دده قورقود کیتابیندا آنا محبتی
کوچوره ن:اکبرسعادت
آنا دیلیمیز:باش سوز،دده قورقود دستانلارى مضمون و تاریخى باخیمدان آیرى – آیرى اولاى وماجرالارى یوکلنمیش اولسا دا، بو اولایلار و ماجرالار آذربایجان تورپاغی ایله ایلگیلیدیر. دستانلارین اویناق صحنه‌لرینده ایشتیراک ائدن کیشیلر وقادینلار تورک اوغوز ائللریندن اولوب و یارى کوچرى حالدا، بزکلی چادیرلارین آلتیندا و بدوى (اصیل) آتلارین دوشونده باشا آپاریرلار.
بونلار باغلى اولدوقلارى شراییطه اویغون ایگیتلیک و دویوشگنلیگى هر شئیدن اوستون سانیر و اینانجلارینى یئرینه یئتیرمکده هئچ تلاشدان چکینمیرلر.ایچریلرینده دویوش و یاشاییش باجاریغى جوشان بو ایگیتلر، یئرى گلینجه شراب ایچرلر، دیلاورلیکله آت چاپیر و شمشیر وورورلار.
۱۹۵۰-جى ایله قدر، بیلیک دونیاسى بو اثرین بیر تک نوسخه‌سینى تانیمیشدى. بو اثرین یازییا کوچورنى و اونون یازیلدیغى تاریخ معلوم اولمایان نوسخه، هامیدان اونجه بیلگین »دیتس«ین نظرینى چکیر۰ اواثرین »تپه گوزون بساتین الیله اؤلدورولمه‌سى« دستانینى۱۸۱۵ ده آلمانجا ترجومه‌سینى نشر ائدیر. دیتسین ترجومه‌سینده ایشتیباهلار اولدوغوحالدا، او کیتابى تانیتدیرماقدا دگرلى مولاحیظه‌لر ایرلى سورموشدور.
بو کتاب حاققیندا علمی متودلار اساسیندا مختلف عرصه¬ لرده آراشدیرمالار ایره¬ لی سورولموش و دده قورقود دونیاسی نین رمزلری مختلف باخیشلار و گوروشلرله آچیقلانمیشدیر. بونونلا بئله اونون سوسیال ایده ¬آللاری هله آراشدیریلمامیش قالمیشدیر و بو چالیشمانین اساس هدفی بو عرصه¬نی آچیقلاماق، ها بئله آذربایجان تاریخی و فلسفی گئدیشلریله ده باغلیلیغینی گوسترمکدیر.
دده قورقود دستانلارى کیمى فولکلوریک اثرده دستانلارین تاپیلیش ویارانیشى بیر مسأله و اونون یازیلیشى و کیتاب شکیلى آلماسى ایکینجى مسأله دیر. باشقا سوزله دئسک، هر فولکلوریک اثرین ایشین باشلانیشیندا بیر سویله‌ینى و قوشانى دا اولموش اولسا، تاپیلیش و یارانیشدان سونرا مودتلر و بلکه‌ده اوزون عصیرلر سینه‌دن سینه‌یه نقل ائدیلیر، جمعیتین‌گلیشمه‌سى ایله بیر سیرا آرتیب اسکیلمه‌لر، بیر چوخ ماجرالارین‌اونودولماسى و یئنى حادیثه‌لرین آرتیریلماسى ایله اوز¬اوزه گلیر و سونرا شاید ده یازى و کیتاب پالتارى گئییر. فولکلوریک اثر نه قدر قدیم اولسا، بودییشیکلر اوندا داها چوخ اوز وئریر.بو کتاب ۱۲ بویدان یارانمیش، اوندا بیر ملت و بیر خلق یاشاییر کی بیر سیرا اصلی سیمالار اورتاقدیر. قازان خان، باییندیرخان، بورلا خاتون و باشقالاری بیر بویدا یوخ، بلکه بیر نئچه بویدا اشتراک ائدیرلر.
بو گوسته¬ریر کی کتابین اولایلاری بیر اولکه ده اوز وئریر کگی خاقانی و خاتونو بللی دیر؛ آنجاق باشقا بویلار گاهدان مستقل بیر سیما اوچون یارانیر. مثلا دلی دومرول بویوندا قازان خان یوخدورسا، آنجاق دده قورقود یوردوندا باش وئریر. دوغرودان دا ۱۲ بویو بیر رومان کیمی بیر – بیرینه باغلاماق اولور.
بیر سیرا بیلگین¬لر حقلی اولاراق بونو بیر اوزون تاریخ کیمی بیلیرلر و بیر سیرا آراشدیریجیلار اونون اون اوچونجو بویونون اینمه سینی ادعا ائدیرلر.
دستانلاردا اولان ائل اوبالار، ایسلامى قبول ائتمیشلر و بیرچوخ شراییطده ایسلامى یایماق »کافرین کلیساسین ییخیب، یئرینه مسجید یاپماق و بان بانلاماق« اونلارین ووروشلارىنین اساس عیلتى کیمى سانیلیر. دویوشلرده اله گلن غنیمتلردن»خانلار خانینا« بئشده بیرچیخیرلار. دستانلاردا کربلا حادیثه‌سینه ایشاره ائدیلمیش و ایسلام موقدس سیمالارىنین آدى یئر به یئر تکرار ائدیلیر. لاکین ایسالاما گوستریلن بوتون بو ایلگى و تعصوبله برابر، ایسلامى سونتلر اونلارین آراسیندا هله درین یئر آچماییب و اونلارین قوچاقلیقلارى و ماجرا دالینجا اولدوقلارى مذهبى اینانجدان داها چوخ قؤومى خوصوصیتلردن باش‌آلیب گلیر. دده قورقود کتابیندا و یا دونیاسیندا پیس بیر انسانلا اوز – اوزه گلمیریک، بگه¬نیلمه¬میش بیر گئدیشی گورموروک؛ اوغرولوق، آدام اولدورمه خیانت و . . . بو دونیادا یئری یوخدور.
بونلار واردیر، آنجاق دده قورقود دونیاسیندان ائشیکده-دیرلر و بو یوردون قهرمانلاری – ایگیدلری و قادینلاری اونلارلا دویوش اوچون آیاغا قالخیرلار بلکه آنایوردلاریندا بو اوزه للیک¬لر پوزولماسین.
یوخسا بورادا دا قهرمانلار اولدورولورلر یاخشیلارین باشینا مین بیر بلا گلیر، بونلار اولماسایدی اصلا قهرمانلیق دونیاسی یارانمازدی. داها دؤیوشه، ساواشا نه نیاز قالیردی؟
دستانلاردا، آندلار هرجور مذهبى بویاقدان قیراخدادیر. آند ایچمک لازیم گلنده اونلار موقدّسلردن چوخ، حیاتدا اونلار اوچون فایدالى شئیلره آند ایچیرلر.
مثلاً »قیلینجیما دوغرانیم«، »اوخوما سانجیلیم« »یئر کیمىکرتیله‌یین«، »توپراق کیمى ساورولایین«، »اوغلوم دوغماسین، دوغسا اون دونه وارماسین!«.
دوغرودان بو دونیا ایله – دده قورقود دونیاسی ایله کوراوغلو یارادان اوتوپیادا – چنلی بئلده بنزه¬رلیکلر نه قده¬ر یاخیندیر؟ چنلی بئلده قهرمانلار وار گوجلریله دؤیوشه قالخیرلار زحمتلره قاتلانیرلار، سئویب سئویلیرلر. بورادا ایگیدلرله قادینلار بیردیرلر.
محبت دالغالانیر، دؤیوش وقتی دؤیوش، توی زامانی توی، یاس وقتی ده یاس توتولور. آنجاق هامی بیردیر. کوراوغلو باشقا دلیلرله بیر اوتوروب، بیر یئییب – ایچیر، اونلارلا بیرگه ده چالیشیر، دؤیوشور و سئویشیر. نگار دا کوراوغلودان دال قالان دئییل!
بو کیتاب دا قادینلار کیشلر قدر حورمته لاییقدیر. بورادا بیرچوخ شرق افسانه‌لرىنین عکسینه اولاراق، قادین کیشیلرین اویونجاق وسیله‌سى اولماق یئرینه، بوتون اینسانى دویغولارى و اخلاقى یوکسک آنا روتبه‌سیله جیلوه‌له نیر. دستانلاردا آروادلیقدان هئچ بیر نیشان گورونمور.قادین هر یئرده بیر سیرادا بعضاً ده اوتگون دورور.
همسر سئچمکده چوخ‌عادى رسم روسومدان بیرى قیزلا اوغلانین آت چاپماقدا، کورنشده کامان چکمکده و شمشیر وورماقدا برابرلیگى دیر. آنا حقى – تانرى حقى،دستانلاردا بیر نئچه یئرده یاد ائدیلیر.
آنا محبتی – دده قورقود کتابیندا بوتون بویلاری آنا محبتی بزه¬میشدیر؛ لیریک پارچالاردا آنالار بوتون وارلیقلاریلا اوغلو – قیزا باغلی اولدوقلاری اونلارین وارلیغینی اوز عومورلریندن واجب و عزیز اولدوغونو یوکسک محبت ترانه¬لری ایله سؤیله نیلیر.
آنا هیجانی، آنا محبتی جوشغون و دورو وارلیغیندان قالخاراق درین اجتماعی – حیاتی معنانین احاطه¬سینده هیجان مقامیندا اوزونه یئر تاپیر. بورادا داستانلار بویو و شعر اوزونو آنا طبیعتی نین حسی، احساسی دورومو افاده ائده¬ن بدیعی لوحه¬لر یارادیر.
آنا محبتی بو لوحه لرین اساس موضوعودور بو محبت نه خارقه¬لر کی یاراتمامیش!؟ ان بویوک قهرمانلار بو محبتدن ائله گوج آلیرلبار کی هوندور حیوانلاری قالخیزیب یئره چالیرلار؛ ان غدار دوشمنی باسیرلار و مقدس آرزیلاری دیریلدیرلر. دده قورقود کتابیندا اولان آنا محبتی هئچ بیر اوتوپیادا بئله گوزه¬ل و انسانی صورتده گوسته¬ریلمه-میشدیر. بورادا ان گوزه ل و ائیته تیک ایده¬آللارین تجسومونو گورمک اولور.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۳۰ شهریور ۱۳۹۴ ساعت ۴:۰۶ ق.ظ
