دسته بندی پارلمان ها در نظام‌های مختلف سیاسی

محمد علی خالق نژاد
گروه سیاسی: مجلس یاقوه مقننه هریک از کشورهای دارای حکومت انتخابی است.واژه برابر متداول مجلس پارلمان به فرانسوی (parLement) است به دستگاه یادستگاههایی اطلاق می شود که کارکرد خاصّ آن وضع قوانین یاقواعد کلی ولازم الاجراست.
پارلمان ممکن است ازیک یادومجلس (نمایندگان وسنا)تشکیل شود. به گزارش آراز آذربایجان،جوامع مختلف به تناسب نوع سیستم اعمال شده درآن کشور یکی از اَشکال درمجلسی یاتک مجلسی را انتخاب کرده که قانون گذاری را عهده دار خواهد بود ودرنظامات دومجلسی به مجلسین (نمایندگان وسنا)پارلمان گفته می شودودر کشورهایی که یک مجلس (نمایندگان)وظیفه تقنین وقانون گذاری را بردوش می کشد به آن پارلمان گفته می شود .
در کشور ما منظور از پارلمان مجلس شورای اسلامی است که طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی تنها نهاد قانون گذاری ونظارت برحسن اجرای قوانین رابرعهده دارد.
با تعریفی که از پارلمان ارائه‌ گردید ذیلاً به دسته بندی پارلمان در نطامهای مختلف حکومتی پرداخته می شود.
دست‌کم اغلب کشورهای دنیا دارای مجالس هستند. کیفیت مجالس و میزان تاثیر گذاری قانونگذاران در سرنوشت سیاسی اجتماعی ملل مختلف، به شاکله و محتوای نظام های سیاسی آن کشور ها بستگی دارد، بر این اساس، مجالس دنیای معاصر را در سه گروه می‌توان دسته بندی کرد.
الف) _مجالس نظام های جبّاری
ب) _مجالس نظام های مردمی و سکولار
ج) _مجالس نظام های مردمسالاری دینی
مجالس نظام های جبّاری:
در این ممالک قدرت در دست شخص یا طبقه خاصّی است، و مردم مداخله ایی در تعیین سرنوشت سیاسی، اجتماعی خود ندارند. قدرت به مانند شمشیر یک لبه ایی است در دست صاحب آن و بخاطر ذات غیر قابل تقسیم قدرت، دارنده آن همه عناصر مزاحم را از دم تیغ می گذارند و در برابر هیچ نهادی پاسخگو نیست، و اگر مجالسی شکل می گیرد. کاملا صوری و بی خاصیّت و فاقد اثر و در اندازه و کارکرد مجلس مشورتی برای مشروعیت بخشی به دستگاه خود کامه می باشد . و معمولا به جای توده های مردم،افرادی شاخص و وفادار به حاکم واز میان طبقات فرادست و اشراف جامعه تشکیل می شود. نمونه رایج این مجالس را می‌توان در پاره ایی از کشورهای جنوب خلیج فارس مشاهده کرد. به تعبیری بادیه نشینان دیروز، نفت سالاران امروز در سایه سار دلارهای رانتی، نیازی به رای مردم و تشکیل پارلمان نمی بینند و عیار مردم به نسبت سر سپردگی آنان به صاحبان قدرت سنجیده می شود و البته ارادت ورزان نظام سیاسی ، از سعادتمندان جامعه‌ به حساب می آیند.
مجالس نظام های مردمی و سکولار:
خاستگاه اینگونه مجالس در کشورهای است که نهاد دین از حوزه دولت جداست و به اصطلاح، مبتنی بر دمکراسی و برپایه عقل و علم وفردگرایی است، دولت‌های برآمده از این مجالس به نام دولت رفاه و بدنبال تامین نیازهای مادی و آسایش حداکثری مردم است.
کشورهایی که در زمینه نقش مردم در ساختار قدرت، سابقه دیرینی دارند، در گذر سده های متمادی به چنین جایگاهی دست یافته اند. و مردم نیز با تمارین و ممارست آداب اصلح گزینی را آموخته اند. بنظر میرسد، نقطه برجسته انتخابات آن سامان،نهادینه شدن تحزّب و داشتن جامعه مدنی قوی باشد و البته نمی توان نقش پر رنگ تبلیغات کارتل های بزرگ اقتصادی را در فریب افکار عمومی در ایجاد هیجان های کاذب به منظور سو گیری های خاصّ سیاسی را نادیده انگاشت. مهمترین کارویژه پارلمان در این کشورها چه از نوع ریاستی و چه از نوع پارلمانی ، پافشاری بر منافع ملّی و حفظ تمامیّت ارضی است و لو اینکه منافع دیگر کشورها به مخاطره افتد. و کارکرد مهم دیگر پارلمان ایجاد موازنه در قدرت است و با ایجاد مکانیسم های قانونی، مانع از آن می شوند که دولتمردان میل به انحطاط کرده و یا از اختیارات خود سو استفاده کنند. برخی از کشورهای اروپای غربی دارای چنین مجالسی هستند.
مجالس نظام های مردم سالاری دینی:
این نوع نظام سیاسی تجربه نوین جهان معاصر ماست. که پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ، در کشورمان تحقق یافت و مشروعیّت این نظام دو وجهی است یعنی هم شان الهی و هم وجه مردمی دارد. براساس فقه و کلا م شیعه، ولیّ فقیه از ناحیه معصومین ماذون به اقامه حکومت است و شان مردمی حکومت،از طریق انتخابات جاری وساری می شود. و از دل مقبولیّت اکثریّت مردم، مشروعیّت حاصل می شود. که گمان می رود، به قول مرحوم شریعتی، بتوان اسم آن را دمکراسی متعهد و یا هدایت شده ویا به تعبیر رایج مردمسالاری دینی نامید. قوانین این نوع مجالس، منبعث از دین است و نهاد شورای نگهبان بر مصوبات نمایندگان نظارت می نماید که خلاف هنجارهای دینی قوانین وضع نشود.فلسفه وجودی این نظامات رشد مادی و معنوی انسانهاست.در نظام جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی جایگاه ویژه ایی دارد، در استحکام و استواری این مجلس، همان بس که همه مسئولان کشور عندالاقتضا در برابر نمایندگان پاسخگوهستند و هر مقامی در هر جایگاهی عنداللزوم، می تواند معزول گردد. و هیچ نهادی، نمی تواند مجلس شورای اسلامی را منحل نماید و شاید یکی از دلایل در راس امور بودن مجلس به فرمایش بنیان گذارکبیرجمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی رحمه الله علیه، بخاطر دارا بودن آن از چنین جایگاه ممتازش در قانون اساسی باشد.
Arazazarbaijan.siyasi@gmail.com