رنج سوءتغذیه باوجود شکم‌پُری وچاقی

امیر عابد
گروه خانواده وسلامت :هم جالب است و هم وحشتناک وقتی بدانید که ایرانیان در عین اینکه شکم‌های پری دارند و دارند چاق و چاق‌تر می‌شوند اما اکثرشان از سوءتغذیه و کمبود ویتامین و املاح ضروری رنج می‌برند.
اینکه ایرانیان همچنان از سوءتغذیه رنج می برند نکته‌ای است که مسئولان را به فکر چاره انداخت. چند سالی می‌شود که کار غنی سازی آرد و نان به عنوان قوت غالب مردم را با آهن و اسید فولیک آغاز کرده‌اند.اولین بررسی‌ها در مورد کمبود ریزمغذی‌ها با انتخاب ۴ ریزمغذی آهن، روی و ویتامین‌های A و D سال ۸۰ در کشور انجام شد که وضعیت کلی مردم کشور را نامناسب نشان داد.اخیراً نیز بررسی دیگری با نام »پورا۲« انجام شده که نتایج آن قرار است به زودی توسط اداره کل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت منتشر شود.
تحقیقات دوم که به صورت کشوری انجام شده است نشان می دهد که وضعیت سوء‌تغذیه ایرانیان نسبت به گذشته حداقل در چند استان بهتر که نشده هیچ، به مراتب بدتر شده است.
کم‌خونی و کم هوشی کودکان حاصل فقر آهن:کم خونی یکی از شایعترین مشکلات تغذیه ای در دنیای امروز است که اگر میزان آن در جمعیتی بین ۵ تا ۱۹٫۹ درصد باشد یک معضل بهداشت عمومی خفیف و در صورتی که شیوع آن بین ۲۰ تا ۳۹٫۹ درصد باشد یک مشکل سلامت عمومی متوسط محسوب می‌شود. این آمار زمانی یک مشکل سلامت عمومی شدید به شمار می‌رود که این عدد ۴۰ باشد.
شیوع کم خونی در ایران بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در کودکان پیش دبستانی متوسط، در زنان باردار شدید و در زنان در سنین باروری متوسط است.
در مورد علل و عوامل کمک کننده به بروز و گسترش کم خونی کمبود آهن می‌توان به فقر بدن از ریزمغذی‌هایی مانند»فولات«، ویتامین B12 و ویتامین A اشاره کرد که در کنار آن بیماری‌های عفونی مانند مالاریا و آلودگی‌های انگلی از جمله شیستوزوما نیز تأثیر زیادی در ابتلا به کم خونی دارند.اثرات نامطلوب کمخونی فقر آهن در طول بارداری مادر و اوایل دوران کودکی و سپس نوجوانی می تواند غیر قابل جبران باشد. مطالعات نشان داده است که ضریب هوشی کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن ۵ تا ۱۰ امتیاز کمتر از کودکان سالم است. همچنین، میزان ابتلا به بیماری‌های عفونی به دلیل ضعف سیستم ایمنی این کودکان بیشتر است ضمن اینکه کمخونی فقر آهن توان کاری را نیز کاهش می دهد.مطالعات زیادی نشان می‌دهند که کمخونی گریبانگیر همه گروه‌های سنی و جنسی در کشور است، اما در کودکان و زنان شایعتر است.از علل کم خونی در کودکان می‌توان به فقر تغذیه، قطع زود هنگام شیر مادر و شروع تغذیه با شیر گاو تا قبل از ۶ ماهگی اشاره کرد. در سطح کشور، در گروه سنی ۲ـ ۶ سال،۷٫۴ درصد کودکان کم خونی خفیف، ۲٫۵ درصد کم خونی متوسط و یک درصد کم خونی شدید دارند. برخی بررسی‌ها نشان می‌دهند که فقر آهن در بین شیرخوارانی که که از شیرخشک استفاده می‌کنند شایع تر از آنانی است که شیر مادر مصرف می‌کنند.کمخونی در نوخوانان نیز شایع است و آن چنان که مطالعات نشان می‌دهد شیوع فقر آهن با دختر بودن، و افزایش سن ارتباط معنی‌داری دارد. کمخونی و فقر آهن در بین زنان، به ویژه زنان باردار نیز شایع است و در زنان باردار در ماه آخر بارداری نیز بیش از ۵۰ درصد است.
مجید حاجی فرجی رئیس انستیتو تغذیه کشور این موضوع را تنها مختص ایران نمی‌داند و تأکید می‌کند که کشورهای پیشرفته و اروپایی نیز با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند و تنها راه را غنی سازی قوت غالب مردم و توزیع مکمل‌های غذایی می‌دانند.
وضعیت »روی« روی نوار بهبود:روی از عناصر مهم در رشد و نمو محسوب می‌شود و نقش‌های مهمی در متابولیسم پروتئین و بیان ژن، رشد و تمایز سلولی و ایمنی سلولی دارد.
کمبود روی می‌تواند رشد جسمی، توان ایمنی، عملکرد تولید مثل و نمو دستگاه عصبی-رفتاری را تحت تاثیر قرار دهد. اولین گزارشها مربوط به کمبود روی در دنیا از ایران، منتشر شد که خود را با علائمی نظیرکوتاهی قد، هیپوگنادیسم، کم خونی خفیف و کاهش سطح پلاسمایی روی نشان داد.در نخستین بررسی در مورد روی در کشور در سال ۱۳۴۸ که بر روی ۹۶ کودک ۳ تا ۱۴ ساله بستری در بیمارستان نمازی شیراز انجام شد مشخص شد که کمبود روی به طور گسترده در کودکان وجود داشت. در این بررسی کمبود روی در پسران بیش از دختران و در مناطق روستایی بیشتر از مناطق شهری گزارش شد.
اما تحقیقات کنونی نشان از ارتقاء وضعیت ذخایر روی در بدن ایرانیان دارد و وضعیت نسبت به قبل امیدوار کننده شده است. عبداللهی در این زمینه نیز بهبود وضعیت را تایید می‌کند اما همچنان آن را نگران کننده می‌داند.
ویتامین A به عنوان یک ویتامین محلول در چربی نقش‌های متعددی در بدن ایفا می‌کند. این ویتامین در پیشگیری از عفونت، کمک به سلامت پوست و بافت‌های مخاطی دهان، دستگاه گوارش، مجاری تنفسی و چشم‌ها و رشد کودکان نقش دارد.
تحقیقاتی که در سال ۱۳۷۷ انجام شده است نشان می‌دهد که شدت کمبود ویتامین A در استان‌های کرمان، ایلام، کردستان، لرستان، سیستان و بلوچستان، چهارمحال بختیاری، یزد، کهگیلویه و بویراحمد و کرمانشاه کمتر حد معمول و استاندارد بوده است و در این میان استان سیستان و بلوچستان در منطقه شهری و روستایی حداقل دریافت را داشته است.حاجی فرجی در این زمینه استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان را از فقیرترین استان‌ها از نظر ویتامین A معرفی می‌کند و ادامه می‌دهد: »در این زمینه اقلیم نقش مهمی ایفا می‌کند و در دریافت ویتامین A تاثیر مستقیم دارد«.
حتی رئیس دانشگاه علوم پزشکی سیستان و بلوچستان نیز اعلام کرد که مردم این استان ۲ برابر دیگر استانهای کشور کمبود ریزمغذی دارند.
افزایش ۶ برابری کمبود ویتامین D در کشور:ویتامین D به عنوان ویتامینی محلول در چربی دارای نقش‌های متعدد در بدن است و علاوه بر نقش‌های مهمی در متابولیسم کلسیم و فسفر و استخوان، در سیستم ایمنی نیز نقش دارد.
امروزه تأثیر کمبود این ویتامین در بروز بیماری‌های مزمن غیر واگیر، از جمله سرطان، دیده شده است. منبع عمده دریافت این ویتامین نور خورشید است.چند بررسی وجود راشی‌تیسم (بیماری ناشی از کمبود ویتامین D درکودکان) را در تهران و سایر شهرستان‌ها نشان داده و بررسی‌های دیگر نشان می‌دهند که در بزرگسالان نیز کمبود ویتامین D دیده می‌شود.عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت در مورد وضعیت کمبود ویتامین D در کشور هشدار داده و می‌گوید: »طی ۱۱ سال اخیر که از انتشار نتایج >»پورا۱« می‌گذرد، وضعیت ویتامین D نه تنها بهبود نیافته که به مراتب بدتر شده است«.به گفته وی، کمبود ویتامین D در کشور ۶ برابر گذشته شده است و آنچنان که حاجی فرجی نیز بر آن تأکید می‌کند، در این مورد اقلیم هیچ نقشی ندارد و همانقدر که در استان‌های حاشیه دریای خزر کمبود ویتامین D مشاهده می‌شود، در میان مردم حاشیه خلیج فارس نیز مشاهده می‌شود.
رئیس انستیتو تغذیه کشور ۳ عامل را سبب کمبود ویتامین D در بدن انسان معرفی می‌کند و می‌افزاید: » ویتامین D در مواد غذایی وجود ندارد و تنها از طریق تابش مستقیم آفتاب بر پوست، در بدن تولید می‌شود، حال آلودگی هوا و عدم قرار گرفتن در معرض تابش خورشید به اندازه کافی و نبود تحرک در میان ایرانیان سبب شده تا کمبود ویتامین D در میان هموطنان به شدت احساس شود«.وی همچنین نحوه پخت ناصحیح ماهی را موجب از بین رفتن میزان اندک ویتامین D در آن عنوان می‌کند و می‌گوید: »برخی به اشتباه تصور می‌کنند که با خوردن ماهی ویتامین D مورد نیاز بدن آنها جذب بدن می‌شود در صورتی که نحوه پخت ناصحیح موجب می‌شود که میزان اندک ویتامین D ماهی نیز از بین برود«.در مجموع تحقیقات انجام شده در سطح کشور نشان می‌دهد که اولاً اقلیم تأثیر زیادی در کمبود ریزمغذی‌ها در بدن افراد ندارد و ثانیاً اینکه لازم است که غنی‌سازی نانها تنها منحصر به آهن و اسید فولیک نشود و غنی سازی مواد غذایی با »روی«، ویتامین D و ویتامین A نیز در دستور کار قرار گیرد.