آذربایجان اؤلکه سینده بایاتیلارین توپلانماسی
محمدعلی -ف
بایاتیلار، و یا اؤلکه‌نین بیر سیرا بؤلگه‌لرینده دانیشیقدا دئییلدییی کیمی، »بویاتیلار« شفاهی ائل ادبیاتیمیزین اولدوقجا گئنیش اؤلچوده یایلمیش و ائل عاشیقلاری ایله خلق طرفیندن جوربه جور فردی مناسبتلرده و اجتماعی رسملر ـ مراسیمده سئویله ـ سئویله قونوشولان و دینله‌نیلن نوعلریندن بیریدیر. بایاتیلارین موسیقی صنعتی ایله درین ایلگیسی اولموشدور.
اینجه سؤز قورولوشو و درین بدیعی ـ اجتماعی آنلاملار ترنم ائدن و جوربه جور موسیقی هاوالاری ایله سسله‌نن بایاتیلار، توکنمزدویغو و دوشونجه دولغونلوغو و غنی افاده چالارلیغی باخیمیندان، فولکلور و ائل ادبیاتیمیزین سینه‌لره، سیغمایان و کیتابلارا یئرلشمه‌ین ان صاف و پارلاق بدیعی یارادیجیلیق گوزگوسو اولموشدور. بایاتیلار تاریخ بویونجا نسیللرین بسله‌دییی آرزی و نیسگیللرین، داشیدیغی سئوینج و کدرلرین و اوزونده یاشاتدیغی دویوملارین »صبیر داشی و غم پیچاغی« عنوانی قازانمیشدیر. اللی ایلدن چوخ دوام ائدن طاغوت دیکتاتورلوغو ایللرینده، اؤلکه‌میزده حاکم ائدیلمیش آغیر سیاسی شرایطده آذری تورکجه‌سی‌نین یاساق ائدیلمه‌سی نتیجه سینده فولکلور و ائل ادبیاتیمیزین ییغیلماسی، آراشدیریلماسی ونشری مطلق حالدا امکانسیز اولموشدور. بو آجی و اوغورسوز ایللرده ان چرکین تشبّثلره ال آتماقلا خلقی اؤز وارلیغیندان، آنا دیلیندن، کیملیگیندن و منلیگیندن اوزاقلاشدیریب، اونا قوندارما و بایاغی کیملیک قوراشدیرماق، اونون آنا دیلینی یاساقلاندیریب، لاغا قویماق و یئری گلینجه اونون زنگین فولکلورونا عئیرتی دون بیچمک، بو آغیر ایللرده ائلیمزین و اونون میللی ـ مدنی وارلیغی نین توش اولدوغو اوغورسوز فاجعه‌لردن اولموشدور. آنا دیلینده دانیشماق ایسته‌ین‌خلقیمیزین اوره‌یینی سونگو ایله دئشدیلر. لاکین، اوزونه بنزتمه استیلاسی، بوتون آغیرلیغی و دؤزولمزلییی ایله خلقی اؤز دوغما دیلیندن و میللی وارلیغیندان آیری سالا بیلمه‌دی. بو اوغورسوز ایللرده، ائل کوچه ده ـ باجادا، ایش یئرلرینده، شهرلرده فرش کارخانالاریندا، کندلرده، تارلالاردا، ییغوالاردا و توپلانتیلاردا و توی ـ دویونلرده بایاتیلاری و خلق ماهنیلاری نسیلدن نسله و سینه‌لردن سینه‌لره چاتدیردیلار. آنالار اؤز کؤرپه‌لرینه لایلا سؤیله‌دیلر، ناغیل دئدیلر و دونیا گؤرموش قوجالار، آتالار سؤزلرینی و مثللری سؤز ساپینا دوزدولر، آغ بیرچکلی آنالار چیخیلماز لیغا و دیدرگینلیگه اوغرایاندا و الی هر یاندان اوزولنده، یئنه بایاتیلارا قاپیلدیلار و اؤز درمانلی چیسگینلی طالعلرینی بویاتیلارین اورک آچان و کؤنولده اینانج و اینام یارادان گؤزگوسونده گزیشدیلر: عزیـزیـم یاخشی گلسین / یاخشی توت ـ یاخشی گلسین / توتمــوسان علـی فـالین/ سور بـاشـا یــاخشی گلسین ائله بونا گؤره‌ده، هئچ گؤزله‌نیلمز دئییل‌کی، ایراندا و خصوصیله آذربایجاندا بو اللی ایلدن چوخ سورن دیکتاتورلوق و قولدورلوق شرایطینده هر وقت موقتی و گئچی‌جی ده اولسا، آزادلیق و دموکراسی استبداد و شوونیزمه اوستون گلینجه شفاهی خلق یاردیجیلیغیندان ایلک اؤنجه بایاتیلار بو باهارین گلیشینه موشتولوقچو اولموشلار، و بیز بونون جانلی اؤرنه‌یینی ۱۳۲۰ ـ نجی، ایللده ایرانین متّفق دوولتلر اوردولاری طرفیندن اشغال ائدیلدییی و رضاخان دیکتاتولوغون دئوریلمه‌سی ایله یارانان دیل، قلم، سؤز و مطبوعات آزادلیغیندا گؤروروک. بو ایللرده تبریز و تهران مطبوعاتیندا بایاتیلاردان نمونه‌لر وئریلیر و ۲۵ ـ ۱۳۲۴نجی ایل آذربایجاندا باش وئرن حرکاتین غلبه چالماسی وآنا دیلینده روزنامه، نشریه و کیتابلارین یایلماسی ایله، بورادا اؤزونه ایلکین و باشلیجا یئر آچان نمونه‌لر یئنه ده بایاتیلار اولور. ۱۳۲۴ ـ جی ایلده تبریزده نشر اولان»شفق« مجله سینده (۵ ـ نجی سایدا ) م . ع. فرزانه طرفیندن بایاتیلارا عاید بیر آراشدیرما ایله یاناشی، بایاتی نمونه‌لری درج ائدیلیر. ایلک جدی تجربه ساییلان بو یازیدا وئریلن بایاتیلار، عموماً تبریزده آغیزلاردان توْپلانمیشدیر. اونون آردینجا، ۱۳۲۵ ـ جی ایلده »آذربایجان« روزنامه سینده فولکلورا گئنیش یئر آچیلیر و بو ایشله ایلگیله‌نن اوخوموش همشهریلرده داها رغبت یاراتماق اوچون آشاغیداکی بیلدیریش درج ائدیلیر. آذربایجان خلق ادبیاتی ـ آذربایجان فولکلورونون ان گئنیش وزنگین قسمتی اولان »خلق ادبیاتی« حصه‌سینی توپلاییب نشر ائتمک آرزوسیله بوگوندن باشلایاراق، آذربایجان روزنامه سینده بیرستون آچیلیر. آذربایجانین آیری ـ آیری منطقه‌لرینده اولان بوتون ماراقلی و هوسکارلاردان تمنّا ائدیلیر آذربایجان فولکلورونون بو حصه‌سینی تکمیلی صورتده توپلانماسی اوچون یوخاریداکی موضوعلارا عاید معلوماتلارینی دقتله توپلاییب آذربایجان روزنامه‌سی اداره سینه گؤندرسینلر (آذربایجان روزنامه‌سی، سای ۲۹۴). بو بیلدیریشین آردینجا ،یئنه م .ع . فرزانه نین فولکلوروموزون چوخ ساحه‌لی نوعلری بارده ده وئریلن آچیقلامالارایله بیرلیکده بیر چوخ یئنی‌دن توپلانمیش بایاتیلار درج ائدیلیر. روزنامه‌نین بوندان سؤنراکی ساییلاریندا داوام ائدن فولکلور نمونه‌لری نین ییغیلما ایشینده بیر چوخلاری تبریزدن و باشقا شهرلردن اشتراک ائدیرلر و بو نمونه‌لر سیراسیندا بایاتیلاردان علاوه، بیر سیرا آتالار سؤزو، مثللر، تاپماجالار، لطیفه‌لر و سایره ده روزنامه‌یه یول تاپیر. بئله لیگله آذربایحان روزنامه‌سی اؤزولویونده آذربایجان فولکلورو ارگانینا چئوریلیر. آذربایجاندا یارانان حرکات یالنیز بیر ایل دوام ائتدی. ائلین اؤز مدنی وارلیغینا گووه‌نمه‌سی و آنا دیلینده یازیب اوخوماسی دونیا سیاستینی اؤز ایستکلری یؤنده یورودنلرین اؤنونده قوربان کسیلدی. اولکه بیر داها زندانلار، اعداملار و سورگونلر دیارینا چئوریلدی. قلملر سیندیریلدی، کیتابلار یاندیریلدی، تئاتر قاپاندی، ارکستر سوسدورولدو و دونن هر طرفه سس سالان شن نغمه‌لر یئرینه بو دردلی ـ نیسگیللی آغیلار سیزلاماغا باشلادی: عزیزییه‌م وار دردیـم/ یوخ درمــانیم وار دردیـم / خار اکنلرگول دردی / من گول اکدیم خار دردیم آزالماز منیم دردیـم / ساغـالمـاز منیـم دردیــم / مئشه‌لـر قلم اولسـا/ یـازیلمـاز منیـم دردیــم انسان وارلیغی نین آمانسیز دشمنلری تکجه انسانلارین کرامتینی یوخ، حتی سؤزون کرامتینی بئله آیاغا سالیب تاپدالادیلار. بایاتیلار سیراسیندا چاپ ائدیلمیش بوبایاتی: آرازی آییـردیــــلار/ قومونان دویوردولار / من سندن آییریلمازدیم/ ظلمونـن آییردیـلار. محکمه‌یه چکیلدی واوزون ـ اوزادی سئوال ـ سورغو و آختاریشلار تورتدی … لاکین»آذربایجانی یوز ایل داها سوسدوردوق« ادعا سیندا اولانلارین خولیاسی یوزولمادی. بو قورخونج ایللردن هامیسی ۵ ایل کئچمه‌دن ایراندا نفت صنایعی نین میللی‌لشمه‌سی وانگلیسلرین ایراندان قوولماسی ایله آذربایجان هر طرفلی گؤز آلتی ساخلانیلدیغی حالدا، اولکه‌ده میللی ـ مدنی دیرچه‌لیش ایله بیرلیکده آزادلیق یئلی اسمگه باشلادی. آنجاق بومیللی ـ مدنی دیرچه‌لیش‌ده الده ائتدیگی نائلیتلره باخمایاراق آمریکا ـ انگلیس غارتگرلری نین مباشرتی ودربارین ایش بیرلیگی ایله ۲۸ مرداد کودتاسیندا و بو دفعه دموکراتیک حرکتلرین بوتون ایراندا فاجعه‌یه اوغراماسی ایله نتیجه‌لندی. ۱۳۳۲ دن آز سؤنرا، کودتانین ان قاسیرغالی و قیزغین چاغیندا، هئچ گؤزلهنیلمهدن بیر معجزه باش وئردی . بو معجزه شهریارین حیدرباباسی نین گؤزلهنیلمهدن مئیدانا چیخماسی و هر یئرده دیله ـ دیشه دوشمه‌سی ایدی . حیدربابا منظومه‌سی‌نین بئله بیر آغیر شرایطده سسلنمه سی بوتون اوره یی دردلی و دوداغی تیکیلی آذربایجانلیلاردا بیر روح یوکسه‌لیشی نین باشلانیشی ایدی. تهراندا سورگون حالدا یاشایان آذربایجان آیدینلاری طرفیندن »حیدربابادرنگی« تشکیل ائدیلدی و تبریزده یئنی نسل اؤز آنا دیلی و مدنی وارلیغی باره‌ده دوشونمه‌یه و چیرپینماغا باشلادی. آنجاق هله آذربایجان دیلینده کیتاب بوراخماق امکانسیز و روزنامه‌لرده فولکلوردان سؤز آچماق چتین ایدی. ۴۲ ـ ۱۳۴۰ ـ یه قدر دوام ائدن قانلی »قیزیل قلعه« استبدادی آغیر ضدیّتلرله اوز ـ اوزه گلمیشدی. گوندن گونه اؤلکه‌ده قدرتی اوسته‌له‌نن آمریکا امپریالیزمی ایرانی آرتیقدان آرتیغا مصرف بازارینا چئورمک قصدیله بورادا بیر»رفورم« باش توتماسی طلبینده ایدی. ایران الیگارشیسی و اونون باشیندا دربار بو »رفورمو« آغیر منیمسه دییندن بیر چکیشمه و دالاشما دووری باشلار و آمریکانین ایسته‌یی سرانجام انقلاب سفید »آغ انقلاب« شکلینده اورتایا چیخاریلیر. ایکی ـ اوچ ایل اوزانان بو چکیش ـ برکیشده موقتی ده اولسا بیر آچیق فضا یارانیر. بو آزاجیق آچیق فضا تبریز و تهراندا آذربایجان دیلی، ادبیاتی و فولکلورو ایله ایلگیلننلری ده حرکته گتیریر.
آردی وار
نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۳ ساعت ۴:۳۷ ق.ظ
