جایگاه شعر دفاع مقدس در ادبیات ارومیه
علی رزم آرای
گروه فرهنگی:اشاره: چندی پیش منِ نویسنده این نوشتار، در پی تحقیق از جهت نگارش مقدمه¬ای برای کتاب در دست انتشار یک دوست با موضوع شعر دفاع مقدس ( مجموعه اشعار) در مسیر تألیف مقاله¬ای پژوهشی قرار گرفتم. حاصل آنکه در چند و چون مسیردهی به مقاله فوق¬الذکر و استخراج مقدمه مورد نظر به موردی برخورد کردم که در اغلب منابع خرد و کلان موجود بدان توجه نشده بود و آن این نکته بود: شعر و ادبیات دفاع مقدس از کدام آبشخوره تئوریک و نظری سیرآب می-شود؟ در هر حال مقدمه کتاب از آن مقاله پژوهشی استخراج شد و به کالبد کتاب پیوست. نوشتار زیر خلاصه¬ای از فرایند تألیف همان مقاله پژوهشی است: یکی از مهمترین عناوین ادبیات در ایران اسلامی، موضوع دفاع مقدس است. موضوعی که جامعه ایران نه در کلام عرفی که در شکل جغرافیایی و انسانی در متن آن درگیر بوده و هست. ایران¬اسلامی به دلیل تنوع و کثرت فرهنگ‌ها و ادیان از سویی و ویژه¬گی¬های مرزی در چهار سوی خود، آماج مستقیم و غیر¬مستقیم حملات دشمنان از داخل و خارج کشور بوده وهست. این درهم تنیدگی با صورت دفاعی جنگ ۸ ساله جزء هویت ذاتی جامعه ایران شده¬است. به همین دلیل از سویی باید جریان سازی‌های فرهنگی و فکری توأمانی در حوزه‌های مختلف ادبی و هنری انجام شود تا این هویت ذاتی تبدیل به یک شناخت اجتماعی تاریخی شده واز مسیر خاطره گونه و یادبودگرا خارج شود. در خصوص موضوعیت ادبیات دفاع مقدس و فرهنگ سازی و اجتماع¬سازی آن باید به چند نکته توجه داشت: اول اینکه ورود صورت دفاعی جنگ ۸ ساله به حوزه ادبیات و در کل فرهنگ، باید از موضع فرهنگی باشد و ادبیات نه بعنوان یک وسیله که به عنوان مرکز و اساس فرهنگ سازی در این زمینه پذیرفته شود! نه نتیجه و ماحصل یک تلفیق ناموفق!دوم آنکه ادبیات و زبان ادبی می‌تواند فکر و اندیشه مبتنی بر دفاع و استقامت را با همه ابعاد فلسفی، عرفانی، تاریخی و… آن تبدیل به یک فرهنگ جامعه محور کند. ادبیات می‌تواند با شعر و داستان نه فقط روایت که خلق کند و بیافریند و این بزرگترین ویژگی ادبیات است. ادبیات استثنایی را نمی‌پذیرد و حاضر نیست حقیقت را برای یک لحظه هم که شده زییاتر ببیند و یا زیباتر بکند. چرا که حقیقت همیشه زیبا و شاعرانه نیست!ادبیات روایت لحظات دست نیافتی در جهان واقع است اما با شیوه و ابزار واقعی و سازمایه واقعی! صورت دفاعی ۸ سال جنگ در ایران و مناطق مختلف آن در ذات خود همین لحظات ناب را بارها تجربه کرده و در ذهن و بطن خود محفوظ دارد. خاصیت آفرینشی ادبیات می‌تواند این زوایا و لحظات ناب را از دل تاریخ ۸ ساله این صورت دفاعی جنگ بیرون کشیده و صورت انسانی آن را به شکل کاملا ً ادبی و واقعی به شناخت بنشیند.سوم زبان! زبان مفاهمه و ارائه، مهمترین نقش را در ادبیات به عهده دارد. زبان شاخص در ادبیات می‌تواند زبان صورت دفاعی ۸ سال جنگ را کشف کرده و با صورت ادبی خود برای همیشه و برای آینده روایت و تثبیت کند. زبان دفاع، زبان انسانی و زبان امنیت است، زبان آسایش است، زبان شاخص ادبی نیز به دنبال کشف بزنگاه‌های عاطفی در بحران عمیق انسانیت در جهان امروز است. این دو زبان از یک مسیر عبور می‌کنند و حاوی اندیشه و شعور یکسان هستند. زبان ارائه صورت دفاعی درعرصه یک جنگ هر قدر به بومیت وقوع جنگ و لحظات دفاعی آن نزدیک باشد موفق‌تر بوده و به نشانه‌ها و ارکان سازنده این لحظات دفاعی نزدیکتر است. برای مثال جنگ ۸ ساله و صورت دفاعی آن پر از نشانه‌های بومی هر منطقه‌ای است که به شکل مستقیم یا غیرمستقیم در این صورت دفاعی درگیر بوده¬است. به عبارتی دفاع در جنگ ۸ ساله ایران و عراق خاستگاه¬های فرهنگی و اجتماعی داشته است. این خواستگاه‌های فرهنگی؛ ادیان و مذاهب، زبان و فرهنگ بومی مادری، وطن دوستی، انسان دوستی و… را در خود داشته و دارد.شعر دفاع مقدس: ادبیات منظوم دفاع مقدس آیینه تمام نمای چهره حماسه سازان ? سال جنگ است. ایثار، از خودگذشتگی، حماسه، شهادت طلبی، وطن دوستی، حمیت، خداپرستی رزمندگان و شهیدان را الگوی واقعی برای حال و آینده قرار می¬دهد. این در حالی است که همه این ابعاد با آداب و عادات و فرهنگ و سنن اجتماعی و اعتقادی و ملی ما آمیخته شده است. شعر دفاع مقدس در حوزه محتوا، زبان، زیباشناسی، و قالب تحولات ثابت و یا متغیر به خود دیده؛ در برخی زمینه¬ها به پیروی از قدما عمل شده و گاهی نوآوری دیده می¬شود و یا اینکه شعر در برخی موارد از دیدگاه هنری قوی جلوه نکرده است. به هرحال خیزها و جهش شاعرانه در شعر ستودنی است. اما در هر حال توجه به تحولات در حوزه زبان و زیبایی¬های ادبی شعر ضرورت دارد. شعر دفاع مقدس دفتر و سفینه¬ی احوال، عادات، اندیشه¬ها، اعتقادات رزمندگان و شهدا و ایثارگران و شاعران است که در قالب محتوایی چون: ترغیب، تشویق، جهاد اصغر و اکبر، حماسه و عرفان، بیگانه ستیزی، وطن دوستی، شهادت طلبی، مبارزه با غرب زدگی، و خودباختگی، مردم گرایی، خودباوری، انتقادی، مضامین اسطوره¬ای، تاریخی، دینی، جلوه می¬کند. تأثیر شعر دفاع مقدس چگونه و براساس چه مکانیسمی بر مخاطب وارد می¬گردد؟ فارغ از زمینه¬های مختلف برون متنی باید دید شعر دفاع مقدس با کدام شیوه¬های بیانی بینامتنی، پیرامتنی، پیشامتنی و مهمتر از همه درون متنی عمل می¬نماید؟ اما ارزش شعر دفاع مقدس در دو حوزه قابل تخمین و برآورد است. یکی از این دو حوزه، کلیت شعر معاصر است. در این حوزه جایگاه شعر دفاع مقدس در روند تکاملی شعر معاصر بررسی می¬شود. پویایی، ایستایی و حتی جریان شعر معاصر کشور، حاصل از تأثیر شعر دفاع مقدس در طی این پژوهش مورد تحقیق قرارمی¬گیرد. اما حوزة دیگر ارزیابی و ارزشگذاری شعر دفاع مقدس در عرصه های خارج از ادبیات شکل می¬گیرد. اگر بپذیریم که شاعر علاوه بر تعهدات ادبی، مسئولیت¬های دیگری نیز به عنوان یک انسان (جدا از شخصیت ادبی¬اش) برعهده دارد، پس شعر او باید بتواند برآیندی هنرمندانه و خلاقانه از مسئولیت¬های ادبی¬اش از یک سو و تعهدات اجتماعی، سیاسی و حتی ایدئولوژیکش از دیگرسو داشته باشد. بنابراین در این حوزه تحقیقی به این مسأله پرداخته می¬شود که آیا شاعر دفاع مقدس توانسته است در سال¬های دفاع مقدس و پس از آن، شعر خود را در صحنه¬های اجتماعی و سیاسی نقش¬مند کند؟ او کدام گروه از مردم را مورد خطاب قرار داده است؟ آیا او توانسته شعری در گرانیگاه فرم و محتوا بسراید یا اینکه برای جذب طیف¬های متنوع¬تر و وسیع¬تر مخاطبین به شعارسرایی مبادرت نموده است؟ برای پاسخ گویی به هرکدام از سؤالات مطرح شده نیاز به پژوهشی جامع جهت ارائه نمونه، تحلیل اشعاروآثار و بررسی¬های زبانی و ادبی خاصه در استان آذربایجان¬غربی و کلانشهرارومیه لازم و ضروری است. این نوشتار به منزله نگاهی کلی به کلیات موضوع شعر دفاع مقدس بوده و سعی خواهد شد در شماره¬های اتی از جهات مختلف به این موضوع پرداخته شود.منابع: – نقد و بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس، دکتر محمدرضا سنگری، تهران پالیزان دوره سه جلدی
- تأثیر وانعکاس جنگ تحمیلی در ادبیات معاصر، نجات علی خورشیدی، رساله فوق لیسانس دانشگاه آزاد اسلامی واحد نوشهر و چالوس، ???? – نگاهی به تاریخچه شعر مقاومت و بررسی آن در دوره دفاع مقدس- امیرعلی عظیم زاده- مجله مصباح آذر و دی ۱۳۸۶- روزنامه کیهان-۲۹/۰۲/۸۹- شماره ۱۹۶۴۸- نقش شعر دردفاع مقدس ورسالت شعرا- حجت¬الاسلام و المسلمین سیدرضی شکوری
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۱۵ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۷:۱۰ ق.ظ
