آذربایجان دیلی،آنادیلیم
حسن ایلدیریم
آنادیلیمیز:. چونکی، بو دیرچلیش و یوکسلیش آنلارنیدا ادبی دیلیمیزین گوجونون، زنگینلیی نین ،الوان لیغی و گؤزل لینی نین باش قالدیردیغی بیر واختدا، دیلیمیزده یازیب ـ یاردان قوه لر دیلیمیزین افاده لیک قابلیتینه ییه‌لنمک اوچون اونون لغت ترکیبینی، قورولوشونو، دریندن اؤیرنمه لی اولورلار. بئله حالدا اصیل ادبی ـ علمی متن لرله تانیش اولمادان، ایستر- ایستمز یانلیش مئیل لره توتولوب و باشفا تورک منشالی دیللره اوز توتمالی اولورلار. او دیللرین سؤزلری، سؤز بیرلشمه لری .سؤز یاراتما قایدالاری جمله قورما یول‌لاری ( شعورلو وشوعورسوز اولاراق ) بیزیم دیلده او یازیچی لارین اثرلری سیماسیندا اؤزونو گؤستریر.
یئنی ـ یئنی ادبی قوه‌لرین، قلم صاحبلری‌نین فعالیتی‌نین گرگینلشدییی و معاصر ادبی دیلیمیزده یازیب – اوخوما ماراغی‌نین آرتدیغی بیر واختدا، ادبی دیلیمیزه باشقا دیللردن سؤز و ایفاده آخیمی‌نین‌دا گوجلنمه‌سینه‌ده شاهد اولوروق. بو حادثه، قلم صاحبلری‌نین ادبی دیلیمیزله لازیمینجا تانیش اولمامالاری، چئشیدلی ادبی – بدیعی متن لرین الده اولماماسی و شخصی ماراق لار بئله بیر آخینا یول آچیر. البته بو آخینمانین باشقا بیر سببی ده شعورلو صورتده آنا دیلیمیزی، هانسی‌سا بیر دیلین لهجه‌سی، یاخود قالینتیسی کیمی قلمه وئرنلرایسه دیلیمیزی پوزقونلاشدیران بو آخینی، گوجلندیرمه‌یه چالیشیرلار. یئنی ادبی قوه لر بیلمه‌دن، ادبی دیلیمیزله تانیش اولمادان، تورکیه تورکجه سینه اوز توتورلار. آنجاق بیر پارا دیرناق آراسی عالیم‌لر بیله ـ بیله، شعورلو اولاراق دیلیمیزه یاماق اولان، اونو پوزغون حالا سالان سؤز و افاده لرله دولدورماغا چالیشیرلار. حتی تورکیه دیلی نین صرف و نحوینی دیلیمیزده اجرا ائتمک‌له هانسی‌سا اویدورما تورک دیلی یاراتماغا جان آتیرلار .اونلار، دیلیمیزین عادی و دوغما سؤزلرینی، سؤز ییرلشمه‌لرینی و علمی ـ ادبی اصطلاح لارینی تورکیه تورکجه سینده کی قارشیلیق لاری ایله عوض ائدیرلر . تورک دیلی نین سؤز قورولوشو و جمله قورولوشو قایدالارینی دیلیمیزه سوخماقلا دیلیمیزین گراماتیک قانونلارینی پوزارق اونو تورکیه دیلی نین قویروغو، یا ان آزی بیر لهجه‌سی کیمی گؤسترمک ایسته ییرلر. البته دیلیمیز بئله یاد تأثیرلرین نتیجه‌سینده پوزقونلاشما تهلکه‌سی ایله قارشیلاشسادا امینیک کی سارسیلمایاجاق یئنه ده گونو ـ گوندن چیچکلنیب، زنگین‌لشیب داهادا جیلالانیب و دونیانین ان مدنی دیللری سیراسیندا اولدوغو کیمی انکشاف ائده‌جک‌دیر.
ادبی دیلیمیزده خلل گتیرن، کوبودلوقلارین و عیبجرلیک‌لرین باشقا بیر تظاهروده فارس و عرب سؤزلری‌نین، یئرسیز ایشلیدیلمه سی دیر: دیلیمیزده فارس وعرب دیللری نین صرف ونحوی اساسیندا سؤزبیرلشمه لری و عباره لر دوزلدیرلرودیلیمیزین دوغما قایدا ـ قانون لارینی پوزاراق قوندارما و قوراما بیر دیل قوراشدیریر لار کی آدینی » دوه قوشو « دیلی قویماق اولار. چونکی بو یارامازلارین دیلینه نه فارس دیلی، نه عرب دیلی، نه ده کی آذربایجان دیلی دئمک اولار . بئله بیر دیل له اوخوجولار اؤزو یاخشی تانیش‌دیرلار. بو حادثه ایسه پهلوی شوونیست‌لری نین قالینتی‌لارینین تؤر- تؤکونتو‌لری‌ایله باغلی دیر.بو خسته‌لیک‌لرین ان اساس سببلریندن بیری دیلیمیزین مکتبلرده تدریس اولونماماسی و ادبی دیلیمیزده متن‌لرین یاییلماماسی اولسادا، منجه بو حادثه اوزون ایللر اؤزونو، پهلوی شوونیست‌لری نین آنا دیلیمیزین بوغازنیا جایناغینی ایلیشدیریب، اونو بوغوب، یوخ ائتمک ایسته دیکلریندن آسیلی دیر .
ادبی دیلیمیزین انکشافینا مانع اولان ایرینتی‌لردن بیری ده ادبی دیلیمیزده افراط شکیلده یئرلیچی لیک مئیلی نین آرتماسی‌دیر، آذربایجان ادبی دیلی‌ایله یاخشی تانیش اولمایان، اونون کلاسیک و معاصر متن لرینی اوخومایان ،یالنیز شفاهی ادبی دیل ایله محدود صورتده تانیش اولان بعضی قلم صاحبلری، یاشادیق لاری بؤلگله‌لرین، کندلرین یئرلی سؤزلرینی یازیلاریندا یئرلی ـ یئرسیز ایشلتمه‌لری دیر. اونلاردا ادبی دیلیمیزین دوغما و ایشلیک سؤزلرینی بیلمه دن یئرلی سؤزلرله دیشییرلر. بو دیشمه لر بعضان ائله گولونج اولور کی، سؤز اویونوندان باشقا هئچ بیر شئیه اوخشامیر. آنجاق بو یول‌لا اونلار، ادبی دیلیمیزین پوزغونلوغونا یول وئریرلر. بئله حال‌لار دیلی بایاغیلاشدیریر. حتی اونو پارچالانما، بؤلونمه تهلوکه سینه گتیریب چیخاردا بیلر. بئله عیبجرلیک‌لر بو گون ادبی دیلیمیزین قارشیسیندا دوران ان جدی مانعه لردن دیر…….منیم فیکیریمجه بو گون معاصر آذربایجان ادبی دیلی‌نین اؤیرنیمله‌سی بؤیوک اؤنم داشییر. آنا دیلین علمی و مئتدودیک صورتده اؤیردیلمه‌سی، دیلیمیزین دوغرو و دوزگون انکشافینا خدمت ائدیر. دیلیمیزین قانونا اویقونلاری، قایدالاری علمی یول‌لا درین و اطرافلی شکیلده بوتون اینجه‌لیک‌لری ایله اؤیرنیلیرسه، ادبی دیلیمیزین، شفاهی نطقمیزین افاده قابلیتی آرتیر، دیلیمیزین ایشلنمه دایره‌سی گئنیشلیر. اوخوجو کوتله‌سی‌نین شفاهی و یازیلی نطق مدنیتی یوکسلیر. اونلار باجاریقلا، ثمره لی شکیلده دیلین افاده امکانلاریندان، سؤز خزینه سیندن یارارلانیرلار. نطق‌لری روانلاشیر، جلب ائدیجی و تأثیرلی اولور . بونلارا ادبی دیلیمیزین، بدیعی ادبیاتیمیزین بؤیوک اوغورلار قازاناجاغینا امکان یارادیر….
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۶ اسفند ۱۴۰۰ ساعت ۹:۰۲ ق.ظ
