هویت ملی به مثابه امری کالبدی در روزهای کرونایی

علیرضا حسن‌زاده
گروه فرهنگی:در کنار ابعاد هویت ملی به‌مثابه روح در گفتمان‌های ایرانی، حال باید از هویت ملی به‌مثابه بدن و کالبد یاد کرد؛ کرونا این بار اهمیت بدن را به همگان یادآور شد، از این چشم‌انداز، یک ملت دارای کالبد و بدن است و حفظ آن در طوفان بیماری و بلا نیاز به فداکاری دارد.
علیرضا حسن‌زاده عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی در یادداشتی که پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نوشت: یکی از پرسش‌های مهمی که می توان این روزها مطرح کرد این است که رابطه میان سلامت و درمان و هویت ملی چیست و آیا می‌توان در بازنمایی هویت ملی به سراغ تصویری از درمان و درمانگری و نقش گروه مرجع آن یعنی پزشکان و پرستاران رفت؟
اگرچه بر اساس مطالعات مردم‌شناسان جهان، در نزد برخی از اقوام چون ناواهو یکی از مولفه‌های هویت ملی، بازنمایی آیینی و تصویری شفا است و اگرچه در ایران مفاخری چون ابن سینا به عنوان یک پزشک در بازنمایی هویت ملی و بیان‌های مربوط به آن حاضر بوده‌اند اما کرونا تصویری دیگر و قدرتمند به هویت ملی در ایران و جهان داد.
اگرچه در میدان جنگ نیز پرستاران و پزشکان حاضر هستند اما اغلب از آنان به عنوان نیروهای پشت جبهه یاد می‌شود در حالی که سربازان طلایه‌دار جنگ به شمار می‌آیند. این بار در همه گیری کرونا، طلایه‌داران، پزشکان و پرستاران هستند و آنانند که بدن و جان خود را سپر بلا و بیماری می‌سازند.
اما این اتفاق باعث می‌شود تا برخلاف قبل، هویت ملی با مفهوم بدن گره بخورد، تصویر ملت به مثابه بدن از یک سو و بدن‌هایی فداکار که خود را سپر بیماری و بلا می‌سازند تا انسان‌ها را نجات دهند در سوی دیگر قرار دارد.
در میان پزشکان ایرانی ابن سینا، دکتر غریب، دکتر حشمت و غیره نماد هویت ملی شده و در برساخت تصویر هویت ملی نقشی برجسته دارند. این تصویر اکنون با ظهور همه‌گیری کرونا در چهره پزشکان و پرستاران که جان خود را در خطر قرار می‌دهند تا از جان ایرانیان محافظت کنند به شکلی گسترده تقویت شده است.
این تصور که هویت ملی امری فاقد صورت بدنی و بازنمایی کالبدی بوده و صرفا باید به دنبال تصویر غیر بدنی از آن بود که در روح متجلی می‌شود، در رخداد کرونا با چالشی دیگر روبه‌رو شد. اگرچه هویت ملی را می‌توان بازنمایی بدن اجتماعی دانست اما در این بازنمایی بدن زیستی نمی‌تواند غایب باشد.
پیشتر ورزش به مثابه امر بدنی در دو سطح بازی و هواداری و به ویژه فوتبال ایرانی نشان داد که هویت ملی می‌تواند بازنمایی بدنی و کالبدی یافته و میان بدن، به عنوان میدانی از معانی نمادین و آیینی، و هویت ملی پیوندی قدرتمند بر قرار شود.
زنان ایرانی با حضور آیینی خود در فوتبال نه تنها نشان دادند که میان جلوه‌های نمادین بدن و تصویر هویت ملی پیوندی عمیق بر قرار است که حتی هویت ملی می‌تواند بازنمایی زنانه داشته و به زبانی مردانه تقلیل نیابد. در این حالت دیگر مرزی میان بدن زیستی و بدن اجتماعی وجود ندارد و بدن اجتماعی معنایی ضد/غیرکالبدی و بدنی نخواهد یافت.
در همه‌گیری کرونا بدن زیستی در صورت‌هایی از شادمانی که با دست‌افشانی نمادین کادر درمان در سراسر جهان توام بود آشکار کرد که امر بدنی چگونه خود می‌تواند نماد امر والا و استعلایی تلقی شود و چگونه باید مرز برساخته میان بدن زیستی و امر والا را کمرنگ دانست.
از سوی دیگر بدن اجتماعی به یاری رسانه‌ای به نام بدن کالبدی، قدرت تولید و باززایی معانی والا و اجتماعی را آنگونه که مری داگلاس مطرح می‌کند به دست می‌آورد.
نقش برجسته پزشکان و پرستاران ایران که حفاظت از بدن زیستی را برعهده دارند به حفظ بدن اجتماعی و حتی هویت ملی به مثابه بدن سالم گسترش می‌یابد و حضور زنان پرستار به هویت ملی در ایران به شکلی دیگر بازنمایی زنانه می‌بخشد. پزشکان و پرستاران تنها بدن‌های بیمار را درمان و تیمار نمی کنند، آنان در حفاظت از این بدن‌های بیمار حافظ بدنی اجتماعی و جمعی به نام هویت ملی و ایرانیت نیز هستند.
جایگاه زنانی فداکار که رنج را بر بدن خود هموار کردند و حتی زندگی خود را نثار مردم می کنند نشان‌دهنده نقش برجسته پرستاران و پزشکان در بازتعریف و برساخت هویت ملی است. در اینجا می‌توان نقش این گروه مرجع را در درک بازنمایی کالبدی هویت ملی بسیار برجسته دانست. به‌واقع در کنار ابعاد هویت ملی به‌مثابه روح در گفتمان‌های ایرانی، حال باید از هویت ملی به‌مثابه بدن و کالبد یاد کرد. این گفتمان با نشان‌دادن جایگاه استعلایی بدن زیستی از میزان گفتمان‌های کالبد هراسانه می‌کاهد.
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا ،کرونا این بار اهمیت بدن را به همگان یادآور شد، از این چشم‌انداز، یک ملت دارای کالبد و بدن است و حفظ آن در طوفان بیماری و بلا نیاز به فداکاری دارد. در اینجا حفظ بدن زیستی شرط حیاتی هویت ملی به‌مثابه بدن اجتماعی است.
حفظ بدن زیستی در ایجاد زیرساخت‌های لازم و توسعه امکانات درمانی و بهداشتی جلوه‌گر شده و لزوم توجه به بدن زیستی را در تعریف بدن اجتماعی آشکار می‌سازد.
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com