داها یئنی قوشوقدا دیل و زامان
کیان خیاو
سون بولوم
آنادیلیمیز:دیل آراجا دؤنرسه، داها اؤزونو گلیشدیریب یایقینلاشدیرماغا دوغرو یؤنلمه‌یه‌جک. دیلین آراجا دؤنمه‌سی بیر کولتورون ایره‌لیلمه‌سی اوچون ان قورخونج دئنه‌مه‌دیر. دیلی اوزئیسللشدیرمکله آشاغی سویه‌یه ائندیرمک بیر کولتورون اوزون سوره‌لر بویو اؤز چرچیوه‌سینده آددیملاماغا ان قورخونج نه‌سه اولا بیلر. بو ندندن اوزره “داها یئنی قوشوق” دیلین گلیشمه‌سینه سایغی بسله‌ییر. چون، دیل فلسفه‌سی‌نین سوروملولوقلاریندان بیری ده دیلین قوللانیم تورونو قوروماق‌دیر. بیلدیییمیز کیمی بیر- بیریندن آیریجا‌لیق داشییان چئشید دیل‌لر وار: گونده‌لیک دیل، بیلیم دیلی، قوشوق دیلی، سیاست پراتیک دیلی و ب. آنجاق گونده‌لیک دیلی قوشوق دیلی‌یله بیلیم دیلی‌نین اورتاسیندا، اؤزونه اؤزل بیر قونومدا دایانیر. بو دیلی آنجاق گلیشدیریب بؤیودن بیر یاندان بیلیم دیلی‌دیر، بیر یاندان دا قوشوق دیلی. سؤزسوز، بو دیل‌لردن باشقا دوغال دیل‌لر ده وار. بو دیل‌لرین قارشی‌سیندا قوندارما- ساختا دیل‌لر دورور. آنجاق بورادا سؤز قونوموز یالنیز “داها یئنی قوشوق”داکی دیل‌دیر. دئدیییم کیمی “داها یئنی قوشوق” اؤزوندن چوخ، دیلین بؤیویوب یایقینلاشماسینی سئویر. بونا گؤره ده “داها یئنی قوشوقچو” اولماق، دیلی اوزئیسللشدیرمه‌یه قارشی بؤیوک بیر باشقالدیری‌دیر. سؤزسوز اؤز قوللاندیغی دیلین اینجه‌لیک‌لرینی و نئجه قوللانیمینی گرکینجه بیلمه‌ییب تانیمایان قوشوقچولار بو بؤیوک باشقالدیری‌نین آنلامینی دوشونمور- قانمیرلار. دونیانین بیر سیرا ائگئمن‌لری، بیر سیرا آشاغی قاتدا یاشایان قارا کوتله‌لر بئله، قوشوقدان یالنیز بو باشقالدیریسی اوچون قورخور- قاچیرلار. بئله‌لیکله “اوخوجو کوتله‌سی داها یئنی قوشوقدان نییه قاچیر؟” یوخسا دا “تانری‌لار داها یئنی قوشوقدان نییه قورخور؟” سورولارینا یالنیز بیر تومجه‌یله یانیت وئرمک اولار: داها یئنی قوشوغون دیلی اوزئیسللشمه‌یه قارشی باشقالدیری‌دیر. داها یئنی قوشوغون اینسان توپلولوق‌لارینا وئره‌جه‌یی یارارلاری تانیماق گرکیر. داها یئنی قوشوق بوتون نسنه‌دن اؤنجه دیلین قوللوغوندا دایانان دیل‌دیر. بو آنلامدا داها یئنی قوشوق بیر تور فلسفی آنلاییش‌دیر دئمک ده اولار. [چون]، داها یئنی قوشوقدا دیل بوتون اینجلیکلری‌یله قوللانیلیب قورونور. [چون]، داها یئنی قوشوقدا اینسان دونیایلا، اینسان اؤزویله، اینسان باشقاسی‌یلا و اینسان چئوره‌سینده‌کی بوتون دوشوندوروجو نسنه‌لرله دانیشما، تانیشما و دارتیشمادا‌دیر. گونده‌لیک دیلده یوخسا بیلیم دیلینده بو دانیشیب- تانیشیب- دارتیشما اوچون سؤزجوک و سؤز آزلیغی وار. داها یئنی قوشوقچو بو آز گلن سؤزجوک‌لری اوست- اوسته و یان- یانا توپلایا‌راق، اونلارین آنلام‌لارینی بئله بؤیودوب یایقینلاشدیریب قوللانیر. بئله‌لیکله داها یئنی قوشوقدا دیل داها دا گوجلو اولور. دونیانین بیر چوخ فیلوسوف‌لاری بئله دیلین آنلامسال گوجونو چوخالدیب آرتیرماق اوچون قوشوغون گوجلولویونه سؤیکنیرلر. اولا بیلسین فیرانسا و آلمان فیلوسوف‌لاری‌نین قوشوقلا اوغراشدیق‌لاری دا بو ندندن اوزره‌دیر. اؤرنک اوچون فرانسانین آدلیم فیلوسوفو پول ریکور آلمانلی و آمئریکا‌لی اولان قوشوقچولاردان ماریا ریلکه، هولدئرلین، پول سئلان، والاس ائستیوئنس و ائمیلی دیکئنسونو تاپینیر کیمی سئویر و اونلارین قوشوق‌لاریندا، بیر چوخ اینجه دویغو دوشونجه‌لرین دئییلمه‌سینده سؤزجوک‌لرین آز گلدییینه اینانیر. پول ریکورجا بو تیپ قوشوقچولار، اؤزل‌لیکله والاس ائستیوئنس بیر یاندان دیله ان درین، ان انگین دئنه‌مه‌لری باغیشلاییر، بیر یاندان دا دیلین اؤزویله بیر نه‌سه‌لر دئنه‌ییب الده ائدیرلر. چون اونلارین قوشوق‌لاری یالنیز قوشوقلا باغلی‌دیر: قوشوق اوچون قوشوق!
داها یئنی قوشوقلا اوغراشان‌لار، هر زامان ایلک اؤنجه دیل گوجونون آختاریشیندا‌دیرلار و بو آراجلا نه‌سه‌لری سؤیلمک اوچون بیر یول آراییرلار. سونرا گئرچک نسنه‌لر قوشوغا جالانیر. بو سایاق قوشوق‌لاردا دیل اوچون دیله قوللوق وار. بو دورومدا سانکی دیل اؤز- اؤزوندن اسره‌ییر و بو، داها یئنی قوشوغون گئرچک جانلی‌لیغی دئمک‌دیر. هر زامان گئرچک نسنه‌لرده چاتیشماز یؤن‌لر وار، آنجاق دیل بوتون بیر وارلیق‌دیر. دیل اؤز- اؤزونده اؤزونو قورور اولوشدورور و قورویور. دیل، گئرچک نسنه‌لردن گوجلودور و بو گوجون آراچیلیغی‌یلا، داها یئنی قوشوقدا قورولماق، اولوشماق و قورونماق ایسته‌ین گئرچک نسنه‌لرله بولوشور. باشقا بیر دئییشله، قورولوب قورونماق دوروموندا اولان دیل، قورولوب قورونماق ایسته‌ین گئرچک نسنه‌لری سئوگی- سایقی‌یلا بؤیودور. بؤیله بیر دیل، بؤیله بیر قوشوق دیلی گونده‌لیک دیلده سؤیله‌نه بیلمه‌ین سؤزلری سؤیله‌ییر. بونا گؤره ده داها یئنی قوشوقدا دیلین درین اینجه‌لیک‌لری ایلک اؤنجه آنلاشیلمیر و تئز باشا دوشولمور. چون، بو دیل گونده‌لیک دیلده اولان قورال‌لاری دییشیر و کیمی زامان‌لار اونو ایرادی اولا‌راق چئینه‌ییب توپورور. دئمک گونده‌لیک دیلده اولان قایدا- قورال‌لاری سارسیدیب پوزمایینجا، داها یئنی قوشوقدا دویغونون، دوشونجه‌نین گؤزل‌لیک و سئوگی‌نین اؤزگورجه یئریییب یورومه‌سینه، اؤزگورجه اؤزونو آنلاتماسینا یول آچیلمایا‌جاق. بو دورومدا دیلین اؤز- اؤزوندن اسرک‌لییی ده باشیندان اوچا‌جاق.
داها یئنی قوشوقدا اولان فلسفه‌سل آختاریش‌لار اینسانسال دیلین نئجه اؤز سینیریندان و اونو اوتوریته‌سی آلتینا آلان گیز گیزمدن قیراقدا “یارادیجی” بیر دیل اولدوغونو بیزه گؤستریر. تئکنیک و سیاستله باغلی قازانج‌لار دیلین نئجه چئشیدلی و نئچه تورلو اولدوغونون چالارینی ضعیفلدیب- اؤلدوروب- آرا‌دان گؤتورمه‌یه چالیشسا دا، “داها یئنی قوشوق” دیلین – داها جانلی اولسون دئیه – بو اؤزل‌لیک‌لرینی زامان- زامان بیزه آشیلاییر. بو آنلامدا، اینسانسال دیل اینسانسال زامانین دا آنلاتی‌سی‌دیر. پول ریکور اینسانسال زامانی ایکی یئره بؤلور: کیشیسل زامان و گئنل زامان. کیشیسل زامان اؤترگی و آرا‌دان گئدن بیر زامان‌دیر. بو زامان اؤلومه دوغرو گئدیر و سونو موطلق اؤلوم‌دور. قوشوقچو اؤز کیشیسل وارلیغینی سونو موطلق اؤلومله بیته‌جک بیر زامان کیمی تانیدیغیندا آنلاتیچی‌لیغی دا کیشیسللشیر. داها یئنی قوشوقچونون آنلاتیچی‌لیغی بیر چوخ قوشوقدا کیشیسل آنلاتیچی‌لیق اولسا دا، منجه بونون باشقا یؤن‌لرینه ده زیللنملیییک. داها یئنی قوشوقچو اؤز باشیندان کئچمیش‌لری پوئتیک بیر دیلله بیزلره آنلا‌دیر. آنجاق او بو ایشی‌یله سانکی اؤز وارلیغی‌نین سینیرلی اولدوغونا قارشی دورور. بو ایسه بیر چئشید زامانی الده ائدیب اؤزونونکو ائتمک اوچون بیر باشقالدیری‌دیر. سینیرلی بیر زامانی سینیرسیز بیر زامانا چئویرمک اوچون بیر قوشوقچو باشقالدیریدان باشقا نئیلمه‌لی‌دیر؟ گؤرونور گونوموزون داها یئنی قوشوقچولاری کیشیسل زاماندان گئنل زامانا نئجه وارا بیلمک اولاناق‌لارینا دا بیر تور دوشونجه‌لرینده یئر وئرمه‌لی‌دیرلر. بیلدیییمیز کیمی گئنل زامانی قولایجا تقویم یوخسا ساعات کیمی دوغال و فیزیکسل فئنومئن‌لرله اؤلچمک اولماز. بو زامان یالنیز دیل زامانی‌دیر. یالنیز دیل و دیلین آراجی‌یلا (اوخو آراچیلیغی‌یلا) اؤزل بیچیمده آنلادیلان چئشید قونولو سؤزلر، بیر قوشوقچونو – اؤلندن سونرا بئله – گئنل زامانا گؤتوره بیله‌جه‌یینه بیر تور اولا بیلسین اینانماق دا اولار. داها یئنی قوشوقچو سانکی کیشیسل زامانلا گئنل زامانین آراسیندا یاشایان بیر قوشوقچودور. او اینسانسال زامانی گرکینجه دویوب- دوشونموش بیر قوشوقچو اولدوغوندان دولایی اؤز قوشوق‌لاریندا دیل باخیمیندان اؤزل بیر بیچیم یاراتماق ایسته‌ییر. بؤیله بیر یارادیجی‌لیق یولو اوزون یول‌دور. اومورام بیز آذربایجانلی‌لارین دا داها یئنی قوشوقلا اوغراشان قوشوقچولاری بو اوزون یولو یورولما‌دان گئتمکدن چکینمه‌سین‌لر. چون سانیلیر: بؤیله بیر یولون سونوندا اؤلمز بیر زامان وار: گئنل زامان!…
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۸ اسفند ۱۳۹۴ ساعت ۱۰:۱۲ ق.ظ
