دونیا تورک لرینده بایرام
کوچوره ن:اکبرسعادت
آنا دیلیمیز:گئنیش جوغرافی مکاندا قئید اولونان بو دونیوی بایرام تورک خالقلاری نین، او جومله دن آذربایجان خالقی نین زنگین معنویاتی، قدیم تاریخی، طبیعتی و دونیا دویومو حاقیندا اوزونده زنگین معلوماتلاری یاشادیب نسیللری اویرده رک یاشایاجاق. باهار، ایستکلیمسن باشدان، بینادان. ان گوزل قیزیسان سن طبیعتین. خوشبخت یارانمیسان خوشبخت آنادان؛ گوزونون اودوسان شئیرین، صنعتین. ان گوزل قیزیسان سن طبیعتین! یئنی گون، نووروز بایرامی عومرونوزو بزه سین. روزونوز بول، ایشینیز آواند اولسون، عزیزلریمیز. آخار سولارینیز بولانماسین. آرزولارینیز بنووشه کیمی عطیر ساچسین. ایستکلرینیز باشا چاتسین. عومومیلیکده نووروز ایراندا، قافقازدا و مرکزی عاصییادا، تورکمه نیستاندا، تاجیکیستاندا، اوزبکی ستاندا، پاکیستاندا، قازاخیستاندا، قیرغیزیستاندا خوصوصی طنطنه ایله قئید ائدیلیر. آلبانییادا سولطان نئوروز بایرامی دینی بایرام کیمی بکتاشیلیک طریقتی نین داوامچیلاری طرفیندن قئید اولونور. عومومیتله نووروز دونیانین اکثر اولکه لرینده بو خالقلارین نوماینده لری طرفیندن گئنیش شکیلده قئید ائدیلیر. بو جور مکانلار آراسیندا لوس-آنجئلئس، تورونتو، لوندونو سایماق اولار. لوس-آنجئلس شهری نین اوجاق قالاماغا دایر سرت قرارلاری وار، هئچ بیر کسه اوز مولکونده اوجاق قالاماغا ایجازه وئریلمیر. حتی بونا باخمایاراق جنوبی کالیفورنییادا یاشایان و نووروزو قئید ائتمک ایسته ین ایرانلیلار و آذربایجانلیلار کالیفورنییانین چیمرلیکلرینه گئدیر و اوجاق قالاماغا ایجازه وئریلمیش یئرلرده اوجاق قالاییرلار. نووروز بایرامی ایراقدا، تورکییه اراضیسینده، هیندیستاندا، پاکیستاندا، اوزبکیستاندا، تورکمه نیستاندا و س. اولکه لرده قئید ائدیلیر. آذربایجاندا عادته گوره نووروز بایرامیندا گویردیلن سمه نی یازین گلمه سی نین، طبیعتین جانلانماسی نین، اکینچیلیگین رمزیدیر. آذربایجان کندلیسی سمه نی گویرتمکله نووبتی تسسرروفات ایلینه برکت، بوللوق آرزولامیش، بایراما دورد هفته قالمیش، هر چرشنبه آخشامی و بایرام گونو تونقال قالاماقلا، ماهنی ( ” گون چیخ! ” نغمه سی و س.) قوشماقلا اودا، آتشه، گونشه اولان اعتیقاد و اینامینی ایفاده ائتمیشدیر. بوتون بو مراسیملر ایسلامدان چوخ-چوخ اول مووجود اولموش قدیم شرق عنعنه لری نین داوامیدیر. نووروز بایرامی قاباغی عادتن ائوده حَیَطده آبادلیق، تمیزلیک ایشلری آپاریلیر، آغاج اکیلیر و س. نووروز بایرامیندا شیرینیات نوولری (قوغال، کولچه، فسه لی، پاخلاوا، شکربورا، شکرچورگی و س.) و پلوو بیشیریلیر. رنگبرنگ یومورتا بویانیر، مجمگی و سینیلرده خونچا بعضایر، شام یاندیریلیر، تونقال قالانیر، سمه نی قویولور، اولنلرین خاطیره سی یاد ائدیلیر، کوسولولر باریشیر، قوهوم-قونشولار بیر-بیرینه قوناق گئدیر، پای گوندریرلر. آشیقلار باهاری مدح ائدیر. اوغلان و قیزلار تزه پالتار گئییب چالیب اویناییر، یاللی گئدیرلر. جاوانلار آت چاپیب، گولشیر، کوشتو توتورلار. نووروز بایرامیندا ” هاخیشتا ” ، ” بنووشه ” ، ” کوس-کوسا ” اویناییرلار. نووروز بایرامیندا سوفره ده یالنیز آجیلیقدان، شورلوقدان اوزاق، شیرنییه باخان خورکلر اولاردی. ایندی تزه خانیملار شورقوغالی بیشیریرلر. نووروزا عاییدیتی یوخدور بونلارین. شیرنیاتلاردان شکربورا، پاخلاوا، بادامبورما، باللیبادی و س. قدر سایماق اولار. عادته گوره سوفره یه ” س ” حرفی ایله باشلایان ۷ نوع عرضاق قویولور. سو، سود، سمه نی، سونبول، سوجوق، سیینک بالیغی، سوزم نووروز ایراندا ایران سوفره سینده فرقلی بیر سمه نی اولور. اونلار سمه نینی ان چوخ مرجیدن گویردیرلر. سمه نی بوغدادان دا اولور. آما مرجی سمه نیسی جوجرتمک داها راحات اولدوغو اوچون سمه نینی مرجیدن دوزلدیرلر. ایران سوفره سینده شکیل ده اولور – مثلا، ایرانداکی زردوشتیلر اوز نووروز سوفره لرینه زردوشت پئیغمبرین موعاصیر رسساملارین تخییولونون محصولو اولان پورترئتینی قویورلار. آما ایران اهالیسی نین چوخو موسلماندیر، اونلارین سوفره سینده قورانی-کریم اولور، بعضیلری ایسه هم ده ایران شاعیری حافظ ین دیوانینی سوفره یه قویورلار. ایران سوفره سینده ده ” س ” حرفی ایله باشلایان ۷ نعمت اولمالیدیر. نووروز افقانیستاندا: افقان سوفره سی ایسه عادتن ستولون اوستونده اولمور. سوفره یئره سریلیر و اونا دسترخان دئییرلر. افقان سوفره سینده کومپوتا بنزر بیر تام دا اولور. همین تامین آدی ” هفت مئیوه ” ، ینی یئددی مئیوه دیر. آما قورو مئیوه لردن حاضیرلانیر. افقانلار بونو ایلین هئچ بیر آیری آییندا حاضیرلامیرلار، آنجاق نووروزدا حاضیرلاییرلار. ” هفت مئیوه ” – اریک قوروسو، کیشمیش، قوز، اییده و سایردن حاضیرلانیر. افقانیستاندا دا آذربایجانداکی کیمی یومورتا دویوشلری اولور، آما اوردا یومورتا بویاماق بیر آز اوزون چکیر – یومورتالاری قایناداندان سونرا دا فیرچایلا اوستونه جوربجور ناخیش وورورلار. افقانیستاندا نووروز شنلیکلری نین مرکزی مزاری–شریف شهریدیر – افقانلارین اینانجینا گوره، محمد پئیغمبرین کورکه نی الی نین مزاری بو شهرده دیر. اینسانلار همین شهره توپلاشیر، الی نین زیارتگاهیندا اوردا خوصوصی سرگیلر، مراسیملر، شوولار تشکیل اولونور. نووروزدا – مزاری-شرعیفده موختلیف اویونلار، یاریشمالار دا اولور – خوروز دویوشدورورلر، ایت بوغوشدورورلار. بو یاریشمالارین مووسومو نووروزدا باشلاییر. سونرا۳-۴ آی دا داوام ائدیر. نووروز تاجیکیستاندا: تاجیکیستاندا ایسه نووروز مارتین ۲۰-ده باشلاییر، ۳-۴ گون داوام ائدیر – اوشاقلار قاپی دویوب بایرام پایی ایسته ییر، آما قاپینی دویوب گیزلنمک یوخدور. اوشاقلار یاز چیچکلریندن دریب ییغیر، قاپیلاری دویور –ئو صاحیبینه چیچکلردن وئریر، ائو صاحیبی ده اونلارا یا کونفئت، یا یومورتا، یا دا پول وئریر. پول وئرمک تزه یارانما عادتدیر.
نووروز ازبکیستاندا: اوزبکلر ایسه نووروز سوفره سی اوچون » نیشالا« حاضیرلاییرلار. نیشالا شکردن بیشیریلیر – شوکولاد کیمی اولور، آما بیاض. چوخ لذتلی اولور، چورکله یئمک یگی گلیر. اوزبکیستاندا دییشیک عادتلر وار. مثلا، سورخندریادا آداملار عاصیماندان یاغمور گوزله ییر. اوزلرینی بویوک بیر قوجامان قادی نین – سوس خاتی نین شکلینه توتوب یاغیش ایسته ییرلر. » سوس خاتین، سوسما خاتین، یاغمیر یاغدیر« دئیه شرقی سویله ییرلر. ینی بو – ایسلاما قدرکی بیر دوشونجه دن گلیر. نووروزدا اوزبکیستاندا اوکوزلرین بوینوزونو یاغلاییرلار. مملکتین یاشلی آدامی الینی یاغا باتیرار و اوکوزلرین بوینوزونو یاغلار کی، یئنی ایل برکتلی اولسون. نووروز قدیم عنعنه لره سویکنن آذربایجان دوولتی نین میللی عونصورلرینی اوزونده بیرلشدیرن اساس بایراملاردان بیریدیر. نووروز گلمه میشدن اونجه اونون ایلک جارچیسی کیمی هر هفته اوجاقلار قالانیر. بو دئمک اولار کی، ۴ هفته نی اوزونده بیرلشدیریر. ینی ایلک یانان اوجاق چوخ واخت یالانچی چرشنبه آدلانیر. بعضاً بو تونقالی هئچ اینسانلار قالامیر و نظره ده آلمیرلار. آنجاق بوندان سونراکی هر یاناجاق تونقال موهوم اهمیت کسب ائدیر. هر اینسانین قاپیسیندا، ائوی نین قارشیسیندا، موعاصیر زامانیمیزدا ایسه بینالاری نین اونونده یاندیریلیر. بو عصرلردن بری آذربایجان مدنیتی نین ان بولونمز بیر حیصه سینه چئوریلمیشدیر. هر یانان اوجاق ایسه اوزلوگونده بیر چرشنبه کیمی قئیده آلینمیشدیر.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۴ اسفند ۱۳۹۴ ساعت ۶:۰۰ ق.ظ
