جلوه مراسمات مذهبی آذربایجان به لحاظ تنوع مذاهب و قومیت‌ها

پروانه کرامتی
گروه اجتماعی:یاد روضه‌های قدیم به معنای واقعی کلمه به خیر باشد، یادش بخیر، قدیم‌ها همه اقوام محفل روضه‌خوانی برگزار می‌کردند و از اول تا آخر ماه هر روز آن متعلق به یک خانواده بود، به طوری که این سری آئین‌ها و محافل با کم و بیش تفاوت در استان همچنین در شهرستان هم برگزار می‌شد.
مادربزرگ‌ها و بزرگتر‌های هر فامیل پنج شنبه نخست ماه روضه‌خوانی برگزار می‌کردند و مادر هر خانواده هم پنج شنبه دوم ماه این مجالس نورانی را در خانه خود ترتیب می‌داد.
بقیه ایام هفته هم معمولا متعلق به خاله‌ها، عمه‌ها و بقیه اقوام بود، بچه‌ها هر روز همراه مادرها در مجلس روضه‌خوانی شرکت می‌کردند و لابه‌لای بازی‌ها و شیطنت‌های خواسته یا ناخواسته چیزی هم پای منبر می‌شنیدند و آن را یاد می‌گرفتند.
بعدها وقتی همین کودک‌ها بزرگتر می‌شدند می‌دیدید بسیاری از مسائل مذهبی، احکام اسلامی و مکارم اخلاقی را پای منبر روحانیان برجسته استان یاد گرفته‌اند و به بسیاری از نکات هم به معنای واقعی کلمه و تا اندازه زیادی عمل می‌کردند اما امروزه شرایط تا اندازه‌ای نسبت به گذشته تغییر پیدا کرده‌ است.
این سری مراسم‌ها در آذربایجان غربی به لحاظ سکونت پیروان ادیان توحیدی، مذاهب گوناگون و قومیت‌ها همچنین گویش‌های مختلف از رنگ و لعاب متمایزی نسبت به سایر استان‌ها برخوردار بود به طوری که امروز هم به رغم تغییر یافتن شکل ظاهری این مراسم‌ها همچنان شاهد هستیم مراسم‌های ویژه اهل بیت (ع) در آذربایجان غربی جلوه متفاوتی نسبت به سایر شهرها دارد.
در گذشته اغلب به این ترتیب مرسوم بود که مراسم‌های روضه‌خوانی همچنین سخنرانی و مراسم‌های اهل بیت (ع) را بیشتر در منازل برگزار می‌کردند امروزه تا اندازه زیادی محل برگزاری مراسم‌ها تغییر پیدا کرده است به طوری که کوچک شدن خانه‌ها یا کم رغبت شدن خانواده‌ها باعث شده است که به سمت مساجد محوری و شاخص هر شهر جماعت گسیل شوند.امروزه حتی خانواده‌های مذهبی و متشرع در منزل‌هایی زندگی می‌کنند که مملوء از مبل و اثاثیه غیرضروری است بنابراین جا برای برگزاری این سری مراسم‌ها به معنای واقعی کلمه تنگ بوده و امکان برگزاری آن در منزل وجود ندارد.
که البته این موضوع شاید از یک طرف آفت قلمداد شود ولی از طرف دیگر باعث احیای جایگاه مساجد و محافل دینی شده است، تا جایی که اقشار مختلف مردم برای شرکت در مراسم‌ها و محافل دینی به مساجد، حسینیه‌ها و تکایا می‌روند، که در شهرستان ارومیه می‌توان به مسجد قبا، ابوطالب، مهدی‌القدم، مسجد اعظم و … به عنوان مراکز ثقل حضور مردم متدین شهر اشاره کرد.
سازمان جهانی بهداشت نیازهای اقشار مختلف مردم را در چهار فصل به این ترتیب مورد بررسی قرار داده است که شامل نیازهای زیستی، نیازهای روان‌شناختی، نیازهای اجتماعی، نیازهای معنوی می‌شود، به طوری که می‌توان گفت مجالس روضه‌های خانگی نیازهای اجتماعی و روحی آحاد جامعه را تا اندازه زیادی تامین می‌کند.
به همین دلیل در خانه‌هایی که این قبیل مراسم به صورت مرتب و منظم برگزار می‌شود می‌توان گفت نگرانی‌های روانی، اضطراب، افسردگی و سایر بیماری‌های روحی و روانی کمتری وجود دارد.
در مجموع می‌توان به کارکردهای مختلف این سری از مجالس اشاره کرد که این سری مسائل در بین مردم مناطق مختلف کشور تا اندازه زیادی یکسان است ولی در استان ما شاید به لحاظ محرومیت و کم‌برخورداری آن به لحاظ اقتصادی این سری موارد بیشتر مشهود شود چرا که مردم در زندگی مادی و دنیاطلبی صرف غوطه‌ور نشده‌اند و همچنان زندگی‌شان رنگ و بویی از معنویت دارد.
آموزش عملی محبت به اهل بیت (ع) یکی از مهم‌ترین فواید برگزاری این سری مراسم‌ها به شمار می‌رود، به طوری که وقتی بچه‌ها می‌بینند والدین به واسطه علاقه به ائمه اطهار (ع) حاضر هستند از مال، دارایی و اثاثیه منزل خود بگذرند این روش در آنها هم اثر می‌گذارد و محبت اهل بیت (ع) در دل‌شان جان می‌گیرد.
دیگر این که از آموزه‌های دینی که روحانیان همچنین مبلغان دینی زن و مرد در مجالس بیان می‌کنند به معنای واقعی کلمه بهره‌‌مند می‌شوند بنابراین گرایش و رشد مذهبی این قبیل بچه‌ها بیشتر از دیگر کودکان می‌شود.
آموزش مهارت‌های اجتماعی را می‌توان یکی دیگر از کارکردهای حضور یافتن در این سری محافل معنوی عنوان کرد چرا که یکی از اساسی‌ترین نیازهای بچه‌ها تامین نیازهای اجتماعی است، بچه‌هایی که در این قبیل منزل‌ها پرورش پیدا می‌کنند به معنای واقعی و تا اندازه زیادی اجتماعی بار می‌آیند و مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی را می‌آموزند و زمینه ارتباط آنها با هم‌سالان دیگر فراهم می‌شود و از این نظر پیوندهای اجتماعی آثار بسیار مثبتی را بر جا می‌گذارد.
همچنین صله رحم و دیدار با آشنایان و اقوام یکی از کارکردهای دیگر این سری مراسم‌ها به شمار می‌رود چرا که متاسفانه این روزها دیگر اقوام سال به سال همدیگر را نمی‌بینند مگر اینکه کسی ازدواج کند یا از دنیا برود که این موضوع در آذربایجان غربی بیش از پیش مشهود است چرا که به لحاظ گرفتار بودن مردم با مشکلات معیشتی، زن و مرد مدام در حال دوندگی برای رزق و روزی هستند پس توان، حوصله‌ و زمان برای دیدار با اقوام باقی نمی‌ماند.
بنابراین شرکت در این سری مراسم‌ها باعث می‌شود که شاید به این بهانه اقوام و بستگان یکدیگر را ببینند در حالی که مجالس روضه‌خوانی هفتگی و ماهانه ارتباطات گروهی و اجتماعی را تا اندازه زیادی تقویت می‌‌کند و خانواده‌های را تا اندازه زیادی به یکدیگر نزدیک می‌‌کند.
همچنین می‌توان برقراری روابط و آشنایی‌های سالم و قابل اعتماد را از دیگر برکت‌های شرکت در این سری مراسم‌های معنوی برشمرد که این موضوع در استان ما هم می‌تواند مورد توجه قرار گیرد چرا که افراد تا اندازه زیادی روابط بسته و محدود را ترجیح می‌دهند ولی حضور در این محافل فرصتی برای آشنایی افراد جدید را فراهم می‌کند.
گاهی ارتباطات اجتماعی که در خلال روضه‌خوانی و این سری مراسم‌ها بین خانواده‌ها به وجود می‌آید موجب برقراری آشنایی هر چه بیشتر و وصلت بین دو خانواده با یکدیگر می‌شود.
بنابراین از متولیان فرهنگی و دینی آذربایجان غربی انتظار می‌رود که برای احیای هر چه بیشتر این سری مراسم‌ها در استان بیش از پیش اهتمام بورزند چرا که کارکردهای تربیتی، اخلاقی و اجتماعی آن به هیچ عنوان قابل انکار نیست همچنین در این زمینه متولیان هیات‌های مذهبی نیز می‌توانند ایفای نقش کنند.