اهمیت پدافند غیر عامل برای امنیت در کشور

مهدی معصوم بیگی
گروه جامعه: امروزه کارشناسان و صاحب نظران براین عقیده اند که بهترین ، جامع ترین و کم هزینه ترین راه مقاوم سازی هر کشور و جامعه ای در برابر تهدیدات خارجی استفاده از پدافند غیرعامل است.
پدافند غیر عامل از دیرباز توسط انسان ها مورد استفاده قرار می گرفته است. انسان های نخستین برای حفاظت جان خود در برابر خطرات و تهدیدات، بلایای طبیعی و حتی در امان ماندن از حیوانات وحشی از پدافند غیر عامل استفاده می_کردند. امروزه اما با رشد تکنولوژی ، تجهیزات و فناوری های روز و استفاده ازسلاح های مخرب هسته ای، بیولوژیکی، میکروبی و … و تشدید جنگ های منطقه ای و فرامنطقه ای و تهدید قدرت های استکباری، ضرورت و اهمیت بهره گیری از پدافند غیر عامل به منظورعدم آسیب پذیری کشور در برابر هرگونه نا امنی، دو چندان شده است.
تعریف پدافند غیر عامل
به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌گردد که به کارگیری جنگ افزارو تسلیحات نیاز ندارد و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس و مهم نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان خسارات و تلفات ناشی از حملات و بمباران های هوایی موشکی دشمن را به حداقل ممکن کاهش داد.
مجمع تشخیص مصلحت نظام در راستای سیاست های کلی نظام در سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور، پدافند غیر عامل را به شرح ذیل تعریف نموده است:» مجموع اقدام های غیر مسلحانه ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقا پایداری ملی و تسهیل میریت بحران در مقابل تهدید ها و اقدام های نظامی دشمن می شود.«
پدافند غیر عامل موضوعی کلان و فراگیر و مرتبط با عرصه های متنوع مالی، اقتصادی، تولیدی، صنعتی، ارتباطات و فناوری، اطلاعات، رسانه ها، انرژی، امنیت غذایی، زیست، حمل و نقل، دفاعی و… می باشد.
در واقع پدافند غیرعامل همان دفاع از شهر یا کشور بدون استفاده از تجهیزات نظامی به منظور کاهش آسیب پذیری )به ویژه اماکن حیاتی و مهم(، تسهیل مدیریت و پایداری زیرساخت ها و مدیریت جامعه در شرایط بحران است.
اصول کلی پدافند غیر عامل
مکان یابی: برابر اصل مکان یابی حتی الامکان بایستی از ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در دشت های مسطح یا نسبتاً هموار اجتناب کرد زیرا تاسیسات احداث شده در چنین محلی هایی را نمی توان از دید دشمن مخفی نگه داشت.
تمرکز زدایی: برابر این اصل کلیه منابع حیاتی، تاسیسات حساس انبار ها و سیلوهای مواد سوختی ؛غذائی و مهمات را در مکانهای مختلف و دور از هم و در نهایت در مکانهائی که در دید کامل قرار نداشته باشند احداث نموده و یا جا به جا نمائیم.
استحکامات: به سازه های موقتی اطلاق می شود که با توجه به شرایط و امکانات و میزان اهمیت و آسیب پذیری نقاط حیاتی و حساس در محل های مناسب و اطراف تاسیسات ایجاد می گردند تا مانع اصابت مستقیم موشک بمب، توبخانه ، خمپاره و یا ترکش این مهمات به تاسیسات و یا تجهیزات گردیده و اثرات ترکش و انفجار را به طور نسبی خنثی نمایند.
پوشش: یک اقدام موقتی است که با بالا رفتن شدت تهدید و احتمال حمله هوایی موشکی انجام شده و تا زمانی که احتمال حمله وجود دارد ادامه می یابد.
پراکندگی: یکی از مباحث مهم پدافند غیرعامل محسوب می گردد که در کاهش خسارت ناشی از ایراد ضربه تخریبی دشمن بسیار موثر است.
تفرقه: جداسازی بخشی یا بخش هایی از تجهیزات، قطعات یدکی مواد و سایر وسائل و انتقال آنها به محلی غیر از محل استقرار دائمی و نجات آنها از تاثیر یک حمله هوایی موشکی احتمالی است.
استتار: به معنای ندیدن دشمن یا مشابه سازی هدف با محیط اطراف خود می باشد. دراستتار محیط اطراف را دستکاری نکرده و تنها خود را هماهنگ با آن می کنیم.
اختفا: به معنای دیده نشدن یا مخفی شدن در مقابل دید دشمن مطرح می شود.
فریب: عبارت است از انحراف افکار و اطلاعات دشمن به گونه ای که استنباط فرماندهان دشمن از عملیات ما غلط بوده و نتوانند به
درستی نیات و عملیات های آینده ما را پیش_بینی نمایند.
نگاه سایر کشورها به موضوع پدافند غیر عامل
کشورهایی مثل سوئیس، سوئد و …. سمبل پدافند غیرعامل محسوب می‌شوند، این کشورها در حالیکه هیچ گونه تهدیدی ندارند، اما آینده‌نگری می‌کنند. سوئیس کشور بی‌طرف است ولی پدافند غیرعامل و دفاع غیرنظامی قوی دارد، به طوری‌که بعضی از دانشگاه‌ها و بیمارستان‌های این کشور در زیر کوه ساخته شده‌اند و تمامی برج‌های مسکونی بزرگ دارای پناهگاه هستند، این پناهگاه‌ها در برابر حملات میکروبی، شیمیایی و هسته‌ای مقاومند. در چین شهری زیرزمینی ساخته شده که گنجایش ۲ میلیون نفر را دارد.
در کشور کره شمالی هم که با تهدید آمریکا روبرو است پدافند غیرعامل به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد، معابر مترو و ایستگاه های زیرزمینی شهر پیونگ یانگ در عمق ۹۰ تا ۱۰۵ متری زمین احداث شده اند، بسیاری از کارخانجات صنایع نظامی در تونل های بزرگ استقرار یافته اند و هواپیماهای نظامی پس از فرود می توانند در تونل های حفر شده مخفی شوند.
وقتی سئوال می شودکه کشور شما با سیاست‌های بی‌طرفانه خود چرا پیگیر چنین مواردی است؟ در جواب می گویند: هیچ کس آینده را تضمین نمی‌کند، اگر ‌بخواهیم همیشه در صلح بمانیم باید زیر ساختهای این چنینی را مدام تقویت کنیم .
وظایف دستگاه‌ها در قبال پدافند غیر عامل
بر اساس بند (ج) ماده ۱۲۱ لایحه برنامه ششم توسعه کل کشور که در تاریخ بیستم دی ماه ۱۳۹۵ به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسیده است، کلیه دستگاه های اجرایی ملزم به رعایت سیاست های پدافند غیر عامل و انجام اقدامات زیر می باشند:
۱- اجرای کامل پدافند غیر عامل برای کلیه مراکز حیاتی و حساس کشور بر اساس طرح مصوب کمیته دائمی پدافند غیر عامل مبتنی بر گسترش هوشمندانه و مصون‌سازی آنان و تصویب در مراجع قانونی کل
۲- تهیه و تدوین طرح های ایمن سازی و حفاظت از مراکز مهم کشور و به اجرا درآوردن آنها پس از تصویب کمیته دائمی پدافند غیر عامل از منابع دستگاه مربوطه و مراجع قانونی آن
۳- تهیه پیوست پدافند غیر عامل برای طرح های حساس جدید کشور و الزام به رعایت و اجرای آنها پس از تصویب کمیته دائمی پدافند غیر عامل از منابع دستگاه مربوطه
نقش رسانه ها در توسعه پدافند غیرعامل
تقریباً ۷۰ درصد کار در جنگ‌های جدید عملیات روانی است.از این نظر شکل‌دهی به افکار عمومی و مقابله با عملیات روانی دشمن کار دستگاه‌های فرهنگی و به ویژه رسانه‌ها است. هدف قراردادن انسجام ملی با اینکه یک هدف نظامی نیست و یک هدف سیاسی- اجتماعی است.اما انسجام ملی را با ابزار روانی هدف قرار می‌دهند، با به هم خوردن این انسجام به بخش مهمی از هدف خود رسیده‌اند. اینجاست که می‌تـوان پی به عملکرد خطیر دستگاه‌های فرهنگی برد.در این مقطع باید چارچوب و کارکرد جدیدی را در عرصه‌های فرهنگی تعریف کنیم.
این کارکردها می‌تواند آسیب‌پذیری‌های ما را در عرصه ملی در برابر دشمن کاهش دهد و در حفظ انسجام ملی و مدیریت یکپارچه کشور موثر باشد و آن را به پایداری برساند.
لزوم نهادینه سازی فرهنگ پدافند غیر عامل در جامعه
برخلاف پدافند عامل که تنها نیروهای مسلح و تجهیزات و سیستم های دفاعی و نظامی در آن نقش دارند؛ در پدافند غیرعامل تمام نهادها، سازمان ها و مردم نقش بسیار مهمی می توانند داشته باشند و از همین رو باید مفاهیم و اصول پدافند غیرعامل در جامعه نهادینه شود
اگر فرهنگ پدافند غیرعامل بر مبنای اصول صحیح و مردم محوری برنامه ریزی گردد، موفقیت حاصل می شود، زیرا مردم با آگاهی کامل از موضوع و آموزش های درست می توانند تهدیدها را خنثی و در برابر خطرها به درستی مقاومت کنند.
از همین رو آگاه سازی جامعه و مردم در زمینه پدافند غیرعامل بسیار مهم است و در این مسیر باید از ظرفیت های موجود همچون فضای مجازی، رسانه ها، ائمه جمعه، آموزش و پرورش و دیگر موارد بهره جست.
در این مسیر آموزش و اطلاع رسانی به عنوان یکی از اصول اولیه مهم پدافند غیرعامل موضوعی بسیار مهم است که باید مورد توجه مسوولان امر قرار گیرد.
براساس نظر کارشناسان آگاهی اقشار مختلف مردم در خصوص مقوله پدافند غیرعامل و آشنایی با آن، این امکان را فراهم می سازد که در برابر حملات و وقایع مختلف طبیعی و غیرطبیعی در حوزه های مختلف آمادگی داشته باشند.
نتیجه گیری
دشمنان قسم خورده جمهوری اسلامی ایران با وجود ناکامی های پی در پی خود هیچ گاه دست از کینه ورزی و عداوت بر نداشته و هدفی جز نابودی حاکمیت، استقلال، کیان و هویت ایرانی اسلامی را ندارند. وظیفه خطیر و حیاتی ما در دنیایی پر چالش مملو از منازعات و مناقشات، مصون سازی کشور از طریق بالا بردن قدرت بازدارندگی، ارتقا پایداری و آستانه مقاومت ملی، مصون سازی و کاهش آسیب پذیری زیرساخت_های (حیاتی، حساس و مهم) و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدات متنوع فراروی پیرامونی و فضای سرزمینی نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد، اقدامات پدافند غیر عامل در این راستا نقش و جایگاهی حیاتی را در حفظ زیر ساخت ها و امنیت ملی کشور ایفا نموده و به عهده دارد.
مقام معظم رهبری (مدظله العالی) فرمانده کل قوا در زمینه اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل فرمودند: »باید بسیجی‌وار عمل کنید. برای حرکت بسیجی‌وار و اجرای طرح مقداری عقب هستیم.«
با این وجود هنوز بخش عظیمی از جامعه ما با مقوله پدافند غیرعامل آشنایی ندارند، و این موضوع نشان از معرفی نشدن درست این موضوع در جامعه است. مطالعات پژوهشگران نشان می دهد که فرهنگ پدافند غیرعامل در جامعه ی ایران حتی در کلانشهرهایی چون تهران، مشهد و اصفهان هنوز در سطح بسیار پایینی است و نیاز به تلاش و برنامه ریزی بیشتری دارد.با توجه به مطالب گفته شده لازم است آحاد ملت نسبت به موضوع پدافند غیر عامل حساس باشند وهمچنان که در پدافند عامل در طول هشت سال جنگ تحمیلی مقاومت کردند و پیروز شدند در جنگ و دفاع پدافند غیر عامل هم هوشیارانه مقاومت نمایند. بدون تردید اشاعه ی فرهنگ پدافند غیرعامل و مشارکت تمامی آحاد جامعه در گسترش اصول و مبانی بنیادین آن یکی از مهمترین راهکارهایی است که میتواند جامعه را در برابر بحران های احتمالی بیمه نماید.