن انسان ها با عبادت هایی عملی به درک احساس نیاز به پروردگار می رسند و بدین ترتیب با اخلاص و فروتنی در برابر پروردگار حضور می یابند. یاد آخرت در ماه رمضان و اینکه فرد می داند همه دارایی وی از میان می رود و تنها با اعمال خویش در پیشگاه خداوند قرار خواهند گرفت، امری تاثیر گذار محسوب می شود. روزه به عنوان چهارمین محور، مهمتر و اثرگذار تر از دیگر مولفه ها محسوب می شود، همانطور که در روایت ها از زبان امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) نقل شده است، روزه را خداوند برای آن واجب کرد که مسلمانان را در میزان اخلاص بیازماید. امیر مومنان(ع) در نهج البلاغه می فرماید که خداوند روزه را برای آزمودن اخلاص خلق واجب کرد. حضرت زهرا(س) نیز در خطبه فدکیه می گوید: خداوند روزه را برای پا برجا و مستحکم شدن اخلاص افراد واجب کرده است.
*اخلاص در تمام عبادت ها وجود دارد اما چرا در روزه به صورت خاص از این واژه یاد می شود؟ چون روزه بر خلاف دیگر عبادت ها، راز و نیازی نیست که به وسیله دیگران قابل دیدن باشد. در نماز خواندن به دلیل انجام دادن اعمالی مشخص از طرف فرد به راحتی این عبادت قابل تشخیص خواهد بود اما روزه اینگونه نیست و پروردگار آن را عبادتی پنهان در نظر گرفته است. در تمام عبادت هایی که از طرف خدا برای تقویت خلوص توصیه شده اند، نیت و انجام برخی عمل ها وجود دارد اما در روزه بدین ترتیب عمل نمی شود و زمانی که اعمالی ترک شوند، قابل دیدن نیستند و نیت نیز قلبی است، بنابراین هیچ یک از اعمال روزه در معرض مشاهده قرار ندارد و دورترین عبادت از ریا محسوب می شود. در روایتی که »ابن ابی الحدید« ادیب، متکلم و شاعر سده هفتم هجری در جلد ۲۰ تفسیر نهج البلاغه از طرف امام علی(ع) نقل می کند، می خوانیم: »روزه، عبادتی است میان بنده و آفریدگارش و کسی غیر از او بر آن آگاه نمی گردد و همچنین کسی غیر از او بدان پاداش نمی دهد.«
* آیا در قرآن و روایت ها به اخلاص اشاره ای شده است؟ خداوند در آیه ۱۶۲ سوره انعام به حضرت ابراهیم(ع) می فرماید: «بگو در حقیقت نماز من و [سایر] عبادات من و زندگی و مرگ من برای خدا پروردگار جهانیان است.» بنابراین همه مرحله های زندگی متعلق به پروردگار است و انسان ها باید با یاد خدا و توجه به نعمت هایی که در اختیار وی قرار دارد، روح و جان خود را برای خدا خالص و پاکیزه کنند. پروردگار همچنین در آیه ۱۸۳ سوره بقره می فرماید: »ای کسانی که ایمان آورده اید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه که بر کسانی که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد که پرهیزگاری کنید.« در این آیه نیز روزه به عنوان مبنایی برای پرهیزکاری و اخلاص عنوان شده است.
در روایتی در جلد ۹۳ کتاب »بحار الانوار«از قول امام رضا(ع) آمده است که اگر فردی بگوید چرا مردم به روزه گرفتن سفارش شده اند، در پاسخ بگویید تا اینکه درد گرسنگی و تشنگی را بچشد و بدین وسیله فقر و نیاز خویش در آخرت استدلال کند. همچنین خداوند در آیه های ۴۵ و ۴۶ سوره »ص« می فرماید: »و به خاطر بیاور بندگان ما »ابراهیم« و »اسحاق« و »یعقوب« را صاحبان دست های نیرومند و چشم های بینا! ما آنها را با خلوص ویژه ای خالص کردیم و آن یادآوری سرای آخرت بود!.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۳ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۸:۲۱ ق.ظ
