تأثیر مجالس عزاداری امام حسین برهویت زنان دوره قاجاریه
قسمت اول
گروه تاریخ:درشکلدهی هویت زن ایرانی عوامل متفاوتی دخالت داشته و دارند که از اینها میتوان به عوامل طبیعی،عوامل فرهنگی و اجتماعی مثل: احکام، عقاید، باورها، آموزههای دینی، آداب و رسوم قبیلهای و…اشاره کرد. کتابهای زیادی نیز مفصلاً به توضیح و شرح بسیاری از عوامل فوق پرداختهاند.
روی کار آمدن صفویان صرفا یک دگرگونی سیاسی یا تعویض قدرت سیاسی خاندان حاکم بر ایران نبود. از دیدگاه تاریخ سیاسی ایران، دست کم در ایران پس از اسلام، معمولاً در جابهجایی قدرت از فردی به فرد دیگر و حتی از خاندانی به خاندان دیگر در ساختار مذهبی فرهنگی و دیوانی تغییری روی نمیداد زیرا حکّام بعدی ادعای فرهنگی ویژه نداشتند بلکه تنها هدف آنها کسب قدرت سیاسی بود،اما با روی کار آمدن صفویه همه بنیانهای فرهنگی کشور دچار تغییر شد زیرا قبل از هر چیز دعاوی فرهنگی خاص است که سلسله صفویه را از سلسلههای پیشین جدا میکند.با بدست گرفتن قدرت توسط شاه اسماعیل اول و اعلان رسمیت مذهب تشیع، به عنوان آئین ملی کشور، به یکباره مکتب تشیع مذهب رسمی کشور شد اما تا ریشه دواندن این فرهنگ در عمق و جان مردم و آشنایی مردم ایران با آموزههای شیعهگری مدت زمانی به طول انجامید. زیرا هنگامی که مذهب اثنیعشری به عنوان مذهب رسمی کشور اعلام شد، »صفویان با این مشکل روبهرو شدند که مردم از احکام تشیع اثنیعشری، از مسائل مذهب حق جعفری و قواعد ائمه اثنیعشری آگاهی نداشتند … زیرا از کتب فقه امامیه چیزی در میان نبود«
به طوری که برای ترویج این مذهب با مسئله کمبود یا فقدان علما و کتب دینی مواجه شدند. بنابراین تلاش کردند تا »دانشمندان عرب شیعه را از هر جایی که امکان داشت به ایران آوردند. این علما از دو ناحیه به ایران میآمدند. یکی بحرین و دیگری جبل عامل در سوریه.«با ورود علما به ایران تبلیغات برای پیشرفت مذهب تشیع نیز گسترش یافت و به تبع آن عناصر فرهنگ تشیع نیز گسترش یافت، که از جهات گوناگون شایسته بحث و بررسی میباشد.
یکی از این عناصر فرهنگیِ خاص که تأثیر شگرفی روی فرهنگ عمومی زنان ایران گذاشت به طوری که در شناخت هویت زن ایرانی معاصر این عنصر را همواره باید مدّ نظر قرار داد، مسئله عزاداری برای امام حسین(ع) و برپایی مجالس روضهخوانی بود.هر چند سوگواری برای امام حسین(ع) از مدتها قبل ـ از زمان ائمه(ع) ـ کم و بیش به صورت پنهانی و نیمهپنهانی وجود داشت، و در زمان سلاطین آلبویه (در سال ۳۳۴ه.ق و ۹۶۳م) نیز وسعت یافته و از دایره تنگ نوحهسرایی در خانهها و مجالس خصوصی و … به دایره بازارها و آشکارا و با حرکت به خیابانها و کشاندن مردم به سینهزنی و … مبدل گردید، اما هیچ گاه تا قبل از روی کار آمدن صفویه به صورت یک نهاد اجتماعی قدرتمند در نیامد به طوری که با رفتن سلسله آلبویه این سنت نیز رو به اضمحلال نهاده و با روی کار آمدن سلجوقیان به کلی پایان یافت.
بنابراین با تغییر سیاست حکومتهای محلی که در مناطق مختلفه ایران حکومت را به دست میگرفتند تغییرات و دگرگونیهایی از نظر قوت و ضعف در مسئله اقامه عزاداری بر امام حسین(ع) روی میداد اما با روی کار آمدن صفویه و تشکیل یک دولت مرکزی مقتدر و اهتمام و کوششی که در برگزاری عزای حسینی در داخل و خارج خانه در مساجد، تکیهها، معابد و بازار و … داشتند، موجب شد تا عزاداری امام حسین(ع) به صورت یک نهاد اجتماعی در آید. به این معنا که بعد از اضمحلال سلسله صفویه نه تنها این سنت از بین نرفت، بلکه روز به روز بارورتر و تنومندتر شد و اگر در روز اول کارکردی جز احیاء عزاداری و سوگواری نداشت، به مرور ایام کارکردهای دیگری به آن اضافه شد. تأثیر مجالس عزاداری بر زنان دوره قاجاریه:این تأثیر در دو موضوع حائز اهمیت است:موضوع اول: مجالس عزاداری سالارشهیدان کارکردهای گوناگونی همچون کارکرد تعلیمی، کارکرد انسجامبخشی شورآفرینی، سوگواری و … داشته و دارد که در این میان کارکرد تعلیمی آن مورد بحث ماست.
ابتدا کارکرد تعلیمی مجالس محرم و صفر چندان وسیع نبود یعنی نوحهسرایان، شاعران و مدیحهگران معمولاً به اطلاعرسانی در مورد حادثه کربلا و حداکثر حوادث کوفه و شام و مدینه اکتفا میکردند و تلاش در زنده کردن و زنده نگه داشتن اصل مراسم عزاداری محرم و صفر بود.به طوری که از سال ۳۳۴ه.ق در روز عاشورا زنها از خانه بیرون میآمدند، سیلی به صورتشان میزدند و بر امام حسین نوحهسرایی میکردند و این عادت و رویه هر سال در روز عاشورا (تا اواسط قرن ششم) استمرار داشت. واعلان سیاهپوشی در دهه اول محرمالحرام بزرگترین رویهای بود که معزالدوله بویهی اول آن را رسم کرد و این عادت مشهورترین عادات شیعه شد.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۷ مهر ۱۳۹۴ ساعت ۶:۰۹ ق.ظ
