تاریخ فرهنگی ارومیه در اسناد سنگی
علی رزم¬آرای
گروه فرهنگی: در شماره‌های گذشته روزنامه آراز اذربایجان سلسله مقالاتی و نوشتار‌هایی درجهت شناسایی و مطالعه آثار تمدنی و پیشا‌تاریخی منطقه باستانی ارومیه و استان آذربایجان غربی به قلم سپرده‌شده‌بود. دراین مقالات سعی شده بود که اززوایه دیگر و برای شناخت عمیق و نه فقط یادآوری صرف اطلاعاتی جدید به دست داده شود.درادامه همین مسیر پرونده دیگرآثارتمدنی وپیشا‌تاریخی منطقه آذربایجان‌غربی و شهرارومیه بازگشایی خواهد‌شد تا بار دیگر یادهای فراموش شده این دیار از زوایهِ تاریخِ واقعی و ریشه دار این منطقه آشکارا ً به تصویرآید.
نوشتار حاضر بر مبنای استل‌های سنگی و کتیبه‌های مهم منطقه ارومیه، جهت مطالعه و تحقیق به قلم سپرده می‌شود. در خصوص استل‌های سنگی و کتیبه‌های باستانی می‌بایست به چند نکته کلیدی اشاره کرد.سنگ اولین ماده خام طبیعی بوده که انسان آن را برای استفاده‌های گوناگون از جمله نوشتاری و خبری به کار برده است. اولین بارقه‌های فکر مادی بشر در ساختن مأمن و خانه و ورود به مرحله‌ای جدید از زندگی تمدنی و شهری با سنگ آغاز می‌شود.
همچنین سنگ اولین ماده خام و سطح مناسب برای نوشتن و به تصویر کشیدن آداب خواسته‌ها، آرزو‌ها، فرامین، نشانه گذاری‌ها و تعین حدود و… در زندگی و حیات بشربوده‌است.
از سویی این ابعاد، ذات هنری نیز داشته و به این ترتیب بشر تمدن خود را در مناطق دور تاریخ با اندیشه و هنر آغاز کرده‌است. اندیشه‌ای که در خدمت رساندن و نمودن مکنونات قلبی انسان به شکل هنر عمل می‌کرده‌است.
هنر سنگ تراشی از زمان در زندگی بشر معنا می‌گیرد.در منطقه آذربایجان ایران استل‌ها و کتیبه‌های مختلفی و مهمی کشف شده‌اند که قدمتی بس دور و دراز دارند. مهمترین این آثار سنگی کتیبه‌های »اورخون« در خیاو ( مشکین شهر کنونی)، اهر و دیگر کتیبه‌های سنگی مهم دراهرنجان سلماس و…هستند. در منطقه آذربایجان غربی نیز تا کنون ۹ کتیبه کشف شده‌است.از مجموع این۹ کتیبه به دست آمده از این منطقه، ۳ کتیبه در موزه تاریخ ارومیه،۲کتیبه در موزه انگلیس و ۴ کتیبه در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. یکی از ویژگی‌های منطقه باستانی ارومیه کتیبه‌های باستانی و تاریخی موجود در این منطقه است. وجود سه کتیبه کلاشین، موانا و محمود آباد که نزدیک به سه هزار سال پیش با خطوط برجسته اورارتویی و آشوری نوشته شده ارزش منطقه باستانی ارومیه را دو چندان می‌کند.این سنگ کتیبه‌ها که در گذشته در معابر نصب شده بودند، به دستور یکی از پادشاهان اورارتویی به مطالب مذهبی و آداب سنن مزین شده است. کتیبه ( استل) کلاشین:کتیبه سنگی کلاشین با سه هزار سال قدمت از جمله با ارزش ترین کتیبه‌های سنگی وپیشا‌تاریخی در ارومیه است. کتیبه‌های ماوانا واقع در ۴۰ کیلومتری شمال‌غرب ارومیه در سال ۱۳۷۴ کشف شده است .
یک سمت این کتیبه به خط آشوری و سمت دیگر آن به خط اورارتویی نوشته شده‌است.این سنگ یادبود ، به امر »ایشپوینی« که در سال‌های ۸۲۴ تا ۸۱۶ قبل از میلاد مسیح بر سرزمین اورارتویی حکومت می کرد، در یک نقطه از ارتفاعات اشنویه به یادگار نهاده شد و برای جلوگیری از صدمات بیشتر در سال ۱۳۶۴ به موزه ارومیه منتقل شد .این سنگ نوشته دارای ۲/۷۵ سانتیمتر عرض و ۲۶ تا ۳۵ سانتیمتر ضخامت و وزن آن حدود ۲ تن تخمین زده می‌شود . به طور کلی این سنگ نوشته از نظر فرم و نوع خط مشابه استل کلاشین است . اما سنگ نوشته موانا از چهار طرف نوشته دارد که این خود نیز پدیده‌ای بی نظیر در این زمینه است. کتیبه (استل) محمود اباد:در سال ۱۳۵۵ در روستای محمود‌آباد و در تپه‌ای به همین نام درمنطقه باستانی ارومیه کشف شده است.این کتیبه مربوط به دوران اورارتویی است . در این کتیبه از فردی به نام»روسا« نام برده می‌شود. »روسا« پسر »سردوری« یکی از پادشاهان اورارتویی است. موضوع نوشتار حک شده بر این کتیبه مربوط به آداب ذبح و قربانی به درگاه »شیبتو« یکی از خدایان اورارتویی است .
این کتیبه هم اکنون در تالار موزه ارومیه نگهداری می شود‌در کنار محل کشف کتیبه کلیسایی نیز از زیر خاک سر برآورده‌است. تپه محمود آباد از جنس طبیعی کنگلومرا است. متن کتیبه محمود آباد این چنین است: روسا پسر سردوری می گویدمن دراینجا آیین قربانی برقرار کردم.وقتی شاهان اورارتویی آهنگ جنگ کنند هر کس باید یک گاو و یک گوسفند در »شبیتو« ذبح نماید علاوه بر این یک گوسفند در» آرطوا آراسوا« و یک گوسفند در »دروازه شبیتو« ذبح نماید.در کنارکارهای عمرانی تازه هرکس باید یک گوسفند در»شبیتو«ذبح کند.وقتی چیزی از معبد سوخته خراب ویران یا متلاشی می‌شود هر کس باید عین آن قربانی انجام دهد اما نباید »اشی مسی و الموشه« باشد.»روسا« خادم »شبیتو« است و در مقابل» شبیتو« او یک بنده است.»روسا« … بنده ،»روسا« پسر»سردوری« می گوید کسی که این کتیبه را منهدم کند باشد که در مقابل آفتاب … نه!کتیبه (استل) موانا:ازآنجا که اورارتویی‌ها سنگتراشان ماهر و زبردستی بودند، قلاع اورارتویی امروزه تحسین برانگیزترین قلاع برای باستان شناسان جهان به شمار می‌رود. کتیبه موانا که هنوز ناشناخته باقی مانده است حاوی اسراری است که سر به مهر باقی مانده و به شکل جدی و درخور، مورد مطالعه و تحقیق قرار نگرفته است. کتیبه دوزبانه موانا(آشوری –اورارتویی)در سال ۱۳۷۴ در روستای موانا از محال ترگور منطقه باستانی ارومیه کشف گردید و به موزه ارومیه منتقل شده است.
کتیبه موانا بر روی سنگی از جنس گرانیت و با ارتفاع ۲۷۵ وعرض ۷۵ سانتی متر و ضخامت ۳۵ سانتی متر حک گردیده‌است.این اثر مربوط به »روسای اول« از پادشاهان اورارتویی تعلق دارد و متن آن شبیه کتیبه‌های های »توپ زاوا و مرگه کاروان« می‌باشد.کتیبه مرگه توسط »دکتر خطیب شهیدی« در ۱۳۳۵( ۱۹۵۶ م) کشف گردیده است. وی که به همراه گروه باستان شناسی آذربایجان شرقی به منظور بازدید از منطقه و تهیه قالبی از سنگ کیله شین به ارومیه عازم شده بود سنگ مزبور را کشف و با خود به موزه ایران باستان در تهران انتقال داد. در سال »۱۹۸۴م.« »سالوینی« آن را مطالعه و در کتاب خود نتایج آن را منتشر کرد. جنس سنگ از بازالت است.
محتوای سنگ در مورد طغیان »اورزانا« حاکم»موساسیر« است که به تحریک پادشاه آشورانجام گرفته است. نام »روسا« در این کتیبه نیز آمده است. متن کتیبه از زبان»روسا« چنین است: برای برگزاری مراسم قربانی به »معبد موساسیر« رهسپار شدم ولی »اورزانا« در‌های معبد را بر روی من بست و به آشور فرار کرد.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۳ آذر ۱۳۹۴ ساعت ۶:۴۸ ق.ظ
