ردپای تمدن کهن در آذربایجان
علی رزم‌آرای
گروه فرهنگی: تمدن در معنای نخستین خود حاکی از عبور انسان از مرحله کوچ و حرکت به مرحله ثبوت است. یک‌جا نشینی و مسکن گزینی جمعی حول محور اندیشه انسانی! کشاورزی نخستین بعد از آثار این دوره گذار و ثبوت است. مسکن و نمود اندیشه انسانی در آن را نیز باید از در دیگر ابعاد مهم این دوره تلقی کرد. هنر دست و دست افزار انسانی که مبتنی بر شناسه مواد و محیط است (فلز، خاک، گل، چوب و…) نیز از اوج این دوره از زندگی انسان حکایت می‌کند. اما اصلی‌ترین و محوری‌ترین فصل تمدن انسانی، اندیشه حضور او در متن تدوین دانش و حکمت‌های معنوی و مادی خود است. اندیشه سیاسی (نوع حکومت و اداره جامعه شهری)، تجارت و بازار، طبقات مختلف اجتماعی، دادوستدهای هنری و فرهنگی (شعر و ادب و…) صورت نوشتاری زبان و ادبیات و دیگر موارد از ابعاد اصلی این فصل زندگی انسان در مرحله گذار و ثبوت تمدنی او است. حضور ابعاد مختلف تمدنی از تپه‌ها و قلاع تا معابد و بناهای مرمت یافته در ادوار مختلف تاریخ با تغییر کاربری بیرونی و درونی آن‌ها، گورستان‌های پیشا تاریخی و کهن و دیگر ابعاد گوناگون تمدنی، این منطقه و حوزه مهم تمدنی آن را که به انحاء مختلف با احتساب کلیت منطقه آذربایجان ایران به عنوان مهد تمدنی بشری در ارض خاکی دانسته‌اند همچون یک راز سربه‌مهر باقی خاموش و ساکت باقی مانده است.بوکان و تپه باستانی قلایچی: بوکان هویت تاریخی خود را از (قلعه باستانی قلایچی) در مجاورت روستای قلایچی در هشت کیلومتری شمال شرقی بوکان می‌گیرد؛ که بازمانده یکی از مراکز بسیار مهم تمدن (ماناها) در هزاره اول پیش از میلاد مسیح در حوزه شمال غرب ایران (آذربایجان کهن) که برخوردار از تمدن و قانون بودند؛ است. حاکمان قلعه تاریخی و معبد قلایچی این قوم متمدن بودند که نزدیک به سه هزار سال پیش مدت زمانی در این ناحیه سکونت و حکمرانی کرده‌اند و آنچه از اجزای معماری این تمدن کهن در این قلعه باستانی به دست آمده را می‌توان با تمدن‌های مشابه و هم زمان خود از جمله (حسنلو) در نقده و (زیویه) در سقز که از نظر جغرافیایی با قلعه (قلایچی) هم حوزه است، قابل مقایسه و برابر دانست به گونه‌ای که آثار معماری مکشوفه از نظر مشخصات و نقشه بیش از هر چیز بیانگر یک معبد بزرگ است.نقده و تپه باستانی حسنلو: تپه باستانی حسنلو در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی دریاچه ارومیه و ۹ کیلومتری شمال شرقی شهرستان نقده بین دهکده‌های امینلو و حسنلو واقع شده است. ناحیه تاریخی حسنلو در مجاورت دهکده کوچک سلدوز قرار دارد و چندان از دریاچه ارومیه دور نیست. حسنلو تپه بزرگ و مدوری به قطر تقریبی ۲۸۵ تا ۲۵۰ متر و ارتفاع ۲۰ متر از سطح رودخانه گدار را تشکیل می‌دهد. این تپه بین دو دهکده امینلو و حسنلو از طرف مغرب و مشرق قرار گرفته است.ناحیه‌ای که حسنلو در آن واقع شده در اوایل هزاره اول پیش از میلاد مرکز حکومت مقتدر مانایی بوده و در واقع نژاد مردمان حسنلو مانایی بوده که متعلق به ساکنین کهن و بومی آذربایجان کهن قبل از مهاجرت اقوام آریایی است. از قوم مانایی (مناعی) و محل سکونت آن‌ها که سرزمین‌های جنوبی دریاچه ارومیه بوده است یادی در تورات شده است. در میان شهر باستانی حسنلو کاخی وجود دارد که احتمالا در اثر حمله قوم ویرانگر (آشوریان) به آتش کشیده شده و ویران شده است. تپه حسنلو ابتدا به وسیله یک هیئت تجاری ایرانی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی کاوش شد و در سال ۱۳۱۵ به وسیله سر اورل اشتین دانشمند انگلیسی چندین گمانه در آن زده شد و مقداری هم اشیاء بدست آمد. در سال ۱۳۲۶ یک کاوش تجارتی در این محل انجام گرفت و حفاری‌های نیز انجام گرفت. در سال ۱۳۲۸ از طرف اداره کل باستان شناسی مهندس علی حاکمی به اتفاق محمود راد مأمور کاوش علمی در این تپه باستانی شدند. مقدار زیادی از اشیاء حسنلو که امروزه در سالن موزه ایران باستان دیده می‌شود به وسیله این هیئت علمی به موزه تهران آورده شده است. ضمنا ًگزارش این حفاری به وسیله هیئت مزبور در جلد اول گزارش‌های باستان‌شناسی در شهریور ماه ۱۳۲۹ چاپ شده است. در سال ۱۳۳۴ شمسی یک هیئت مشترک ایرانی و امریکایی به ریاست پروفسور رابرت دایسون در تپه حسنلو مشغول کاوش شدند. این حفاری در سال‌های بعد هم ادامه یافت. بالاخره روز پنجشنبه ۲۳ فروردین ماه سال ۱۳۳۷ هیئت مشترک ایران و امریکا ضمن حفاری در این تپه موفق به کشف جام بزرگ طلای حسنلو گردید و افتخار دیگر برای آذربایجان عزیز کسب نمود. از آن پس مرتباً این تپه به وسیله هیئت مشترک ایران و امریکا حفاری شد.شهر موصاصیر: یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی واقع در محدوده¬ی سردشت شهر تاریخی موصاصیر است. در حقیقت کشف موصاصیر باعث تحصیل در کشف چهل دولت شهر همسایه آن می¬شود که در کتیبه¬های آشوری ذکر شدند.هرچند که موصاصیر بعد از فروپاشی تمدن اورارتو، ماننا و سایر تمدن¬های هم عصر آنان همچنان مسکونی بود اما دیگر به اوج شکوه گذشته بازنگشت و بعد از گذر قرن¬ها و به زیر خاک رفتن تمدن موصاصیر و مرگ تمام کسانی که یاد و خاطره¬ای از آن در ذهن داشتند کتیبه¬های آشوری و اورارتویی انسان قرن بیستم را به کنجکاوی برای یافتن آثار باقی مانده از اجدادش برانگیخت.
در فصل اول حفاری¬های باستان شناسی در تپه تاریخی ربط در موصاصیر و در سال ۱۳۸۴، در عمق ?? سانتی متری تا ? متری در همان روزهای اولیه کشفیات جالب توجهی به دست داد. ربط در پانزده کیلومتری سردشت و تپه تاریخی آن در قسمت شرقی رودخانه زاب قرار دارد وسعت تپه مذبور بعد از بررسی ?? هکتار دارای سه تپه مجزا است در تپه مرکزی آن ورودی قصری با سقف شیروانی مشخص شده است همچنین آثار دیگری مانند آجر منقوش به خط میخی آشوری، ?جرهای لعاب‌دار با اشکال هندسی، گیاهی، حیوانی، شیر و انسان بالدار و نقوشی از اساطیر کهن بدست آمده که شباهت آن¬ها با سفالینه¬های یافت شده در تپه¬ی زیویه سقز و قلایچی بوکان وسعی بر اثبات رابطه¬ی فرهنگی و احتمالا سیاسی آن‌هاست در بین آجرهای یافته شده موردی که بیشتر جلب توجه می¬کند تصویر مردی بالدار با سر تزئینی و ریش بلند است.
بال¬ها به اطراف باز شده و دست¬ها به نشانه نیایش بالا رفته، از پوشش وی می¬توان فهمید که مربوط به دوران قدرت ماننای¬ها است. آجر مذبور ?? سانتی متر طول و ?? سانتی متار عرض دارد. محوطه¬ای سنگ فرش شده با سنگرهایی رودخانه¬ای به شکل دوایر متحد¬المرکز و گیس بافت باستان‌شناسان را مطمئن کرد در یکی از شهرهای مهم جهان باستان پا نهاده¬اند. سطحی¬ترین فرهنگ شهر تاریخی مذبور به هزاره¬ی اول پیش از میلاد باز می¬گردد یعنی حدود سه هزار سال پیش. هرچند که آثاری مربوط به دوره¬ی اشکانی و لایه¬های جدیدتر آن به دوره¬ی اسلامی باز می¬گردد.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۲۵ مرداد ۱۳۹۳ ساعت ۸:۲۳ ق.ظ
